Heilbrigðismál - 01.03.1995, Blaðsíða 14

Sigfús Eymundsson (Þjóðr
Landlæknaþættir / Jónas Jónassen 1881-1882 og 1895-1906
Mikill baráttumaður gegn sullaveiki
Grein eftir Þórarin Guðnason
Af tólfmenningum þeim er lokið
hafa ferli sínum sem landlæknar,
stuttum eða löngum, settir eða
skipaöir, hefur dr. Jónassen þá sér-
stöðu að hafa orðið landlæknir
tvisvar. Hann var settur haustið
1881 þegar Jón Hjaltalín fékk lausn
frá starfi sökum veikinda en rúmu
ári síðar tók við embættinu danski
læknirinn Schierbeck, sem hvarf
svo heim til föðurlandsins eftir tólf
ára þjónustu hér og var þá röðin
aftur komin að Jónasi Jónassen.
Þessi atburðarás er nánar rakin í
þætti um Schierbeck í 4. tbl. Heil-
brigðismála 1993, en vekja má at-
hygli á að nú á þessu ári verður lið-
in ein öld frá því Jónas festist í sessi
sem landlæknir.
Fæddur var hann í Reykjavík 18.
ágúst 1840, sonur Þórðar háyfir-
dómara Jónassonar og konu hans
Soffíu Dorotheu Lynge, kaup-
mannsdóttur frá Akureyri. Þórður
varð síðar stiptamtmaður í fimm ár
og tók við af Trampe greifa, þeim
hinum sama og sleit þjóðfundinum
1851 sem frægt er orðið. Mun land-
stjórninni ekki hafa þótt vænlegt að
íslendingur gegndi því háa emb-
ætti til langframa og var Þórður því
settur en aldrei skipaður.
Jónas útskrifaðist úr Lærða skól-
anum 1860, lauk læknisprófi frá
Hafnarháskóla 1866, starfaði síðan
um hríð á sjúkrahúsum í Kaup-
mannahöfn en kom heim á næsta
ári og 1868 gerðist hann aðstoðar-
kennari Hjaltalíns landlæknis sem
þá var farinn að búa stúdenta undir
læknispróf, þótt hinn opinberi
læknaskóli væri enn ókominn til
sögunnar. Jafnframt vann Jónas við
sjúkrahúsið í Reykjavík og var
sýslulæknir í Kjósar- og Borgar-
fjarðarsýslum, en varð svo héraðs-
læknir í höfuðstaðnum þegar
Hjaltalín lét af því starfi 1873.
Jónasi var kappsmál að fræða
landslýð um heilbrigðismál og van-
heilsu og var sískrifandi þrátt fyrir
ærin afskipti af opinberum málum.
Hann sat á Alþingi í níu ár samtals
og nokkur þeirra einnig í bæjar-
stjórn Reykjavíkur. Og þetta var á
þeim árum þegar margháttuð
læknisstörf hlóðust á hann - hér-
aðslæknir í mannmörgu héraði,
landlæknir, kennari læknanema og
stjórnandi Læknaskólans þegar
Hjaltalíns naut ekki lengur við og
aftur þegar Schierbeck hvarf úr
landi.
Af ritstörfum Jónasar mætti
margt til nefna en hér verður ein-
ungis drepið á það helsta. Hann
varði doktorsritgerð við Hafnarhá-
skóla 1882 og fjallaði hún um sulla-
veiki í ljósi þeirrar reynslu sem ís-
lenskir læknar höfðu öðlast. Upp
frá því var hann oftast nefndur
doktor Jónassen. Aldrei þreyttist
hann á að útlista eðli og gang þessa
sjúkdóms og brýna fyrir þjóðinni
að gera hann landrækan með því
að gæta ýtrustu varúðar í um-
gengni við hunda og aðgæslu við
slátrun búfjár. Hann lætur svo um
mælt í lækningabók sinni (1884) að
vafalítið sé einn af hverjum sextíu
Islendingum sullaveikur eða 1100-
1200 manns á öllu landinu. Rúmum
tveim áratugum síðar segir ungur
og vaskur læknir, Steingrímur
Matthíasson, frá því að rosknu fólki
komi saman um að miklu minna
beri nú á sullaveiki en áður „þegar
næstum mátti sjá á öðru hverju
heimili sjúklinga, sem þjáðust af
þessum leiða kvilla." Steingrímur
þakkar dr. Jónassen öðrum fremur
þann árangur sem náðst hafði og
telur að hans framlag í baráttunni
hafi ómaklega fallið í skuggann af
skurðlækningum þeirra sem á eftir
honum komu og tóku sullaveikina
nýjum tökum.
„Lækningabók handa alþýðu á
íslandi" varð fljótlega og lengi út-
breitt rit sem sjálfsagt þótti að líta í
þegar veikindi bar að höndum,
ekki síst ef langt var til læknis og
samgöngur örðugar. Um sömu
mundir sendi Jónas frá sér ritling
sem nefndist „Sullaveikin og var-
Horft norður eftir Lækjargötu um
1880. Fremst á myndinni er hús
sem Jónas Jónassen lét reisa tíu ár-
um áður. Sagt er að þar hafi verið
hærra til lofts en venjulegt var á
þeim tíma. Norðan við íbúðarhús-
ið (hægra megin á myndinni) sést
fjósið sem nefnt er í greininni.
14 heilbrigðismAl 1/1995