Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 100

RITDÓMAR
HUGUR
undirstöður og eðli stærðfræðinnar, heldur alla, sem áhuga hafa á
heimspeki í hæsta gæðaflokki.
Erlendur Jónsson
IAN HACKING
REPRESENTING AND INTERVENING:
INTRODUCTORY TOPICS IN THE PHILOSOPHY
OF NATURAL SCIENCE
Cambridge University Press, Cambridge 1983.
í inngangi bókarinnar gerir Hacking lesendum sínum það ljóst að hann
ætli ekki að fjalla um skynsemina („rationality") heldur um vísindalega
hluthyggju („scientific realism"). Bókin skiptist í tvo meginhluta sem eru
aðskildir af mannfræðilegri fantasíu um upphaf tungumálsins og þeirrar
þarfar mannsins að búa sér til myndir af hlutum. Þar koma Demókrftos,
Wittgenstein og Heinrich Hertz (1857 - 1894) við sögu.
Fyrri hlutinn er yfirlit um vísindaheimspeki seinustu áratuga eins og
hún hefur birst í verkum eftir Ayer, Carnap, Cartwright, d’Espagnat,
Feyerabend, Hanson, Hesse, Kuhn, Lakatos, Laudan, Nagel, Newton-
Smith, Popper, Putnam, Quine, Shapere, Smart, van Fraassen auk fyrir-
rennara á borð við Bacon, Comte, Dewey, Duhem, Hume, James, Kant,
Mach og Peirce. 1 seinni hlutanum fjallar Hacking um tilraunastarfsemi og
getu mannsins til að einangra náttúmfyrirbæri á tilraunastofum og beita
þekktum fyrirbærum eins og rafeindum við landnám á útjöðrum náttúr-
unnar. Saga rafeindarinnar er höfundinum hugleikin og það gerir honum
kleift að líta ferskum augum á deilurnar um tilvist atóma og hluthyggju frá
því um seinustu aldamót (bls. 30 - 1 ).
Hann tekur undir með heimspekingnum John Dewey að
áhorfendakenning um þekkingu („spectator theory of knowledge") hafi
tröllriðið heimspeki Vesturlanda. í stað þess að hugleiða það hvernig
vísindamenn hafi hugsað um efnisheiminn og búið sér til kenningar til að
lýsa gerð hans, ættu heimspekingar frekar að gaumgæfa hvað það er sem
vísindamenn gera daglega og hvernig þeir nota alls kyns efnishluti sem
áhöld við vinnu sína. Hann álítur að deilur um hluthyggju sem einungis
taka tillit til kenningasmíði séu óleysanlegar. llann telur verufræðilega
hluthyggju vera leið út úr þessum ógöngum og álítur að sumir hlutir séu
raunverulegir jafnvel þótt kenningarnar sem lýsa hegðan þeirra séu
óraunverulegri. Skrif hans sverja sig því að nokkru í ætt við bókina
Hvcmig lögmúl eðlisfræðinnar ljúga (1983) eftir Nancy Cartwright, enda
vitnar höfundur óspart til hennar.1 Otal samtöl við eðlisfræðinginn Francis
98