Ægir - 01.07.2000, Síða 34

Á SAGNASLÓÐ
Tryggvi Gunnarsson, kaupstjóri Gránufé-
lagsins, hafði forgöngu um að kenna
Eyfirðingum saltfiskverkun.
skreið, en síðan saltaður, vaskaður
og loks sólþurrkaður. Á síðari
hluta 18. aldar og fyrri hluta 19.
aldar breiddist saltfiskverkun
hratt út um sunnan- og vestanvert
landið og saltfiskurinn leysti
skreiðina að mestu leyti af hólmi
sem útflutningsvöru.
Á Norðurlandi var hefðin fyrir
fiskverkun og -útflutningi miklu
veikari en á Suður- og Vesturlandi
og þótt Norðlendingar stunduðu
umtalsverðar hákarlaveiðar og
flyttu út lýsi í stórum stíl á 19.
öld, leið u.þ.b. öld frá því saltfisk-
verkun varð almenn á Suður- og
Vesturlandi og þar til Norðlend-
ingar lærðu hana. Sést það ef til
vill best afþví að árið 1872 flutt-
ust aðeins 5 skippund af saltfiski
frá höfnum á Norðurlandi en
heildarútflutningur landsmanna
af þessari vörutegund var þá
22.851 skippund. Á 8. áratugn-
um breyttist þetta og árið 1878
fluttust 1.694 skippund af salt-
fiski frá höfnum við Eyjafjörð ein-
an og fór útflutningurinn vaxandi
næstu árin.
Ástæður þessarar skyndilegu
breytingar voru þær að Tryggvi
Gunnarsson, kaupstjóri Gránufé-
lagsins, hafði forgöngu um að
kenna Eyfirðingum saltfiskverk-
un. Svo skemmtilega vill til að
varðveist hefur frásögn Tryggva af
þeim atburðum er leiddu til þess
að verkun saltfisks hófst norðan-
lands og er hún svohljóðandi:
„Mig langaði til að verða sjó-
maður, þegar ég var unglingur og
var ég einu sinni viku til hálfs-
mánaðar-tíma að heiman í veri.
Aflaði ég svo vel, að þegar heim
kom, þótti aflinn helzt til mikill,
því að það, sem upp var hengt af
aflanum, vildi maðka og úldna.
Síðan fór ég að búa á Hallgils-
stöðum í Fnjóskadal. Hafði ég þá
töluvert margt fólk í heimili,
smíðadrengi og aðra, og þurfti að
draga töluvert í búið. Eg átti því
mann á hákarlaskipi hjá Jörundi í
Hrísey og fór ég einu sinni að
vitja um afla hans. Þegar í Hrísey
kom, stóð svo á, að þar lentu fjór-
ir bátar, hlaðnir lúðu og öðrum
fiski. Þegar lúðunum var kastað í
land í fjörunni, varð ég þess var,
að svarta hliðin á þeim varð hvít á
stuttri stundu af maðki, sem var í
slori í fjörunni.
Eg hafði stutta stund horft á
þetta, er Jörundur kom og bauð
mér í staupinu. Það var eigi skort-
ur á þeim veitingum hjá honum
eða öðrum gildum bændum þar
um slóðir um þessar mundir.
Tunnan oftast á stokkunum, enda
kostaði brennivínstunnan jafnt og
lýsistunnan.
Eg fór að minnast á maðkinn á
lúðunni við Jörund og kvað mér
þykja það ljót sjón, en hann gerði
lítið úr og þótti það lítt saka.
Nú liðu allmörg ár og ég var
orðinn forstjóri Gránufélagsins og
var staddur f Kaupmannahöfn. Þá
kom þangað skip með saltfisk af
Vesturlandi. Þegar ég sá það,
flugu mér í hug möðkuðu lúðurn-
ar hjá honum Jörundi í Hrísey,
allt sleifarlagið við fiskverkun við
Eyjafjörð og aðburðaleysið við að
afla fisksins. Hugsaði ég með mér,
að þetta mætti ekki lengur svo
ganga.
