Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Blaðsíða 58

ÞÚSUND ÁRA ÓROFIN HEFÐ
Nú í dag em liðin 75 ár frá því að Hæstiréttur tók til starfa, en í reynd á hann
sér niiklu lengri sögu. Hann tók við af Hinum konunglega íslenzka landsyfir-
rétti sem stofnaður var 11. júlí árið 1800. Dómarar Landsyfirréttarins - þrír
talsins - urðu allir dómarar í Hæstarétti, en tveir bættust við. Þannig mynduðust
órofin persónuleg tengsl milli þessara tveggja stofnana. Landsyfirrétturinn tók
við störfum Alþingis, nánar tiltekið lögréttu, eða lögþinganna og yfirréttar.
Annar hinna tveggja lögmanna sem sem síðast gegndu embætti sem oddvitar
Alþingis varð fyrsti forseti Landsyfirréttarins. Enn stofnuðust persónuleg tengsl
milli þessara tveggja stofnana. Meira er þó um vert þau starfs- og málefnatengsl
sem milli þessara stofnana eru. Allar hafa þær sinnt dómstörfum þannig að baki
stendur þúsund ára órofin hefð. Það haggar þessu ekki þótt Alþingi hið foma og
Landsyfirrétturinn hafi gegnt fleiri hlutverkum. Þannig er Hæstiréttur beinn arf-
taki Alþingis hins foma.
Viðurkennt er að dómsvaldið eigi að vera sjálfstætt og því mega dómstólarnir
aldrei verða ambátt löggjafans. En þetta hefur enga merkingu nema dómsvaldið
hafi sjálfstæðar valdheimildir nokkum veginn til jafns við löggjafann til að
móta reglur sjálfstætt eða að minnsta kosti til aðhalds og mótvægis. Aldrei er
þetta hlutverk mikilvægara en á umbyltingartímum eins og þeim sem nú ganga
yfir og fyrirsjáanlegir em á næstu áratugum. Valdheimildirnar liggja í laga-
hefðinni sem mótar almannaviljann öðram þræði. Þetta má allt ráða af stjóm-
skipan íslenzka þjóðveldisins sem mótuð var í umróti víkingaaldar og þangað
ligpur þráður sem ekki má rofna.
Á næstu áratugum verður mikilvægasta hlutverk dómsvaldsins með fulltingi
lögmannastéttarinnar að varðveita þá lagahefð og réttarmenningu sem fyrri
tíðar menn hafa skilað og laga hana að nýjum aðstæðum í umróti næstu áratuga.
Á þetta er nú minnt á tímamótum í sögu Hæstaréttar íslands.
300