Heilbrigðismál - 01.03.1995, Blaðsíða 23

Jóhannes Long
Magakrabbamein
Var áður algengasta krabbameinið en er nú
á undanhaldi vegna breytinga á neysluvenjum
Grein eftir Jónas Hallgrímsson og Jónas Magnússon
Umhverfisþættir eru nú taldir
eiga mikilsverðan þátt í myndun
átta til níu af hverjum tíu krabba-
meinum í mönnum. Líklegt er að
þessir þættir leiði til litninga-
skemmda og að á þann hátt breyt-
ist eðlilegar frumur í krabbameins-
frumur.
Allt fram til ársins 1980 var
magakrabbamein talið það krabba-
mein sem ylli flestum dauðsföllum
í heiminum en með stöðugri lækk-
un nýgengis þess og jafnframt vax-
andi nýgengi lungnakrabbameins
er líklegt að það síðarnefnda hafi
nú tekið forystuna. Mikill munur á
milli þjóða og jafnvel milli þjóðar-
hluta og stöðug lækkun síðustu
fjóra áratugi er það sem helst ein-
kennir faraldsfræði magakrabba-
meins og bendir það til þess að um-
hverfisþættir, og þá sérstaklega
þáttur fæðunnar, séu mikilvægir í
myndun æxlisins.
Fyrirbyggjandi aðgerðir gegn
krabbameinsvöldum og/eða grein-
ing á fyrstu stigum eru taldar væn-
legri til árangurs en framfarir í
hefðbundinni meðferð gegn
krabbameininu á síðari stigum
þess. Japanir eru fremstir í heimin-
um í greiningu á fyrstu stigum með
magaspeglun og hafa þeir náð
undraverðum árangri á því sviði og
telja að það eigi mikinn þátt í fækk-
un dauðsfalla úr magakrabbameini
þar í landi.
Faraldsfræðilegar rannsóknir á
umhverfisþáttum og sérstaklega
fæðu geta leitt til markvissra fyrir-
byggjandi aðgerða og hefur nokk-
uð miðað í rétta átt á því sviði eins
og síðar verður vikið að. Tilgreind-
ar hafa verið sérstakar fæðutegund-
ir og matargerð sem talið er að auki
hættu og aðrar sem talið er að
minnki hættu á æxlismyndun.
Þekkt um aldir
í bók sinni „Sóttarfar og sjúk-
dómar á íslandi 1400-1800" ritaði
Sigurjón Jónsson læknir kafla um
krabbamein. Hann taldi enga leið
að giska á hversu tíð krabbamein
hafi verið hér á landi á þessu tíma-
bili. Hafi krabbameins ekki verið
getið í annálum að öðru en því að
nokkrum sinnum var sagt frá bana-
meinum kunnra karla og kvenna
sem telja mátti líkur á að hafi verið
krabbamein. Gat Sigurjón alls sex-
tán frásagna af slíkum meinum.
Flestir höfðu meinsemdina í
munni, koki eða útvortis en fimm
höfðu hana innvortis.
Einn þessara fimm manna var
Brynjólfur Sveinsson Skálholtsbiskup
(1605-75). Ritaði Sigurjón þar orð-
rétt úr ævisögu biskups eftir Torfa
Jónsson prófast í Gaulverjabæ:
„Af . . . ýmislegum lukkunnar
vicissitudinibus & gradibus . . . tók
líkamans heilsa smárn saman að
veikjast, obstructio & cruditas
stomachi að aukast með difficultate
egestionis alimenti og svefnbrigð-
um, matarnautnin einnig smám
saman að þverra."
Og til viðbótar er þetta úr bréfi
séra Torfa, skömmu eftir lát biskups:
„Hann [þ.e. Br. biskup] hefur allt
þetta ár og nokkuð lengur um
stundir [þ.e. öðru hverju] veikur
verið og mjög neyzlugrannur, utan
af litlum bjór vörmum og graut þar
með, og fór alltjafnt það mein meir
og meir í vöxt . . . þar á ofan fékk
hann skyrbjúg . . . svo hann mátti
endilega [þ.e. að fullu og öllu]
leggja sig til sinnar sængur sjálfa
Jónsmessu, og síðan veiktist hann
meir og meir, verkjalítill nær hann
lá kyrr, en hvað sem hann hreyfði
sér, var búið við, að yfir hann
mundi líða".
Samkvæmt sjúkdómslýsingu er
líklegast að biskup hafi haft
krabbamein í maga. Má því vera að
Brynjólfur Sveinsson sé fyrstur ís-
lendinga sem skráður hafi verið
með magakrabbamein.
Lengi hefur verið kunnugt að
Neysla á söltuðum og reyktum
mat eykur hættu á krabbameini í
maga. Hins vegar dregur neysla á
grænmeti og ávöxtum úr hætt-
unni.
HEILBRIGÐISMÁL 1/1995 23