Melkorka - 01.05.1945, Blaðsíða 48

sýður matinn ;i rafmagnsvél, nýtur aðstoðar hinna full-
komnustu áhalda við heimilisverkin, les dagblöð, tíma-
rit og bækur, ekur í bíl, hlustar á útvarp, sér kvikmynd-
irir vikulega og fer öðruhvoru á dansskemmtanir. Og
engum linnst lengur umtalsvert, þótt íslenzkar konur
gangi menntaveginn og ljúki stúdentsprófi með beztu
einkunn, haldi ræður á samkomum, taki opinberlega
þátt í stjórnmálum, reki ýmiskonar fyrirtæki á eigin á-
lryrgð, skrifi bækur, yrki Ijóð, dragi tnynd á léreft eða
leiki á hljóðfæri. I>að veldur ckki heldur neinum stór-
hneykslunum, Jrótt Jrær vinni utan heimilisins, eftir að
þær hafa gengið í hjónaband, ýmist í skrifstofum, verzl-
unum og verksmiðjum eða á fiskireitum og síldarbryggj-
um. íslenzkar nútímabókmenntir bera lt'ka nokkur
merki hinna nýju viðhorfa og aðstæðna, cnda væri hitt
algert einsclæmi í sögu skáldlistarinnar, cf takast mætti
að aðskilja hana frá lífi fólksins og hugmyndakerfi á
hverjum tíma. Allar tilraunir til þesskonar aðskilnaðar
hafa jafnan orðið sér til minnkunar. Þau skáld, sem
þykir einhver frami í að afneila samtíð sinni, eru háð
henni eftir sem áður og geta aldrei komizt hjá {>ví, að
hún Jjrýsti innsigli sínu á verk þcirra. Það cr nefnilega
ofur einföld staðreynd, að sérhver kynslóð skapar sér ný
viðhorf og nýjar skoðanir, ekki eingöngu gagnvart ó-
komnum tímum, áður óþekktum fyrirbærum eða þcim
lífshræringum, sem hafa frá upphafi verið og inunu
ævinlega verða mönnunum sameiginlegar, heldur jafn-
framt um fortíðina, burtgengnar kynslóðir og framliðin
sjónarmið. Þessvegna er ánægjulegt að sjá, hvernig bók-
menntir okkar reyna á síðustu áratugum að fylgjast með
þróuninni og yfirleitt á þann veg, að um verulegan á-
vinning er að ræða, cn sökum einangrunar, erlendrar á-
þjánar og niðurlægjandi kyrrstöðu í menningarlífi okk-
ar höfðum við lengi staðið öðrum Jjjóðum mjög að baki
í þessum efnum. Hitt er svo önnur saga, hvernig nýj-
ungarnar í íslenzkum bókmenntum hafa mælzt fyrir,
hvaða skilningi þær hafa mætt og hver áhrif þeirra hafa
orðið. En ég get ekki stillt tnig um að minnast á veiga-
mikið atriði í sambandi við þetta, ákveðna skoðun, sem
varðar mynd konunnar í skáldskapnum, eða nánar til-
tekið: mynd íslenzku alþýðukonunnar og afstöðu lienn-
ar sjálfrar til fulltrúa sinna í bókmenntunum. Mér ]>yk-
ir ákaflega leiðinlegt að þurfa að angra aðstandendur
Melkorku með því að draga sjálfan mig inn í viðræð-
una, en mun hinsvegar reyna að verða eins stuttorður
um það og frekast er unnt.
