Ægir - 01.07.2000, Blaðsíða 33

Á SAGNASLÓÐ
Upphaf saltfiskverkunar
á Norðurlandi
Frá upphafi íslandsbyggðar og allt fram á síðari hluta 18. aldar var lang-
mestur hluti alls fiskafla íslendinga þurrkaður - verkaður í skreið, harð-
fisk. Meirihluti aflans, 50-60 prósent, gekk jafnan til innanlandsneyslu,
en afgangurinn var fluttur utan. Skreiðarverkun var stunduð í öllum
landshlutum, en hún var jafnan langmest á vertíðarsvæðunum sunnan-
lands og vestan og helgaðist það einkum af tvennu: þar voru fiskveiðar
mestar að vetrinum og í öðru lagi voru aðstæður til skreiðarverkunar
bestar þar, einkum á tímabilinu frá því í mars og fram í maí. Fyrir Norð-
ur- og Austurlandi var fiskur á hinn bóginn jafnan mestur á sumrin og
haustin, en þá var skreiðarverkun illmöguleg sökum ágangs flugu.
Urðu Norðlendingar því öldum
saman að sækja til sjóróðra í ver-
stöðvum á Suður- og Vesturlandi
og flytja fiskinn þurran norður
fjöll er fjallvegir voru orðnir færir
hestum á sumrin. Hafa margar
sögur varðveist af ver- og skreið-
arferðum Norðlendinga á fyrri
öldum, enda gátu þær verið bæði
hættulegar og slarksamar, ef svo
bar undir.
Saltfiskverkun var lítið stunduð
hér á landi fyrr en kom fram á síð-
ari helming 18. aldar. Engiend-
ingar munu að vísu hafa saltað
fisk hér á landi á miðöldum og á
einokunaröld fluttu danskir kaup-
menn út pækil- og blautsaltaðan
fisk í nokkrum mæli. Islendingar
virðast hins vegar aldrei hafa til-
einkað sér þær verkunaraðferðir
og olli skortur og hátt verð á salti
þar vafalaust mestu, en einnig
hitt, að markaðir fyrir harðfisk
voru stöðugir lengst af tímabilinu
og kaupmenn höfðu lítinn áhuga
á því að landsmenn verkuðu fisk-
inn öðruvísi en í skreið.
Á 18. öldinni tók þetta að
breytast. Þá opnuðust markaðir
fyrir íslenskan fisk - einkum salt-
fisk - í Miðjarðarhafslöndum, auk
þess sem tiltölulega ódýrt salt tók
að flytjast hingað til lands frá
Spáni. Þá iærðu Islendingar
einnig að verka fisk með svo-
nefndri Nýfundnalandsaðferð en
þá var fiskurinn flattur á líkan
hátt og þegar hann var verkaður í
Jón Þ. Þór,
sagfræðingur,
skrifar
^Enaði _________
Fiskveiðar til forna eru stórum ólíkar því sem nú gerist. Fiskverkun er nú til dags talsvert önnur en var á þeim tima þegar þessi mynd var tekin.
33