Fréttablaðið - 23.01.2010, Blaðsíða 18

18 23. janúar 2010 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Þorkell Sigurlaugsson skrifar
um háskólastarf á Íslandi
Á næsta ári eru 100 ár síðan háskólastarf hófst á Íslandi
í Alþingishúsinu við Austurvöll.
Árið 1940 flutti Háskóli Íslands í
nýja og glæsilega byggingu austan
Suðurgötu. Það var mikið átak á
sínum tíma enda höfðu verið mikl-
ir erfiðleikar í efnahagslífinu og
þeir svartsýnustu jafnvel spáð
þjóðargjaldþroti. Stofnun Háskóla
Íslands og glæsileg uppbygging
hans á síðustu öld var eitt mik-
ilvægasta verkefnið við að þróa
nútímalegt velferðarsamfélag á
Íslandi þar sem góð menntun var
lykillinn að hagsæld þjóðarinn-
ar og um leið liður í sjálfstæðis-
baráttu þjóðarinnar. Happdrætti
Háskóla Íslands, stjórnvöld, fyr-
irtæki og einstaklingar hafa stutt
dyggilega við uppbyggingu hús-
næðis Háskóla Íslands í gegnum
tíðina, enda skiptir gott húsnæði
miklu máli fyrir gæði kennslu og
rannsókna.
Tímamót árið 2010
– nýbygging HR
Nú eru aftur komin tímamót og
vill svo til að þau ber einnig upp
á erfiðleikatímum í efnahagslífi
landsmanna eins og voru á fjórða
áratug síðustu aldar. Ný háskóla-
bygging sem hýsir Háskólann
í Reykjavík (HR) í Nauthólsvík
er risin og fyrsti áfangi tekinn í
notkun. Í nýbyggingu HR verð-
ur nútímaleg aðstaða fyrir um
3.000 nemendur og yfir 250 fast-
ráðna starfsmenn háskólans.
Aðstaða til náms, nýsköpunar og
rannsókna verður í fremstu röð
sem gefur okkur tækifæri að
sækja fram af enn meiri krafti
inn í 21. öldina. Byggingin styð-
ur við þá hugmyndafræði háskól-
ans að draga sem mest úr deild-
armúrum og tryggja sem best og
mest samskipti nemenda og kenn-
ara. Nýsköpun og sterk tengsl við
atvinnulíf og samfélag mun ein-
kenna alla starfsemi skólans, auk
þess sem áhersla verður lögð á að
HR verði alþjóðlegur háskóli og
stuðli þannig að miðlun og sköpun
þekkingar fyrir alþjóðasamfélag-
ið. Við Íslendingar eigum að líta á
menntastarfsemi sem atvinnu- og
gjaldeyrisskapandi atvinnugrein,
sem taki þátt í endurreisn efna-
hagslífsins.
Fjárhagsstaða HR er góð
Rekstur HR hefur verið jákvæð-
ur undanfarin ár. Þannig hefur
verið hægt að takast á við kostn-
aðarsama flutninga og akadem-
íska uppbygg-
ingu háskólans.
Næstu ár verða
vissulega erfið
eins og hjá
öllum öðrum
sem þurfa að
takast á við nið-
urskurð. Mik-
ilvægt er að
stjórnvöld gangi
ekki of langt í
niðurskurði til háskólanna, því
menntakerfið er nú sem fyrr ein
af grunnstoðum samfélagsins auk
þess sem þekkt er að menntun og
nýsköpun gegna lykilhlutverkum í
endurreisn atvinnulífsins.
Til að mæta auknum kostnaði
og lægri framlögum frá ríkinu til
háskólastarfsemi, hefur HR eins
og aðrir háskólar ráðist í ýmsar
nauðsynlegar aðhaldsaðgerðir,
m.a. hefur skólinn lækkað rekstr-
arkostnað og laun starfsmanna.
Einnig var á árinu 2008 ákveðið
að fresta byggingu tveggja álma
nýbyggingar HR.
Mikilvægur þáttur í eflingu
háskólastarfs á Íslandi
Öflugur háskóli þarf að hafa sér-
hannaða byggingu fyrir sína starf-
semi. Það er því gleðilegur áfangi
fyrir háskólamenntun og rann-
sóknir á Íslandi að nýbygging
HR hafi risið og sé komin í notk-
un. Með þessari nýju aðstöðu og
áframhaldandi uppbyggingu á aka-
demískum styrk, er hægt að sinna
enn betur atvinnulífsgreinum á
sviði tækni- og verkfræði, við-
skipta og lögfræði og öðrum lykil-
þáttum atvinnulífsins. Nýbygging
HR ásamt öflugum akademísk-
um styrk skólans kemur honum
í fremstu röð háskóla í okkar
nágrannalöndum á þeim fræða-
sviðum sem hann starfar.
