Hugur - 01.01.1989, Side 87

HUGUR
JÖRUNDUR GUÐMUNDSSON
tvö eru í grundvallaratriðum samkvæm í öllum höfuðatriðum
er siðferðiskenningu hans varða. Þetta tel ég færa haldgóðar
sönnur á réttmæti túlkunar minnar.
III
Þrátt fyrir að siðferðikenning Humes í Rannsóknirmi sé í
höfuðatriðum samkvæm kenningunni í Ritgerðinni, eins og ég
hef haldið fram, þá megum við ekki líta fram hjá mikilvægum
atriðum sem ólík eru í þessu tveimur ritum. Réttilega hefur
verið á það bent, að Ritgerðin sé heimspekilegt verk fyrst og
fremst, þar sem Rannsóknin sé hins vegar meistaraverk
fágaðra skýringa. Og þetta gefur til kynna mikilvægi þess að
um þau sé fjallað á aðskilinn máta, ef menn hafa hug á að
kynna sér viðhorf Humes á réttmætan hátt. Sú staðreynd ein,
að stílbrigði bókanna tveggja eru ólík, nægi til þess að sýna
fram á:
...hvers vegna það er óæskilegt að vitna til Ritgerðarinnar og
Rannsóknarinnar án þess að gera þar skarpan greinarmun á...við
getum ekki ætlað, að hugtök sem fengin hefur verið sérstök
tæknileg merking í tveimur síðustu bókum Ritgerðarinnar, hafi
sömu merkingú í Rannsókninni á undirstöðum siðferðisins, því
Hume heldur litlu til haga af dularfullri sálarfræðigreiningu sinni
í hinu seinna og vinsælla riti sínu.18
Burtséð frá öðrum efnislegum mismun sem er á ritunum
tveimur, þá er ljóst, að í Rarmsókninni, þá hefur Hume gefið
upp á bátinn flest þeirra aðferðafræðilegu lögmála er hann
beitti í Ritgerðinni. Þegar Hume samdi Ritgerðina, þá var
hann undir miklum áhrifum frá Newton og vann að því
hörðum höndum að koma á fót vísindalegri tilraunaaðferð, er
skyldi verða forsenda nýrrar kenningar um mannlegt eðli.
Þessi áhersla á vísindalega tilraunaaðferð - eða með öðrum
orðum, hin sálfræðilega athugun á mannlegu eðli - er með
öllu horfin í Rannsókninni. Hume virðist fljótt hafa áttað sig á
ýmsum takmörkunum hinnar sálfræðilegu skýringar og
komist að þeirri niðurstöðu að þekkingar á mannlegur eðli
bæri að afla með öðrum hætti. Hann byggir því ekki lengur
greinargerð sína fyrir siðferðinu á sálarfræðinni, heldur fyrst
18 Páll S. Árdal: samarit, bls. 2.
85