Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Qupperneq 38

málinu hafði héraðsdómari synjað beiðni móðurinnar um yfirmat m.a. með vísan
til þess að þegar væri búið að meta með fullnægjandi hætti allt það sem beðið var
um í upphaflegri matsbeiðni. Einnig mælti það eindregið gegn hagsmunum
bamsins, að áliti hinna sérffóðu meðdómsmanna, að draga málið á langinn en for-
eldrar voru sammála um að bamið liði vegna fyrirkomulags á búsetu þess. Þá var
einnig synjað um sönnunarfærslu með þeim rökum að dómari gæti meinað aðila
um sönnunarfærslu ef hann teldi bersýnilegt að atriði sem aðili vildi sanna skipti
ekki máli eða að gagn væri tilgangslaust til sönnunar, sbr. 3. mgr. 46. gr. laga um
meðferð einkamála og 1. mgr. 60. gr. laga nr. 20/1993 þar sem segi að dómari
fylgist með öflun sönnunargagna. Hæstiréttur felldi úrskurð héraðsdóms úr gildi
og lagði fyrir héraðsdómara að dómkveðja þrjá hæfa og óvilhalla sérfróða menn
til þess að meta yfirmati hvemig forsjá bamsins væri best fyrir komið með tilliti
til hagsmuna þess og þarfa. Niðurstaða Hæstaréttar er studd þeim rökum að ekki
verði fullyrt að yfirmat dómkvaddra manna um þau atriði sem matsbeiðnin laut
að geti ekki skipt sóknaraðila máli og að héraðsdómari hafi ekki fyrirfram átt að
leysa úr því hvaða gildi yfirmatsgerð hefði í lögskiptum málsaðilanna.
Þessi úrlausn Hæstaréttar er í raun staðfesting á því hve vandasamt það er
fyrir dómara að meta hvemig á að haga gagnaöflun í einstökum málum. Einnig
vekur hún spurningar um það hvenær réttlætanlegt er að mál tefjist vegna
gagnaöflunar, hvort sem hún er að beiðni dómara eða málsaðila. Tafir í málum
þar sem deilt er um forsjá bams bitna oft illa á baminu, sem síst skyldi. Dóm-
arar bera því ríkar skyldur í þessum efnum og reyndar málsaðilarnir líka enda
ber þeim sem foreldrum að gæta hagsmuna barnsins.
I úrskurði héraðsdóms sem hér að ofan er minnst á og Hæstiréttur felldi úr
gildi þann 5. apríl s.l. kemur fram að dómaranum hafði gengið erfiðlega að
finna sérfræðinga til að gegna störfum meðdómenda, aðallega vegna þess að
margir sérfræðingar höfðu komið að málinu á einhvem hátt og voru því van-
hæfir. I öðrum tilfellum hefur gengið illa að hraða störfum dómkvaddra mats-
manna en það kemur eflaust til af því að þeir eru oft störfum hlaðnir og auk þess
getur vinna í slíkum málum tekið langan tíma. Verður að tryggja dómstólum að-
gang að hæfum sérfræðingum sem geta unnið í þessum málum með hæfilegum
hraða. Ekki má þó gleyma því að mikilvægt er að vanda til athugana sem gera
þarf í þessum málum. Of mikill flýtir eða mistök í þeim efnum gætu orðið
dýrkeypt. Einnig getur komið til þess að breytingar verða á högum málsaðila,
þörfum bamsins eða líðan þess á þeim tíma sem athuganir fara fram. Loks má
nefna að stundum kalla niðurstöður athugana á nýjar athuganir. Öll þessi atriði og
eflaust mörg fleiri eru til þess fallin að tefja afgreiðslu þessara vandasömu mála.
Annað vandamál varðandi sönnunarfærslu snýr að atriðum sem oft er ill-
mögulegt að sanna. Dæmi um slíkt eru ásakanir annars foreldrisins í garð hins
um misnotkun eða vanrækslu á baminu. Sum mál eru þannig að aldrei er unnt
að sanna hvort bam hefur t.d. orðið fyrir kynferðislegri misnotkun eða hver
hefur átt þar hlut að máli ef svo hefur verið. 1 dómi Héraðsdóms Reykjavíkur
frá 8. desember 1994 í máli nr. E-394/1994 segir að við opinbera rannsókn hafi
280