Það er ástæða til að óska Reyk-
víkingum og landsmönnum öllum
til hamingju með þessa háskóla-
byggingu og þá öflugu starfsemi
sem þar mun fara fram. Það hefur
verið ævintýri líkast að taka þátt
í þessu verkefni og vil ég fyrir
hönd Háskólans í Reykjavík
þakka öllum þeim fjölmörgu sem
lögðu sig fram um að gera þessa
byggingu að veruleika. Hlutverk
háskólanna hér á landi mun, eins
og og það var á fyrstu árum lýð-
veldis á Íslandi á síðustu öld, vera
mikilvægur þáttur í endurreisn-
inni og við stöndum nú sterkari
en áður í þeirri baráttu með okkar
öfluga og fjölbreytta háskólasam-
félag.
Höfundur er framkvæmdastjóri
fjármála og þróunarsviðs Háskól-
ans í Reykjavík.
Stór áfangi í eflingu
háskólastarfs UMRÆÐAN
Sigurvin Guðfinnsson, Hannes Friðriksson
og Kristján Þ. Davíðsson skrifa um sjávarút-
vegsmál
Erfið staða sjávarútvegsins og misjafnt álit meðal þjóðarinnar á fyrirkomulagi fiskveiði-
stjórnunarkerfisins kallar á endurskoðun þess ef
sátt á að nást um það. Í því sambandi höfum við
undirritaðir velt fyrir okkur hugmyndum og leið-
um að breytingum. Hugmyndir hafa verið uppi um
ýmsar útgáfur af fyrningarleiðum sem flestar eiga
það sammerkt að útfærsla þeirra tekur langan tíma
og hafa flestar skapað úlfúð fremur en sátt. Hug-
mynd okkar gengur út á það að ríkið taki gjald af
veiðiheimildum byggt á úthlutun núverandi kvóta-
kerfis og að sátt náist á milli hagsmunaaðila um
útfærslu. Þeir hagsmunaaðilar sem um ræðir eru
útgerðir, stjórnvöld og lánardrottnar útgerðarinnar.
Heildarskuldir sjávarútvegsins eru nú taldar
vera um 500-600 milljarðar króna og eru augljós-
lega mjög íþyngjandi fyrir hann. Þótt hluti sé vegna
framvirkra samninga, að hluta til gjaldeyrisvarn-
ir og að hluta til brask er ljóst að stór hluti þessara
skulda er tilkominn vegna viðskipta með veiðiheim-
ildir, sem að miklu leyti hafa skipt um hendur frá
því kvótakerfið var sett á laggirnar. Ljóst er að stór
hluti þeirrar tekna sem nú er aflað í sjávarútvegin-
um fer í greiðslu af þessum lánaskuldbindingum.
Ríkið taki yfir veiðiheimildir og veðskuldir
Tillaga okkar reynir á eins mildilegan hátt og
mögulegt er að taka tillit til hagsmuna beggja aðila,
en jafnframt er bæði gætt sanngirnissjónarmiða
um að greitt sé fyrir afnot af sameiginlegri auðlind
um leið og rekstrargrundvöllur sjávarútvegsins við
nýjar aðstæður er tryggður til framtíðar.
Tillaga okkar er að ríkið yfirtaki allan kvóta frá
útgerðum, en greiði þeim fyrir hann með yfirtöku
þeirra veðskulda sem eru tilkomnar vegna kvóta-
kaupa hverrar útgerðar. Ríkið leigir síðan útgerð-
unum til baka kvótann á viðráðanlegu verði sem
útgerðin getur staðið undir, eftir að hafa losnað
við framangreindar veðskuldir. Skuldir sem eru
kvótakaupum óviðkomandi, eins og til dæmis vegna
framvirkra gjaldeyrissamninga, yrðu að sjálfsögðu
eftir.
Mikilvægt er að hagsmunaaðilar komi sér saman
um hvert innlausnarverð á kvótanum skuli vera,
sem lagt verði til grundvallar á uppgreiðslu skulda
útgerðarinnar. Með þessari aðferð er eignarrétt-
ur þeirra sem keypt hafa kvóta virtur og sann-
girni gætt gagnvart þeim við yfirtöku kvótans. Sú
greiðsla sem ríkið innir af hendi yrði í formi rík-
isskuldabréfa til langs tíma. Þessi skuldabréf geta
síðan gengið kaupum og sölum á frjálsum markaði
og væru til dæmis nýtanleg til greiðslu á veiðileigu.
Heimildir leigðar út aftur
Eftir yfirtöku ríkisins á veiðiheimildum er til-
laga okkar að ríkið leigi veiðiheimildirnar aftur til
útgerða í samræmi við þeirra áður útgefnu úthlut-
un í kvótakerfinu, þ.e. að hver útgerð hafi forgangs-
heimild til að leigja áður úthlutaðar veiðiheimildir,
einnig eftir að ríkið kaupir þær til baka. Ef útgerð
vill ekki leigja til sín allar þær heimildir sem hún
á rétt á, þá renni þær í sameiginlegan frjálsan pott
sem ætlaður er til nýliðunar í greininni og til vaxt-
ar fyrir þá sem standa sig vel. Útgerð gæti aðeins
einu sinni hafnað leigu á sinni „gömlu“ úthlutun,
t.d. vegna viðhalds, bilana eða úreldingar skipa/
minnkunar umsvifa, eftir það kæmi til skerðingar
sem höfnun nemur og aflaheimildin sem útgerð-
in hafnaði rynni þá sjálfkrafa í frjálsa pottinn.
