Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Page 42

Ýmis dómsmál eru flókin og sakarefni þeirra varðar sérfræðiatriði. í þeim til-
vikum er algengt og eðlilegt að við meðferð dómsmáls sé stuðst við ýmis konar
álit sérfræðinga í því skyni að komast að réttri niðurstöðu.
Almennt er unnt að fullyrða að dómsmálum fjölgi, amk. ef litið er til lengri
tímabila. Þar að auki verða þjóðfélög flóknari og sérhæfing eykst. Af því leiðir
að unnt er að halda því fram að úrlausnaratriði sem koma til dómstóla útheimti
sérfræðiþekkingu í vaxandi mæli. I flestum löndum eru dómstólar ekki skipaðir
sérfróðum meðdómsmönnum. Við þær aðstæður má með nokkrum rétti segja
að dómstólar hafi aðeins formlegt vald gagnvart munnlegum og skriflegum sér-
fræðiskýrslum sem koma fram í málinu því að dómstóllinn sjálfur hefur hvorki
næga þekkingu til þess að tjá sig um efni sérfræðiatriðanna né að víkja þeim til
hliðar.
Hinir raunvemlegu möguleikar dómara í málum þar sem reynir á sérfræði-
þekkingu eru þá oftast þeir að hann getur lagt sérfræðiskýrslumar til grund-
vallar. Hann á þó oft þann kost að leggja aðra sérfræðiskýrslu til grundvallar ef
hún liggur fyrir í málinu. Hlutverk dómara snýst þá etv. mest um það að kanna
hvaða skýrsla sé best unnin. í sumum tilvikum er þó hugsanlegt að hann geti
hafnað sérfræðiáliti þar sem forsendur þess reynast rangar eða það er illa rök-
stutt. Loks getur hann oft bent á nauðsyn þess að fá frekari sérfræðiálit í málið.
Ef sérfróðir meðdómsmenn sitja í dómi er hugsanlegt að líta svo á að þeir
gætu frekar náð því markmiði að upplýsa og skýra mál rækilegar að því er sér-
fræðiatriði varðar og að þeir gætu einnig haft rýmri möguleika til að taka
afstöðu til sérfræðiatriða í dómi og tryggja þannig rétta niðurstöðu.
4. HEFÐBUNDIN SJÓNARMIÐ UM HVENÆR SÉRFRÆÐIÞEKKING
SKULI KOMA FRAM UNDIR REKSTRI MÁLS
Aðalröksemdin fyrir þeirri skoðun að sérfræðiálit skuli koma fyrir dóminn en
ekki vera fyrir hendi í honum og koma fyrst fram í dóminum er sú að aðeins
með því móti sé öraggt að aðilar málsins fái færi á að gagnrýna það. í framhaldi
af því er því haldið fram að gagnrýni eða möguleiki til gagnrýni sé besta að-
haldið eða aðferðin til þess að tryggja fagleg og vel unnin sérfræðiálit. Þetta á
auðvitað alveg sérstaklega við í þeim málum þar sem aðilar hafa fullt forræði á
sakarefninu. Svipuð sjónarmið eru talin eiga við í málum þar sem aðilar fara
ekki með fullt forræði á sakarefni. Einnig í þeim tilvikum er talið öruggara að
styðjast við upplýsingar sem aðilar hafa fengið færi á að tjá sig um. Talið er að
sitji sérfróðir meðdómsmenn í dómarasæti geti verið hætta á að dómur sé
byggður á sjónarmiðum sem aðilar hafa ekki átt kost á að gagnrýna eða ekki
viljað byggja á.
Fyrrgreindar röksemdir hafa leitt til þess að með flestum Evrópuþjóðum
gildir sú regla að sérfræðiálit koma fyrir dóminn en dómendur sjálfir búa ekki
yfir sérþekkingu á því sviði sem málefni snýst um. Þó þekkist bæði á Norður-
löndum, Þýskalandi og víðar að sérfróðir meðdómsmenn sitji í dómi í sérstök-
um tegundum mála.
284