Tímarit lögfræðinga - 01.06.1999, Síða 13

ur Þorgeir fram mikilvægan fyrirvara á þessa niðurstöðu sína þegar hann svarar
spumingunni „hvort það fái staðist að afhenda tiltölulega fáum einstaklingum
jafnverðmæt réttindi yfir sameiginlegri auðlind þjóðarinnar":
Því er til að svara, að í lagalegum skilningi stenst þetta kerfi í aðalatriðum. Hvort
það hins vegar stenst siðferðilega og er að öllu leyti réttlátt, er fyrst og fremst háð
siðferðilegu og pólitísku mati, ekki lögfræðilegu.
Nú gerast hinar heimspekilegu spumingar málsins áleitnar. Eg mun halda
mig við eina þeirra. Hvaða siðfræðileg rök eru fyrir því að hafa lög sem heimila
löggjafanum „að afhenda tiltölulega fáum einstaklingum jafnverðmæt réttindi
yfir sameiginlegri auðlind þjóðarinnar“?
3.2 Siðfræði eignarréttarins
Þegar siðferðilegt réttmæti þeirrar lögmætu ákvörðunar að afhenda útgerðar-
mönnum afnotarétt á íslandsmiðum er freistandi að skyggnast að baki laganna
og huga að þeim röksemdum sem fyrir henni má færa. Þetta gerir Atli Harðar-
son heimspekingur í áðumefndri grein sinni. Réttara sagt er það meginvið-
fangsefni greinar hans að rannsaka þá ályktun „að þjóðin eigi siðferðilegan rétt
á leigu- eða arðgreiðslum frá útgerðarmönnum“19 vegna þess að „Nytjastofnar
á Islandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar“, eins og segir í 1. grein laga
nr. 38/1990. Atli kemst að sömu niðurstöðu og Þorgeir, þótt hann færi allt önnur
rök fyrir henni, að umrædda lagagrein eigi ekki að skilja sem staðhæfingu um
hefðbundinn eignarrétt. Hann veltir fyrir sér ýmsum leiðum til að skilja fullyrð-
inguna að fiskistofnamir séu sameign þjóðarinnar og segir að engin þeirra feli
það í sér að hver maður eigi rétt á hlut af arði útgerðarinnar.
Ég geng út frá því að þessi rök Atla standist og sé ekki ástæðu til að ræða þau
frekar. Þess í stað skulum við beina sjónum okkar að þeim heimspekilegu for-
sendum sem Atli leggur til grundvallar þeirri staðhæfingu sinni að „það sé rétt-
lætismál að tryggja rétt sjómanna og útvegsmanna á fiskimiðunurri1.20 Hér
leitar Atli í smiðju enska heimspekingsins Johns Locke sem setti fram þekkta
kenningu um eignarrétt. Það er fmmstæð kenning og afar umdeilanleg,21 en þar
eð rök ýmissa verjenda kerfisins hvíla á henni er mikilvægt að meta þau. í
endurbættri gerð Atla hljómar kenning Lockes um eignamám svona:22
18 Þorgeir Örlygsson: „Hver á kvótann?", bls. 47.
19 Atli Harðarson: „Hverjir eiga fiskinn?", bls. 407.
20 Sama rit, s. 417. Svipaða túlkun er að fmna hjá Sigurði Líndal: „Nytjastofnar á íslandsmiðum
- Sameign þjóðarinnar", Davíð Oddsson fimmtugur 17. janúar 1998. Ritnefnd Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, Jón Steinar Gunnlaugsson og Þórarinn Eldjám. Bókafélagið 1998, bls. 794. „Hér hef-
ur það gerzt að þeir sem umfram aðra hafa hagnýtt sér hafalmenningana við strendur íslands ... hafa
með því áunnið sér ... stjómarskrárvarin atvinnuréttindi - almannaréttur verður séreignaréttur".
21 Síðara skilyrði kenningarinar í endursögn Atla er raunar oft talið fráleitt; sbr. Þorstein Gylfa-
son: „Hvað er réttlæti?", bls. 185-86.
22 Atli Harðarson: „Hverjir eiga fiskinn?", bls. 414.
79