Hugur - 01.01.1989, Síða 13

HUGUR
ÞORSTEINN GYLFASON
Málfræði fjallar auðvitað líka um setningar (setningafræði).
En sá er munur á rökfræði og málfræði að í rökfræði er það
eðli setninga að hver einasta setning er annaðhvort sönn eða
ósönn: setningar eru það sem hefur sannleiksgildi. Tilgangur
rökfræðinnar er svo að leiða í ljós hvenær og hvemig ein
sannindi (eina sanna setningu) leiðir af öðrum.
Nú blasir annað við um setningar en sannleiksgildið: þær
em skiljanlegar eða óskiljanlegar, við skiljum þær eða skiljum
ekki. Um skilning veitti Wittgenstein því sérstaka athygli að
við skiljum nýjar setningar. Hvert okkar hefur stranglega
takmarkaðan orðaforða, en því em engin takmörk sett hvað
við getum skilið margar setningar. Til dæmis emð þið sem á
mig hlýðið núna að hlusta á setningar sem þið hafið aldrei
heyrt áður, um efni eins og skilning nýrra setninga sem þið
hafið mörg hver aldrei hugleitt áður, og skiljið þetta allt til
fulls. Þetta einkenni á málinu sem við tölum á sér nafn á síðustu
tímum óg heitir sköpunarmáttur mannlegs máls; ég hygg það
hafi verið málfræðingurinn Noam Chomsky sem átti upptökin
að þeirri orðanotkun.14 Sköpunarmáttur mannlegs máls er
mikill höfuðverkur bæði málfræðinga og heimspekinga til
þessa dags - það er á okkar dögum ein frumkrafa til
merkingarfræði af öllu tæi að hún geri sómasamlega grein
fyrir sköpunarmættinum - en því miður getum við ekki dvalið
við hann að sinni.15
Svo hér hafði Wittgenstein fyrir sér fyrirbæri með tveimur
höfuðeinkennum: það hefur sannleiksgildi (er annaðhvort satt
eða ósatt) og það er skiljanlegt þótt það sé nýtt fyrir manni. Og
hann vildi varpa ljósi á þetta fyrirbæri. Það gerði hann með
kenningu, og eins og oft er um kenningar í heimspeki og
vísindum er þessi kenning hans ekki annað en samlíking.
14 Um sköpunarmáttinn og kenningar um hann má lesa hjá G.P. Baker
og P.M.S. Hacker: Language, Sense and Nonsense, Basil Blackwell,
Oxford 1984. Bók þeirra Bakers og Hackers er ofsafengin árás á allar
kenningar jafnt heimspekinga sem málfræðinga um efnið. Hún er samt
aðgengilegasta fróðleiksnáma um það sem ég þekki.
15 Sjá til dæmis Donald Davidson: Inquiríes into Truth and Interpretation,
Oxford University Press, Oxford 1984, og Michael Dummett: The
Interpretation of Frege's Philosophy, Duckworth, London 1981.
11
L