ÞVÍ FER VÍÐS FJARRI, að ég undirritaður telji mig
ennjiá til skálda, þótt ég hafi valið mér Jiað ævistarf að
færa í letur ýmislcgt, sem mér hefur dotlið í hug, eða
leitast við að lýsa öðru, sem ég hef heyrt og séð. Kunn-
ingjar mínir hafa svo gefið út þessi skrif mín að gamni
sínu, og sum þcirra hafa fengið hraklega dóma að von-
um, en önnur hlotið lof fram yfir verðleika. Það hefur
aldrei hvarflað að mér að gera hinar mislitu viðtökur
að umræðúefni, né heldur andmæla sumum þeirra, sem
virðast ha.fa sprottið af annarlegum hvötum, fjarskyld-
um heiðarlegri gagnrýni. En nýlcga hefur mær nokkur
roskin, sem ég ber að vísu engin kennsl á, en halurs-
menn íslenzkra rithöfunda þeim mun gleggri, samið
langt mál í heiítarlegri, flágjallri tónhæð um síðustu
bók mína, Fjallið og drauminn, og komið J>ví á prent í
blaði einu, sem Samband ísl. samvinnufélaga gefur út.
Mærin heldur því fram, að ég svívirði íslenzku aljiýðu-
konuna í fyrrnefndri bók, lýsingar mínar á henni beri
geðveiki vitni, guðleysi, kynveilum, ruddaskap, illkvitni,
yfirlæti, fyrirlitningu o. s. frv. Mér er fundið til foráttu
að loka ckki augunum fyrir þeirri staðreynd, að ýmsar
konur eru þannig skapaðar ytra, að þær myndu tæplega
koma til greina scm keppendur um fegurðarverðlaun,
en jafnframt er deilt harðlcga á mig fyrir að hafa ekki
allar kvenpersónur sögunnar í skautbúningi, helzt nýj-
um, ýmist mcð sjaldgæfustu hannyrðir í kjöltunni eða
Iögboðið guðsorð á vörunum og einskonar yfirlýsingu
um óspjallaðan hcilagleik í svipnum. Loks er Jrað talin
goðgá, að ég skuli lofa gamalli sveitakonu, sem kcinst
við að umkomuleysi vangefins pilts, að snýta sér I greip-
ina og þurrka af fingrtinum á mjöðminni, meðan liún
reynir að dylja geðshræringu sína. Ég ætla algerlega að
lciða hjá mér að svara ritsmíð þessari, enda jrótt hún
falsi á gagngerðasta hátt efni bókar ininnar og anda. Ég
vildi aðeins mega láta Jress getið, að slík fölsun hefði
reynzt hinni rosknu mey dýrt spaug í flestum siðmennt-
uðum löndutn og annaðhvort kallað yfir hana háar fé-
sektir eða leilt hana km teislega inn í tukthús. Hér á
landi eru rithöfundar aftur á móti gæddir langjijálfuðu
umburðarlyndi og njóta að launum minni réttar í lög-
um þjóðarinnar en aðrir Jiegnar hennar, svo að ýmsir
vafasamir aðilar geta átölulaust varið tugþúsundum
króna til að prenta lygar og níð um bækur [reirra. Per-
sónulega læt ég mér í léttu rúmi liggja, þótt málalið
aldurhniginna stjórnmálamanna sendi mér miður vand-
aðar kveðjur, sjálfu sér til afþreytingar og mcr til lítt
verðskuldaðrar sæmdar, enda er orðbragðið þannig x
áðurnefndri grein í Samvinnunni, að fæstir munu lesa
hana til enda kinnroðalaust. En hitt væri kannski ó-
maksins vcrt að vfkja fáeinum orðum að hinum fárán-
legu og broslegu skoðunum um mynd konunnar í bók-
menntunum, sem fram koma í greininni og stafa scnni-
lega af dýpstu vanþckkingu eða forblinduðu ofst;eki,
auk þess sem |>ær eru meginþorra islenzkrar aljiýðu
framandi.
ÉG MINNTIST Á ÞAÐ núna áðan, að rithöfundum
fyrri tíma hefði hætt við að draga konur á einstreng-
ingslegan hátt í tvo ólíka dilka. Stundum var hinn svo-
kallaði lakari hluti Jieirra ausinn slíkurn óhroða og for-
mxlingum, að nærri stappaði vitfirringu, og eru Jxess
óvíða gleggri dæmi en í suraum helgiritum og Jijóðsög-
um Austurlanda, meðal annars biblíunni, eins og öllum
44
MELKORKA