Eg fór til Hjálmars kaupmanns
Johnsens. Hann var þá í Kaup-
mannahöfn. Bað ég hann að út-
vega mér vanan fiskverkunar-
mann af Vestfjörðum til þess að
kenna mönnum fyrir norðan að
verka saltfisk. Hann lofaði mér að
hugsa til þess.
Um vorið fór ég heim til Is-
lands. Lá þá fyrst fyrir að ferðast á
milli allra verzlunarstaða Gránu-
félagsins. Á þeirri ferð kom ég úr
Siglufirði og Fljótum ofan í Svarf-
aðardal. Af fjallsbrúninni sá ég, að
blíðalogn var á Eyjafirði og Hrís-
ey lá þar svo fögur. Kom mér þá í
hug, að nú skyldi ég finna Jörund.
Þegar ég kom að Krossum, bað
ég bóndann þar, sem var kunn-
ingi minn, að flytja mig út í Hrís-
ey, því að ég ætti þangað erindi.
Þegar ég kom til eyjarinnar, hitt-
ist eins á og í fyrra skiptið, að þar
voru bátar að koma að landi
hlaðnir fiski og sami var maðkur-
inn í fjörunni sem fyrr.
Jörundur tók mér jafn vel sem
áður. Ég fór að tala við hann um
sleifarlagið á fiskverkuninni norð-
an- og austanlands og spurði
hann, hvort hann vildi ekki hjálpa
mér til að kippa henni í lag. Hann
tók vel undir það.
Á syðri enda eyjarinnar, í landi
Syðstabæjar, þar sem Jörundur
bjó og sjóbúð hans og bátauppsát-
ur var, var löng eyri og sjóbarinn
malarkambur. Var hann ágætlega
fallinn til fiskþurrkunar. Ég bað
nú Jörund að leigja mér eða
Gránufélagi granda þennan. Var
hann fús til þess, sagðist ekki nota
grandann til neins.
Ég sagði, að ég þyrfti að leggja
talsvert í kostnað til þess að geta
komið þar á fiskverkun og reist
hús. Yrði ég því að fá grandann
leigðan um nokkurn tíma til þess
að eiga það ekki á hættu, að bygg-
ingar þær og önnur mannvirki,
sem ég yrði þar að gera, yrðu mér
þar að engu eftir stuttan tíma.
Talaðist svo til milli okkar, að
hann leigði mér grandann 30 ár
fyrir 30 kr. á ári. Var hann hinn
ánægðasti, þegar ég var búinn að
skrifa samninginn og þótti þetta
vera fundið fé fyrir sig.
Að þessu búnu fór ég inn til
Akureyrar. Þegar þangað kom,
var Gránufélagsskip þar, tilbúið
til siglingar. Settist ég þegar nið-
ur, skrifaði Holme, umboðsmanni
Gránufélagsins í Kaupmanna-
höfn, og bað hann að senda félag-
inu hið bráðasta skip með trjávið,
sem ætti að losa farminn í Hrísey.
Stærðir allar á viðnum skrifaði ég.
Ur honum ætlaði ég að smíða
stórt hús. Átti annar endinn að
taka fullan skipsfarm af salti, en
hinn endinn fullan skipsfarm af
verkuðum fiski. Því næst bað ég
Holme að senda þrem vikum síð-
ar annað skip með saltfarm, sem
einnig ætti að losa farminn í Hrís-
ey.
Allt gekk þetta vel. Skipin
komu eins og ákveðið var. Jón
Stefánsson skipa- og húsasmiður á
Akureyri, reisti fyrir mig húsið í
Hrísey. Höfðum við lært saman
trésmíði hjá Ólafi Briem á Grund.
Um þessar mundir kostaði
salttunnan 7 kr. hjá kaupmönn-
um á Akureyri, og þegar þar við
bættist flutningskostnaður heim