Hugur - 01.01.1989, Page 32

MARTIN HEIDEGGER
HUGUR
við fyllumst angist. Ég ætla ekki að fara nánar út í það hér
nema benda á að hvort tveggja em dæmi um það að umhverfið
birtist manni sem annað en það er. Manni leiðist vegna þess að í
umhverfi manns er ekki það sem þarf til að gleðjast. Angist
mín nú stafar til dæmis ekki af því að fundarmenn hér birtist
mér sem venjulegir fundarmenn heldur af því að þeir birtast
mér sem eitthvað allt annað.
Það sem skiptir máli er að átta sig á að neindin greinist frá
umhverfinu í samskiptum okkar við það. Hún kemur fram
meðal hlutanna þannig að vera þeirra kemur á daginn.
Heidegger orðar það þannig að angistin sé sú reynsla þar sem
maðurinn verði fyrir því sem sé undursamlegast af öllu: að
eitthvað er.18 Þessa hugsun orðar Heidegger meðal annars
svona: „í bjartnætti angistar yfir engu verður fyrst ljóst...að
eitthvað er - fremur en ekki neitt.“19 Wittgenstein orðar svip-
aða hugsun sama ár þannig í íslenskri þýðingu Þorsteins Gylfa-
sonar: „Ég held ég lýsi þessari reynslu best með því að segja að
þegar hún er mér léð, þá undrist ég að heimurinn skuli vera til.
Og þá hneigist ég til að segja eitthvað á þessa leið: „Hvílíkt
undur að eitthvað skuli yfirleitt vera til!“ Eða: „Hvílík stór-
merki að veröldin skuli vera til“!“20 Báðir þessir höfundar
virðast þannig halda því fram að spumingin um ekkert undir-
striki að eitthvað er.
í framhaldi af þessu leggur Heidegger til í Hvað er frum-
speki? að við reynum hugsun sem beinist ekki að hlutunum
fyrst og fremst.
I upphafi eftirmálans að Hvað er frumspeki?, sem er skrif-
aður síðar og kom út 1943, vísar hann aftur til áheyrendanna,
það er háskólaborgaranna, þeirra sem iðka vísindin. Vísindin,
segir Heidegger nú, „leggja fyrir“ (vorstellen) og „framleiða“
(herstellen) það sem er á alveg ákveðinn hátt á grundvelli
afstöðu til alls sem er. Þau túlka hluti, fella þá í stærðfræði-
legar jöfnur, beita þeim og meðhöndla til þess að ná árangri.
Þannig mótast vísindaleg þekking af því sem vísindin vilja eða
18 Samarít, bls. 46-47.
19 Sama rít, bls. 34.
20 Ludwig Wittgenstein: „Fyrirlestur um siðfræði.", þýð.: Þorsteinn
Gylfason, bls. 98, Skfrnir. Tfmarít hins fslenska bókmenntafélags,
142. ár, 1968, bls. 91-104.
30