Þetta myndi styrkja stöðu nýliðanna og væntan-
lega aukast eftir því sem tíminn líður. Einnig teld-
um við rétt að skoða það að taka lítinn hluta, til
dæmis á bilinu 1-3% af öllum botnfisktegundum og
setja strax í upphafi við yfirtöku kvótans í þenn-
an frjálsa pott, til þess að hann sé þegar til staðar,
í upphafi nýs fyrirkomulags. Síðari hafnanir, sem
reikna má með að verði alltaf einhverjar myndu svo
auka vægi frjálsa pottsins. Það sem væri afgangs
eftir leigu til nýliða yrði svo boðið öllum útgerðum
til leigu á frjálsum markaði. Til að tryggja sveigj-
anleika má vel hugsa sér að útgerðir hefðu leyfi
til að framleigja kvóta til annarra útgerða að ein-
hverju marki.
Telja má að verði hugmyndir sem þessi að veru-
leika aukist líkur á að sátt náist hvað varðar þau
ágreiningsatriði sem fylgt hafa kvótakerfinu frá
upphafi, meðal annars það að ljóst sé að kvótinn
sé sameign þjóðarinnar og að veðsetning á óveidd-
um fiski í sjónum sé óheimil. Einnig verður tryggt
að nýliðun verði innbyggð í kerfið og allir hafi þar
sömu möguleika til þess að taka þátt í krafti dugn-
aðar og útsjónarsemi. Einnig er tryggt að öll aukn-
ing eða minnkun í kvóta verði jafnt látin ganga yfir
alla og þá miðað við úthlutunarrétt viðkomandi á
því fiskveiðiári sem um ræðir.
Tvö markmið
Segja má að þessar hugmyndir miði að tvennu. Að
kvótinn verði eign þjóðarinnar/ríkisins og að ljóst
sé að sá kostnaður sem lagt er í skili sér til baka í
formi þess leigugjalds sem innheimt verður. Það
leigugjald verður þó að vera það sanngjarnt að það
megi takast að skjóta stoðum undir eðlileg rekstr-
arskilyrði sjávarútvegsins. Til þess að þetta verði
unnt verður því að reikna út hver sá kostnaður
verður sem slík yfirtaka hefur í för með sér. Finna
verður leið til að dreifa þeim kostnaði yfir svo lang-
an tíma sem mögulegt er. Við þetta munu heildar-
skuldir sjávarútvegsins minnka verulega og rekstr-
arskilyrði hans batna í bráð og lengd.
Með þessu kerfi verða skip söluvara eins og áður
var, þar sem söluandvirði skips er miðað við skip-
ið sjálft, án kvóta. Þau verðmæti sem eru í skipun-
um munu að sjálfsögðu þróast í takt við verðmæta-
sköpun í greininni. Þetta mun skapa það veðhæfi
sem fyrirtækjunum eru nauðsynleg til rekstrar og
þar með tryggja ábyrgð eigendanna á rekstrinum,
fremur en dugnaður þeirra við að slá lán langt yfir
raunverulegu verðmæti skipa með núverandi fyrir-
komulagi á „veðsetningu“ veiðiheimilda, sem felst
í því að lánastofnanir hafa úrslitavald um flutning
veiðiheimilda á milli skipa og útgerða, sem er í raun
veðsetning veiðiheimilda þótt óbein sé og gengur
gegn anda lagasetningar um að veðsetning veiði-
heimilda sé óheimil.
Fallist menn á að nú sé tækifæri til að ríkið yfir-
taki veiðiheimildirnar verður það að gerast í fullri
sátt aðila og á þann hátt að sjávarútvegur haldi hér
áfram að þróast og styrkist í kjölfarið.
Höfundar eru áhugamenn um sjávarútvegsmál.
Sáttaleið í sjávarútvegi
Um helgina verða lausafjármunir úr þrotabúi SPRON
boðnir til sölu á Kistumel 14, norðan Mosfellsbæjar.
Sala á lausafjármunum ...
... úr þrotabúi SPRON
· Skrifborð
· Möppuskápar
· Hliðarborð
· Skúffueiningar
· Skjalaskápar
· Fundarstólar
· Skrifborðsstólar
· Sófasett
· Fundarborð
· Kaffiborð
· og ýmislegt fleira
Komið og gerið góð kaup!
Slitastjórn SPRONNánari upplýsingar á www.spron.is
Kistumelur 14
Vesturlandsvegur
Opið laugardag kl. 11-17
og sunnudag kl. 11-17
ÞORKELL
SIGURLAUGSSON
KRISTJÁN Þ.
DAVÍÐSSON
SIGURVIN
GUÐFINNSSON
HANNES
FRIÐRIKSSON