Heilbrigðismál - 01.03.1995, Blaðsíða 4

Hinn
kærulausi
heili

í nýlegum leiðara Heilbrigðis-
mála (1-2/1994) var vakin athygli á
rannsóknum Þjóðverja á viðbrögð-
um heilans við utanaðkomandi at-
burðum og áreiti. Rannsóknirnar
hófust fyrir aldarfjórðungi og hefur
verið fylgst með fjögur þúsund
manna hópi sem reglulega gengur
undir margvíslegar tilraunir. Fyrstu
tilraunirnar bentu til þess að lyktar-
skyn og bragðskyn fólksins væri að
breytast smávægilega þannig að
næmi minnkaði. Þessi tvö skynfæri
eru frumstæðust í manninum og
það róaði vísindamennina að engar
breytingar fundust þá á skyni sjón-
ar og heymar. En í byrjun níunda
áratugarins kom í ljós að öll skyn-
færin höfðu minna næmi en áður
og að breytingar voru eindregið í
þá átt að stöðugt öflugra áreiti
þurfti til þess að vekja skynstöðvar
heilabarkarins. Breytingarnar eru
nú orðnar svo örar að talið er að ár-
lega minnki næmi skynsins um
einn af hundraði. Vægari og fín-
gerðari áreiti á skynfæri komast
ekki lengur til meðvitundar en í
stað þeirra berst vaxandi fjöldi
grófra áreita sem leiða til öflugra
viðbragða. Heilinn virðist þurfa að
breyta um vinnuaðferðir til þess að
verja sig gegn nýjum og oftast
óþægilegum áreitum, t.d. með því
að hleypa miklum fjölda þeirra
framhjá miðstöðvum tilfinninga.
Þannig vekja ofbeldismyndir ekki
lengur eðlileg tilfinningaviðbrögð
hjá ungu fólki heldur aðeins hjá
þeim eldri. Ástæða er til að skoða
þessa þýsku rannsókn nánar.
Tilraunir Þjóðverjanna eru aðal-
lega lífeðlisfræðilegar og er meðal
annars mældur hjartsláttar- og önd-
unarhraði, vöðvaspenna, blóð-
þrýstingur, blóðmagn, mótstaða
húðar, rafbylgjur heilans og sjáald-
ursvídd og niðurstöður síðan settar
inn á flókin tölvukerfi sem reikna
út meðalgildi fyrir tilraunahópinn.
Á þann veg hefur fundist að um-
talsverð breyting hefur orðið á lykt-
arskyni, meira þarf en áður til að
erta það nægilega svo að boð berist
til meðvitundar. Einnig hefur
smekkur fólks breyst á tímabilinu,
þannig að einstök efni, t.d. kastan-
íuilmur sem áður var talinn vel-
lyktandi, þykir núna meðal yngra
fólksins hafa frekar leiðinlega lykt.
Bragðskyn hefur minnkað þannig
að nú þarf 29% sterkara sætuefni
en áður til þess að vekja sætt bragð-
skyn, 44% sterkara salt til að vekja
saltskyn, 60% sterkara fyrir súr-
skyn og 100% sterkara fyrir beiskt
skyn. Eðlisbreytingar hafa einnig
orðið og unga fólkinu finnst t.d.
kavíar og kampavín ekki lengur
bragðgóð vara. Heymarskyn hefur
breyst. Þannig gátu Þjóðverjar fyrir
fimmtán árum almennt skynjað 300
þúsund mismunandi tónbrigði en
nú aðeins 180 þúsund. Mörg börn
skynja aðeins um 100 þúsund tón-
brigði sem virðist nægilegt fyrir
þungarokk og slíka tónlist. En svo
gróft skyn nægir ekki til þess að
njóta hinna ýmsu fínu blæbrigða í
sígildum tónverkum. Til kynörvun-
ar fyrir karla þótti fyrir tveimur eða
þremur áratugum nóg að sýna
mynd af konu í undirfötum en nú
til dags þurfa ungir karlar grófar
samfaramyndir til þess að vekja
kynlöngun. Almennt má segja að á
sviði skyns og tilfinninga séu hár-
fín boð enn í fullu gildi meðal eldri
kynslóðarinnar en að meðal hinnar
yngri séu öfgar allsráðandi.
Mannsheilinn er að breytast á
þrennan hátt. Hann hefur hækkað
lágmarksstyrk boða til meðvitund-
ar, gerst kærulausari gagnvart um-
hverfinu og síðast en ekki síst gert
það mögulegt að vinna sjálfstætt úr
mörgum boðum samtímis án þess
að þau trufli hvert annað. Af því
síðastnefnda leiðir að maðurinn á
hægara með að lifa með andstæð-
um þar sem hann leggur ekki til-
finningalegt mat á aðstæður. Dæmi
um það er að fólk notar ósoneyð-
andi efni þó að það hafi áhyggjur af
þynningu ósonlagsins.
Kæruleysisheilinn bjargar okkur
úr ógöngum andstæðra tilfinninga.
Spá þýsku vísindamannanna er sú
að framtíð mannkyns á næstu öld,
með ört vaxandi áreiti útvarps,
sjónvarps, blaða og kvikmynda,
verði háð því að heilinn loki sig
sem mest af frá umhverfinu og að
hann forði sér frá því óumflýjan-
lega með því að sleppa tilfinninga-
legu mati aðstæðna. Okkur verður
þá spurn: „Höfum við gengið til
góðs götuna fram eftir veg?"
Jónas Hallgrímsson, prófessor.
4 heilbrigðismAl 1/1995