Hugur - 01.01.1989, Side 48

VINÁTTA OG RÉTTLÆTI
HUGUR
Til að koma á einingu innan samfélagsins er löggjafanum hins
vegar aðeins ein leið fær og hún er sú að bæta siðferði
þegnanna. Eitt megin einkenni sannrar vináttu er, samkvæmt
kenningu Aristótelesar, að vinimir séu dygðugar manneskjur
og á dygð þeirra velta síðan flest af eðliseinkennum
vináttunnar.5 Einhugurinn er þama engin undantekning, því
að menn verða ekki einhuga nema þeir skilji að raunverulegir
hagsmunir þeirra eru fólgnir í hagsmunum heildarinnar:6
Góðir menn vilja það sem er réttlátt og gagnlegt, og að þessu
miða þeir í því sem þeir gera saman. En slæmir menn verða
ekki samhuga nema að litlu leyti, ekki fremur en þeir verða
vinir, þar sem þeir reyna að fá meira en sinn hluta af
gæðunum, en leggja fram minna en sinn hlut í vinnu og
þjónustu við almenning... (EN 1167b5-l 1)
Ef hver og einn hugsar aðeins um eigin hag, þá er sundrung
á næsta leiti: „...sérhver vill aðeins sinn hag sem mestan og
gagnrýnir því náungann og stendur í vegi fyrir honum; því að
fari fólk ekki að með fyllstu gát kemur fljótt að þvt að hin
sameiginlega velferð tortímist.“ (EN 1167b5-15).7 Af þessu
má ráða að einhugur sé eitthvað sem geri félagsskap manna að
„meiri vináttu" - þ.e. líkari sannri vináttu.
5 Enda er vináttan dygð, sbr. EN 1155a4-5.
6 Reyndar telur Aristóteles að dygðir fólks hafi líka áhrif á það livort það
er einhuga sjálfu sér - hvort það ríkir eining í sál þeirra, ef svo má
segja. Breyskur maður þarf til dæmis alltaf að vera að iðrast, vegna
þess að einn hluti sálarinnar fær hann til að gera hluti, sem annar hluti
hennar vill ekki að hann geri (EN 9.4).
7 Kenningin minnir í sumu á réttlætiskenningu Platóns í Rfkinu. Þar er
réttlæti í samfélagi sagt vera það þegar hver maður gerir það sem hann
er hæfastur til, því að þá sé hagsmunum heildarinnar borgið. Þar segir,
að samfélag sé hófsamt „...vegna vináttu og eindrægni sömu parta,
nefnilega þegar sá hluti sem stjórnar og hinir tveir sem stjórnað er
leggjast á eitt í þeirri trú að skynsemin eigi að stjórna og rísa ekki upp
gegn henni“ (Ríkið 442d). Réttlátt verður samfélag þegar allir gegna
sínu eigin hlutverki (Ríkið 441d).
Það sem Aristóteles á við með orðinu „einhugur" er til dæmis það
þegar „...jafnt almúgafólkið og betri stéttin vill að hinir bestu menn
stjórni; því þá og því aðeins fá allir það sem þeir miða að“ (EN
1167a37-b2).
46