Heilbrigðismál - 01.03.1995, Blaðsíða 25

legar og mikil vinna var greinilega
lögð í þær rannsóknir. Niðurstöður
hafa því miður ekkert upplýst um
slíkt samband og ekkert bendir til
þess að vænlegur árangur í leit að
orsökum magakrabbameins náist á
þann hátt.
Ágæt yfirlitsgrein eftir Júlíus Sig-
urjónsson um rannsóknir undan-
farinna ára á magakrabbameini
birtist í Læknablaðinu árið 1969.
Þrír helstu áhættuþættir sem nú
eru taldir tengjast magakrabba-
meini eru slímhúðarsýking vegna
bakteríunnar Helicobacter pylori,
mikil saltneysla og of lítil neysla
ferskra ávaxta og grænmetis. Heli-
cobacter pylori er talin vera algeng
orsök slímhúðarbólgu í maga og
skeifugörn, með eða án sáramynd-
unar. Ekki er vitað hversu virk í
myndun krabbameina sýking með
þessari bakteríu er í íslendingum
en útbreiðsla er talin svipuð og í
nágrannalöndunum. Um hina tvo
áhættuþættina, mikla saltneyslu ís-
lendinga annars vegar og litla
neyslu ferskra ávaxta og grænmetis
hins vegar, hefur lengi verið kunn-
ugt eins og áður er getið. Hátt ný-
gengi magakrabbameins almennt á
Norðurlöndum á fyrri árum hefur
verið talið standa í sambandi við
skort á fersku grænmeti og ávöxt-
um, en hvort tveggja tilheyrir
verndandi þáttum gegn æxlis-
myndun. Lækkun nýgengis í sömu
löndum og, þar á meðal á íslandi á
Bættar horfur
Hlutfallslegur fjöldi sem er á lífi
eftir greiningu magakrabbameins
1980-89
1970-79
1960-69
1 ér 2 ár 3 ár 4 ár 5 {
síðari árum, er því talin geta verið
tengd vaxandi neyslu þessara
fæðutegunda.
Mismunandi meingerð
Meinafræðileg greining (stað-
setning og æxlisgerð) á maga-
krabbameini verður áreiðanlegust
þegar æxlið hefur verið fjarlægt
með magaskurði. Krabbameinsskrá
Krabbameinsfélags íslands geymir
upplýsingar um 710 karla og 330
konur eða alls 1040 manns sem
gengust undir skurðaðgerð með
brottnámi magans vegna sjúk-
dómsins á árunum 1960-1989 og
hægt var að flokka meingerð æxlis-
ins hjá. Niðurstöður rannsóknar á
þessum hópi fólks eftir Lárus Jón-
asson, Jónas Hallgrímsson, Helga
Sigvaldason, Guðríði H. Ólafsdótt-
ur og Hrafn Tulinius hafa nýlega
verið birtar. Æxlin voru flokkuð eft-
ir reglum sem kenndar eru við
Finnann Pekka Laurén. Laurén
flokkunin einskorðast við krabba-
mein af þekjuuppruna (carcinoma)
og skiptir þeim í tvær aðalmein-
gerðir, garnafrumukrabbamein
(carcinoma intestinale) og dreif-
krabbamein (carcinoma diffusum).
Garnafrumukrabbamein einkennist
af frekar vel afmörkuðum æxlis-
vexti með illkynja, kirtilmyndandi
þekjuvef sem meginuppistöðu.
Dreifkrabbamein einkennist af illa
afmörkuðum æxlisvexti sem vex
dreift með ífarandi hætti. Megin-
hluta af illkynja þekjufrumuæxlum
í maga má flokka á ofangreindan
hátt en þau sem ekki er hægt að
flokka þannig tilheyra þriðja flokk-
inum, óvissri meingerð (indeterm-
inate type), sem er aðeins lítill hluti
æxlanna. Þau æxli eru annaðhvort
blanda af garnafrumukrabbameini
og dreifkrabbameini eða eru algjör-
lega ósérgreind (carcinoma indif-
ferentiatum) samkvæmt myndgerð.
Lækkandi nýgengi hjá íslending-
um er svipað því sem fundist hefur
hjá öðrum þjóðum. Hjá íslenskum
körlum er lækkun mest á garna-
frumukrabbameini en minni á
dreifkrabbameini og hjá konum er
lækkun nánast öll á garnafrumu-
krabbameini. Niðurstöðurnar eru í
samræmi við þær skoðanir manna
að garnafrumukrabbamein séu
tengd umhverfisþáttum og sérstak-
Niels Dungal og Júlíus Sigurjóns-
son voru brautryðjendur í rann-
sóknum á magakrabbameini hér á
landi og hróður þeirra barst víða.
lega fæðuþáttum en dreifkrabba-
meinin minna eða ekki tengd um-
hverfinu og að annað ráði um til-
urð þess. Breyttar neysluvenjur
okkar Islendinga seinni árin, minni
saltneysla og aukin neysla ferskra
ávaxta og grænmetis gætu því átt
talsverðan þátt í fækkun maga-
krabbameina almennt og auk þess í
innbyrðis breytingum á hlutföllum
vefjagerða æxlanna.
Mikilvægt að greina snemma
Algengast er að greina æxlið með
magaspeglun og sýnistöku. Æxli
sem eru eingöngu bundin við slím-
húð magans eru sjaldgæf. Mikil-
vægt er að greina þau snemma
vegna þess að betri horfur eru á
lækningu þeirra en stærri æxla.
Magakrabbamein er erfitt viður-
eignar vegna þess að það veldur
fremur óljósum einkennum í upp-
hafi og því er sjúkdómurinn oft
langt genginn þegar hann er
greindur. Einkennin eru næsta lítil í
byrjun. Sár myndast í slímhúðinni
og úr því getur blætt. Verkir eru þá
svipaðir og frá magasári. Á seinni
stigum sjúkdómsins getur maginn
tæmst illa og veldur það ógleði og
uppköstum. Ef æxlið er ofarlega í
maganum koma fram kyngingar-
örðugleikar.
Sjúkdómurinn er flokkaður eftir
stærð æxlisins og skipt í stig frá I til
IV eftir útbreiðslu. Æxlin vaxa fyrst
í slímhúð magans og þau sem eru
staðbundin þar eru talin vera á
HEILBRIGÐISMÁL 1/1995 25