Hugur - 01.01.1989, Side 86

TVENNIR TÍMAR I SIÐFRÆÐI DAVÍÐS HUME
HUGUR
í Rannsókninni eru umfjöllunaratriði öllu færri en í
Ritgerðinni. Athugum til dæmis eftirfarandi tilvitnun:
Við höfum velþóknun á einhverjum manni, vegna gáfna hans,
kurteisi, hæversku, háttprýði, eða sérhvers annars eiginleika er
hann hefur til að bera og okkur fellur í geð, jafnvel þó svo að
hann sé okkur með öllu ókunnugur eða haft aldrei orðið okkur til
yndisauka, fyrir tilstilli þessara kosta. Sú mynd sem við gerum
okkur í huganum af áhrifum þessara kosta á kynni við hann,
hefur geðfelld áhrif á ímyndunarafl okkar og vekur upp í okkur
velþóknunartilfinningu. Þetta Iögmál á hlutdeild í öllum dómum
okkar um háttemi og mannorð.17
Hvernig getur það hugsast, að Hume hafi í Rannsókninni
leyst lögmál samhygðarinnar af hólmi með góðvild, ef hann í
þessu sama riti gefur skýringu á því, hvers vegna við. höfum
velþóknun á bláókunnu fólki, með því, í fyrsta lagi, að höfða
til ímyndunarinnar - sem er óaðskiljanleg frá greinargerðinni
fyrir samhygð - og í öðm lagi, án þess að nefna góðvild á nafn
í því sambandi?
Nauðsynlegt er að hafa það hugfast, að sú skilgreining er
Hume gefur á góðvild í Rannsókninni, er í öllum megin-
dráttum sú hin sama og í Ritgerðinni, nema hvað hún er ítar-
legri. Þetta þýðir einfaldlega, að góðvild getur ekki gegnt
sama hlutverki og samhygðinni er ætlað, fyrst og fremst vegna
þess að hún getur aðeins gert grein fyrir velþóknun okkar á
því sem eykur á velferð tiltekinna einstaklinga sem við leggj-
um mat á. Samhygðinni er hins vegar ætlað það víðtæka hlut-
verk, að vera samskonar greinargerð er gildi fyrir allar
mannverur og um allt siðferðilegt mat okkar. Þess vegna er
það, að góðvildin hefur aðeins takmarkað skýringargildi og
getur ekki yfirtekið hlutverk samhygðarinnar án þess að njóta
fulltingis lögmálsins um manngæsku.
Af því sem hér hefur verið sagt ætti staða mín að vera ljós.
Það er öllu minni ástæða til að ætla, líkt og gert hefur verið
hingað til, að á þeim tíma er leið á milli útgáfu þessara tveggja
höfuðrita Humes, þá hafi hann breytt megindráttunum í
kenningu sinni um siðferðið. Ef menn gera sér grein fyrir því,
að Ritgerðin hefur í raun upp á að bjóða greinargerð fyrir
samhygð sem reist er á ímynduninni, þá verður Ijóst að ritin
17 Samarit, bls. 216.
84