Tímarit lögfræðinga - 01.06.1999, Side 9

tími gafst til umræðna um málið á Alþingi, stjómmálaflokkamir höfðu enga
ákveðna stefnu í málinu og því var aldrei kosið um það. Fiskveiðistefnan var
mótuð á Fiskiþingi, ekki á Alþingi. Vinnubrögðin voru því í hæsta máta ábyrgð-
arlaus þegar upphafsstaðan var mynduð. En er hægt að segja að hún hafi verið
ranglát? Um það verður ekkert fullyrt fyrr en réttmæti sjálfrar úthlutunarregl-
unnar hefur verið metið. Það verður einungis gert með því að kanna hvort aðrir
en útvegsmenn hafi átt sambærilegt tilkall til gæðanna sem úthlutað var.6
Við það mat skiptir tvennt meginmáli. Annars vegar það að veiðikvótum var
úthlutað til skipa og þar með til skipseigenda; hins vegar að aflamagn síðustu
þriggja ára (1.11. 1980-31.10. 1983) var lagt til grundvallar skiptingu aflakvóta
milli skipa. Síðari reglan, um viðmiðun veiðireynslu, er nánast dæmd til að
valda ranglæti, þar eð þriggja ára tímabil gefur tæpast nógu góða mynd af
meðalaflamagni skipa. En hún er ekki áhugaverð frá heimspekilegu sjónarmiði
og því verður hún látin liggja á milli hluta hér. Fyrri reglan, að úthluta kvótum
til skipseigenda, virðist við fyrstu sýn orka síður tvímælis, en hún er aftur á móti
heimspekilega athyglisverð.
Gera þarf greinarmun á tvenns konar á gagnrýni á þessa úthlutunarreglu. í
fyrra lagi má draga réttmæti sjálfrar reglunnar í efa, spyrja hvort hún sem slík
sé reist á nægilega góðum rökum. Hér er upphafsstaðan í brennidepli. í síðara
lagi má meta regluna í ljósi þeirra afleiðinga sem hún hefur haft, út frá þeirri
reynslu sem nú er komin á þessa fiskveiðistefnu. Hér er niðurstaðan því metin,
ef svo má segja. Því þarf að meta réttmæti kvótakerfisins eftir báðum þessum
leiðum. Fyrst skulum við huga stuttlega að þeim afleiðingum fiskveiðistefnunn-
ar sem ósanngjamastar þykja.
2.2 Afleiðingar skiptareglunnar
Fjögur atriði eru hvað oftast höfð til marks um ranglæti fiskveiðikerfisins.
2.2.1 Kvótabrask
Það er athyglisvert að einstaka úthlutun frá 1983 virðist ekki einkum særa
réttlætiskennd fólks, heldur hrópleg dæmi um það þegar handhafar veiðiheim-
ilda auðgast á sölu þeirra og leigu.7 Einn af þingmönnum Sjálfstæðisflokksins,
Kristján Pálsson, lýsir þessu svo í morgunblaðsgrein:
6 Þorsteinn Gylfason telur að það verði gert óháð umræðu um eignarrétt í „Fiskur, eignir og rétt-
læti“. Réttlæti og ranglæti. Mál og menning 1998, bls. 109-130.
7 Lýsandi dæmi um þessa fremur umburðarlyndu afstöðu eru eftirfarandi ummæli íslenskra sjó-
manna: „Við höfum ekkert upp á þá útgerðarmenn að klaga sem skiptast á jafngildum kvótum í
mismunandi flsktegundum ... en við getum ekki liðið kvótabraskið þegar útgerðarmenn græða á því
að selja það sem þeir eiga ekki“. („We have nothing against boat-owners who trade equivalent
amounts of quotas in different fish species ... , but we will not tolerate quota-profiteering (kvóta-
brask), where boat-owners make money from selling what they don’t own“.). Agnar Helgason og
Gísli Pálsson: „Contested Commodities: The Moral Language of Modemist Regimes", bls. 458.
ívitnuð orð er að finna í meistaraprófsritgerð Oðins Gunnars Oðinssonar: „Fagur, fagur ftskur í
sjó: hugmyndir Islendinga um viðskipti með kvóta“. Félagsvísindadeild H.I. 1997.
75