Samtíðin - 01.12.1934, Blaðsíða 29

3 AlflTÍÐIN
mikilmenna, hvað þeir hafa mikla
tilhneigingu, til að gefa fólki
vasaklút“ (bls. 322).
En Halldór Kiljan Laxness er
ekki skáld að sama skapi og hann
er kunnáttumaður. Fyrir því eru
óræk rök í síðustu sögu hans,
Sjálfstætt fólk. Þetta er af því,
að hann brestur skilning samúð-
arinnar með öðrum mönnum.
Hans viðhorf er altaf þetta:
Ég þekki, jú, þessa kalla,
þeir eru, jú, bara svín,
ég er, jú, yfir þá alla
og eins er, jú, konan mín.
„Gríma þeirra er eins og hálf-
frosið skæni yfir hryllingu þeirr- J
ar glötunar, sem hefir gleypt þá,
og engum heilvita manni dettur í
hug, að þeir muni nokkru sinni
verða stórbændur" (bls. 115). Al-
þýðuna fyrirlítur hann, af því að
hún e r alþýða, og af því að hún
getur ekki verið annað en alþýða.
Þessi fyrirlitning blindar hann
svo, að hann verður steinblindur
á öðru auganu og sjónlaus á
hinu, hvar sem auðlegð og lífs-
gildi er að sjá. „Þegar maður fer
frá einum bæ til annars“, segir
hann, „virðist ekkert líklegra en
að bæirnir hafi allir sama nafn
og sami maðurinn búi á þeim öll-
om og sama konan“ (bls. 24).
Þó fyrirlítur hann enn meir alla
þá, sem reyna að reisa sig upp úr
þessum nauða leiðinlega aum-
ingjaskap, því að þeir geta elcki
verið annað en uppskafningar.
Þar gerir hann alla jafna, „sjálf-
stætt fólk“, ungmennafélaga,
samvinnufulltrúa, búfræðing,
sálma- og erfiljóðaskáld sveitar-
innar, hugsjónamanninn, sem
dreymir um „að koma sér upp
myllu í bæjarlæknum og mala
síðan bankabygg fyrir fólk“,
hreppstjóra og hreppstjórafrú,
sem „hefir gifst af einskærum á-
huga á sveitasælunni, sem hún
hefir kynst af útlendum skáld-
skap og síðar í kvennaskólanum",
hann má jafnvel ekki sjá yfir-
hundahreinsunarmann án þess að
hrækja framan í hann. Þessvegna
er þessi saga Laxness klámsaga*)
eins og allar hinar stærri sögur
hans. En af því að kunnátta
hans er mikil, er það mjög vel
sögð klámsaga og munu alltr
hrifnir af, sem þykir þær sögur
góðar. En um það þurfa menn
ekki að efast, að skáldfrægð og
hróður Halldórs Kiljan Laxness
verður mjög á kostnað allrar al-
þýðu manna á íslandi. Þvílíkur ó-
hróður hefir aldrei verið um hana
borinn, og síst af öllu með því-
líkri ísmeygilegri lagni og kunn-
áttu.
Því að í sögunni Sjálfstætt
fólk hefir Halldór Kiljan Laxness
komist lengst í kunnáttu sinni.
Hann töfrar menn agndofa með
öllum sínum blæbrigðum lita og
') Orðið hér notað í upphaflegri,
viðttekri merkingu: svívirðingaraaga.
27-