Heilbrigðismál - 01.03.1995, Blaðsíða 12

Lifrarbólga
Óvænt útbreiðsla meðal fíkniefnaneytenda
Grein eftir Harald Briem
Fyrir sjö árum var birt grein í
þessu tímariti um smitandi lifrar-
bólgu (Heilbrigðismál 3/1988). Síð-
an hefur þekking manna á þessum
sjúkdómi aukist mikið. Því er
ástæða til geta aftur um helstu teg-
undir lifrarbólgu, hver útbreiðsla
þeirra sé, hvaða hætta fylgi þeim
og hvernig bregðast megi við þess-
um varhugaverða sjúkdómi.
Lifrarbólga er sjúkdómur sem
getur valdið gulu, langvinnum
veikindum og jafnvel dauða. Þekkt-
ar eru nokkrar veirur sem valda
honum en þær eru lifrarbólguveir-
ur A og E, sem smita með saur-
menguðum mat og drykk, og lifrar-
bólguveirur B, D og C, sem smita
með menguðu blóði og stundum
með kynmökum. Mikilvægt er að
greina sjúkdóminn vegna þess að
hægt er að koma í veg fyrir út-
breiðslu hans og hægt að lækna
sumar tegundir.
Vegna fámennis og einangrunar
þjóðarinnar fyrr á öldum er ósenni-
legt að lifrarbólga A hafi alltaf ver-
Veirur sem valda lifrarbólgu A líta
svona út í rafeindasmásjá.
ið útbreidd hérlendis. Ætla má að
sjúkdómurinn hafi borist til lands-
ins endrum og eins á síðustu öld.
Framan af þessari öld var lifrar-
bólga A, sem kölluð var umferðar-
gula (icterus epidemicus), tilkynnt
til heilbrigðisyfirvalda á nánast
hverju ári og gekk hún í stórum
faröldrum á um það bil tíu ára
fresti. Astæðan fyrir því að faraldr-
arnir hurfu upp úr miðri öldinni er
trúlega stórbætt hreinlæti.
A síðustu áratugum hefur því
vaxandi hluti íslensku þjóðarinnar
orðið næmur fyrir lifrarbólguveiru
A. Okkur er því hætta búin ef
hreinlætisaðstaða versnar t.d.
vegna náttúruhamfara eða ófriðar.
Nær helmingur þeirra íslendinga
sem sýkst hafa á undanförnum ár-
um af völdum lifrarbólguveiru A,
hefur smitast á ferðalögum erlend-
is. Venjulega er notuð gammagló-
búlín hlíf til að koma í veg fyrir
smit af völdum lifrarbólguveiru A.
En sú aðferð veitir einungis
skammvinna vörn. Síðustu ár hefur
verið til bóluefni sem er unnið á
sama hátt og mænusóttarbóluefnið
sem notað hefur verið hérlendis.
Góð mótefnamyndun verður hjá
þeim sem eru bólusettir og auka-
verkanir eru fáar og litlar. Ætla má
að bólusetningin endist í að
minnsta kosti áratug. Það er því
rétt að ráðleggja íslenskum ferða-
mönnum, sem ætia til landa þar
sem sjúkdómurinn er útbreiddur,
bólusetningu gegn lifrarbólguveiru
A.
Mótefnamælingar gegn lifrar-
bólguveiru B í mismunandi aldurs-
hópum sýna svo ekki verður um
villst að hún hefur verið landlæg á
íslandi alla þessa öld. Algengi mót-
efna er lágt fyrstu tvo áratugi ævi-
skeiðsins en upp úr þrítugu er al-
gengi mótefna yfir 5% og í eldri
aldurshópum hefur það mælst allt
að 10%. Skýringar á lágri tíðni smits
meðal ungs fólks er trúlega að leita
í smitleiðum sjúkdómsins, en hann
smitast með blóðblöndun og kyn-
mökum. Hærri tíðni í eldri aldurs-
hópum bendir til þess að sjúkdóm-
urinn hafi fyrr á öldinni stundum
verið útbreiddari en nú á dögum.
Þótt vitað sé að smit geti borist með
blóðgjöf skýrir það naumast út-
breiðslu alls smitsins. Á síðustu ár-
um hefur gengið á íslandi faraldur
lifrarbólgu B meðal fíkniefnaneyt-
enda sem sprauta sig, en of
snemmt er að spá um áhrif þess
faraldurs á samfélagið í heild. Upp-
lýsingar frá Rannsóknastofu Há-
skólans í veirufræði og Rannsókna-
stofu Borgarspítalans sýna að á ár-
unum 1989-91 greindust 146
nýsmitaðir einstaklingar með sjúk-
dóminn en árin áður höfðu að jafn-
aði greinst um 15 á ári.
Gagnstætt því sem ætla má með
lifrarbólgu A, er trúlegt að lifrar-
bólga B hafi alltaf verið til á íslandi.
Ástæðan er að lifrarbólga B, sem
getur varað allt æviskeið einstakl-
ings og verið smitandi allan tím-
ann, getur verið landlæg í fámenn-
um og einangruðum byggðarlög-
um.
Talið er að 5-10% þeirra, sem
smitast af lifrarbólguveiru B, fái
viðvarandi lifrarbólgu og af þeim
12 HEILBRIGÐISMÁL 1/1995