Hugur - 01.01.1989, Side 31

HUGUR
INGIMAR INGIMARSSON
Ég ætla að víkja aftur að þessari skilgreiningu á hugsun á
eftir en fjalla fyrst nánar um afstöðu Heideggers til frumspek-
innar sjálfrar.
Hvað er frumspeki?
í frægum fyrirlestri sem Heidegger hélt við upphaf kennslu-
ferils síns við háskólann í Freiborg árið 1929 og nefndi Hvað
er frumspeki?, reynir hann að skýra afstöðu sína til frum-
spekinnar með því að lýsa viðfangsefnum hennar. Þetta gerir
hann með því að spyrja, greina og svara frumspekilegri spum-
ingu um „ekkert“, „neindina“ eða „tómið“ eins og sagt er.15
Fyrirlesturinn var fluttur fyrir háskólaborgara og Heidegg-
er vék að því í upphafi. 1 háskóla er samfélag manna, segir í
lestrinum, sem fást við vísindi um manninn og náttúmna. Vís-
indin endurspegla meginviðfangsefni þessara einstaklinga; að
einbeita sér að því sem er, sem er einnig markmið vísindanna.
Vísindin vilja vita um hluti, tengsl þeirra, orsakir og afleið-
ingar. „Það sem rannsakað er,“ segir Heidegger, „er það sem er
og ekkert annað, aðeins það sem er og þessutan ekki neitt.“16
En hvað er þetta „ekki neitt“ eða „ekkert“ sem er líka kallað
„neind“ eða „tóm“? Hvaða neind er þetta sem við emm að skír-
skota til í lýsingu okkar á vísindunum? Hvemig getum við talað
um þetta í sömu andrá og vísindin og það jafnvel vísindalega í
ljósi þess að vísindin tali nánast aldrei um „ekki neitt“? Hvað
með þessa neind?
Með því að spyrja um ekki neitt er engu líkara en að um
eitthvað sé að ræða. Það er hins vegar ekki alls kostar rétt,
segir Heidegger.17 Hún er það sem tengist ekki því sem er; hún
greinist frá því sem er. Hún er ekki hlutur, hún er alls ekki
neitt. „Ekkert“, „neind“ eða „tóm“ er hluti af reynslu okkar.
Við mæturn þessu, rekuinst á það og slíkt nefnir hann „grund-
vallarreynslu“ (Grúnderfahrung). Þessi reynsla hristir upp í
okkur, ef svo mætti að orði komast, og í framhaldinu verðurn
við ekki jafn upptekin af nánasta umhverfi okkar og annars
hefði verið. Þetta gerist til dæmis þegar okkur leiðist eða þegar
15 Martin Heidegger: Was ist Metaphysik?, bls.
16 Samarit, bls. 105.
17 Samarit, bls. 105.
29