Ægir

Árgangur

Ægir - 01.06.1999, Síða 34

Ægir - 01.06.1999, Síða 34
Jón Þ. Þór, sagnfrœðingur: Skútuöld r á Islandi - lokagrein s Í nokkrum undanfómum tölublöð- um hefur verið sagt frá þilskipaút- gerð fslendinga á 19. öld ogfyrsta fjórðungi 20. aldar. Áður en skilið er við efnið, er ekki úr vegi að rifja upp nokkra meginþœtti þess og freista þess að greina nokkur megineinkenni skútualdarinnar. Aðdragandi skútualdar á íslandi var býsna langur. Hann má rekja allt aftur til skrifa manna á ofanverðri 17. öld og fyrri hluta 18. aldar. Þeir litu allir til veiða útlendinga á íslandsmiðum og voru allir sammála um þörf þess að efla og endurnýja íslensk- an sjávarútveg. Það töldu þeir að yrði best gert með stofnun kaup- staða og útgerð þilskipa. Útgerð Innréttinganna í Reykjavík var beint framhald af skrifum þessara manna. Hún varð að sönnu endaslepp, en hlýtur engu að síð- ur að teljast merkur atburður í útgerð- arsögunni, þótt því verði vart haldið fram með rökum að hún marki upp- haf skútualdar hér á landi. Útgerð Konungsverslunarinnar síð- ari markaði ákveðin þáttaskil í sögu fiskiskipaútgerðar hér á landi. Hún stóð að vísu stutt og virðist að hafa gengið illa að flestu leyti. Engu að síð- ur bendir margt til þess, að þessi til- raun hafi ýtt við íslendingum og opn- að augu þeirra fyrir þeim möguleikum, sem fólust í þilskipaútgerð. Með af- námi einokunarverslunarinnar buðust ný tækifæri til verslunar við önnur lönd og þá var þess skammt að bíða, að fram á sviðið kæmu íslenskir kaup- menn, sem eignuðust þilskip, er þeir héldu til fiskveiða og notuðu að ein- hverju leyti til flutninga. Þegar litið er á sögu skútualdar á ís- landi kemur í ljós, að með miklum rétti má skipta henni í þrjú megin- skeið: tímabil frumherjanna, frá því um aldamótin 1800 og fram um 1830, hákarlatímann frá því um 1830 og fram um 1880, og loks þorskveiðitím- ann frá lokum hákarlatímans og til loka skútualdar. Skilin á milli þessara þriggja meginskeiða eru þó engan veg- inn glögg og á tímann frá því um 1750 og fram um aldamótin 1800 ber þá að líta sem aðdraganda eða viðbún- aðarskeið. Á fyrsta tímabilinu var þilskipaút- gerðin bundin við Suðvestur- og Vest- urland og flest skipanna voru í eigu kaupmanna, þótt bændaútgerð hæfist við sunnanverðan Faxaflóa þegar á öndverðri 19. öld og stæði með all- nokkrum blóma allt fram um 1850. Voru kaupmenn og umsvifamestir út- gerðarmenn þilskipa á svæðinu frá Reykjanesi og allt vestur að ísafjarðar- djúpi alla skútuöldina og rekstur ým- issa stórverslana, sem upp risu á þessu tímabili, byggðist öðru fremur á þil- skipaútgerð. Þar er Ásgeirsverslun á ísafirði skýrasta dæmið. Verslunin var stofnuð um miðbik 19. aldar, í þann mund er þilskipaútgerðin á ísafirði var að hefjast úr nokkurri lægð, sem hún lenti í eftir skyndilegt andlát Jens Benedictsen. henni lauk undir árslok 1918, en þá var skammt til loka skútu- aldar. Fram undir 1830 voru skipin gerð út jöfnum höndum til þorsk- og hákarlaveiða, en þá urðu hákarlaveiðarnar arðsam- ari og voru þær undirstaða út- gerðarinnar næstu fjóra til fimm áratugina. Réðu aðstæð- ur á erlendum mörkuðum, mikil eftirspurn eftir lýsi sem ljósmeti, mestu um þennan gang mála. Vestfirsku og sunnlensku þilskipin stunduðu jafnan nokkrar þorskveiðar samhliða hákarlaveiðunum, en um miðbik hákarlatímans hófst þilskipa- útgerð á Norðurlandi, einkum við Eyjafjörð, og var hún að ýmsu leyti frábrugðin útgerðinni sunnanlands og vestan. Fram undir 1880 voru norð- lensku þilskipin nánast undantekning- arlaust í eigu bænda og stunduðu nær eingöngu hákarlaveiðar. Hákarlaveiðarnar eru stórmerkur þáttur í íslenskri útgerðarsögu og ýmis rök mætti færa fyrir þeirri skoðun, að Skútur gerðar út vegna þarfar íslendinga fyrir endurnýjun á íslenskum sjávarútvegi. 34 ÆGIR

x

Ægir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ægir
https://timarit.is/publication/584

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.