Fréttablaðið - 29.01.2010, Blaðsíða 16

16 29. janúar 2010 FÖSTUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Samkeppnismál
FRÉTTASKÝRING
BRJÁNN JÓNASSON
brjann@frettabladid.is
Í þriðja skiptið á tveimur árum hefur ísbjörn, einnig nefndur hvítabjörn eða
sjávarbjörn upp á latínu, gengið á land, nú síðast norður í Þistilfirði á miðviku-
dag. Mönnum er í fersku minni þegar tvö dýr gengu á land, einnig fyrir norð-
an, hversu miklum úlfaþyt það olli í samfélaginu. Var rætt um að eðlilegt væri
að fanga dýrin og flytja þau til heimkynna sinna á Grænlandi. Nokkuð langt
hefur verið seilst til að láta þessa flutninga verða að veruleika, þótt tvennum
sögum fari að því hversu gáfulegt það sé. Það má jú ekki gleyma því við hvað
er að eiga. Ísbjörninn er nefnilega stærsta landrándýr jarðar og óútreiknanleg-
ur eins og gefur að skilja.
■ Hvað verður ísbjörninn stór?
Ísbjörninn er stærsta núlifandi rándýr sem fyrirfinnst á landi. Hann er um
tvisvar sinnum þyngri en Síberíutígrar og ljón. Flest karldýrin eru um 400 til
600 kíló að þyngd, en geta náð allt að 800 kíló að þyngd. Stærsti hvítabjörn
sem vigtaður hefur verið var veiddur í Alaska árið 1960. Hann var um 880 kíló
og uppreistur var hann 3,38 metrar.
Birnan er um það bil helmingi minni en karldýrið eða um 200 til 300 kíló.
Skrokklengd karldýra er að jafnaði um 2,6 metrar en kvendýra 2,1 metri. Hún-
arnir vega um 600 til 700 grömm við fæðingu.
■ Er algengt að ísbjörn gangi á land á Íslandi?
Ísbirnir hafast við með ströndum og á hafís á norðurskautssvæðinu. Stund-
um reika þeir langt inn í land eða fljóta mörg hundruð kílómetra til hafs á ís.
Þeir mynda ákveðna stofna, ætíð á sömu slóðum. Dýrin eru mjög víðförul og
leggja oft upp í langferðir, að því er virðist án þess að hafa nokkurn sérstakan
ákvörðunarstað, og fara þeir til dæmis í ferðum sínum milli Alaska, Svalbarða
og norðurstranda Síberíu.
Ísbirnir hafa ætíð verið gestir á Íslandi og borist hingað með rekís frá
Svalbarða, Jan Mayen og Austur-Grænlandi. Á seinni tímum hefur þessum
heimsóknum farið fækkandi því lítið hefur verið um hafís. Tölur eru nokkuð
á reiki hvað varðar ísbjarnakomur en tölunni 500 hefur gjarnan verið slegið
fram. Á 19. öld komu ár þar sem mörg dýr gengu á land á stuttum tíma. Til
gamans má segja frá því að Össur Skarphéðinsson utanríkisráðherra hefur
unnið að heimildaöflun um ísbirni á Íslandi, en sú bók hefur verið sett á ís
rétt á meðan öðrum verkum er sinnt.
■ Er ísbjörninn í útrýmingarhættu?
Þvert á algengar fullyrðingar um stöðu ísbjarnarstofnsins þá er dýrið ekki í
útrýmingarhættu. Er stofninn talinn vera um tuttugu þúsund dýr í dag.
Ísbjörninn er hins vegar alfriðaður en um miðja 20. öldina voru þeir rétt-
dræpir hvar sem þeir fundust og voru stundaðar miklar veiðar á ísbjörnum.
Var stofninn kominn niður í
um fimm þúsund dýr
áður en Sovétmenn
friðuðu ísbirni
fyrstir manna
árið 1956.
Fylgdu svo
fleiri þjóðir
í kjölfarið
þangað til
björninn var
loks alfriðað-
ur 1966.
FBL-GREINING: ÍSBIRNIR
Ekki í hættu öfugt við
almannaróm
Vikugamall úrskurður
áfrýjunarnefndar sam-
keppnismála hefur beint
athyglinni að stöðu sam-
keppnismála nú þegar
fjöldi fyrirtækja er kominn
í eigu bankanna, eða mun
komast undir þeirra væng
á næstunni. Deilt er um
hvort almannahagsmunir
kalli á að skuldsettum
fyrirtækjum verði bjargað
eða hvort setja eigi fyrir-
tækin í þrot.
Eitt þeirra stóru mála sem segja
má að fallið hafi milli skips og
bryggju í endalausum umræðum
um Icesave er yfirtaka bankanna
á fyrirtækjum. Þar togast á ýmsir
hagsmunir.
Bankarnir þurfa fyrst og fremst
að hámarka verðmæti fyrirtækj-
anna áður en þau fara í endursölu.
Þeir vilja síður þurfa að selja fyr-
irtækin strax, enda markaðurinn
að mörgu leyti óhagstæður. Með
því að halda fyrirtækjunum gang-
andi vilja bankarnir koma í veg
fyrir að verðmæti tapist og sjá
fram á að selja fyrirtækin með
meiri hagnaði þegar betur árar.
Þeir sem reka fyrirtæki í sam-
keppni við félög sem komin eru
undir væng bankanna óttast að
bankarnir skeyti lítt um jafnvægi
á markaði og samkeppnisleg sjón-
armið. Þannig geti bankarnir beitt
fjárhagslegum styrk sínum til að
gera stöðu síns fyrirtækis sem
allra besta svo sem að mest fáist
fyrir fyrirtækið þegar það verður
á endanum selt.
Áfrýjunarnefnd samkeppnis-
mála virðist að einhverju leyti
deila áhyggjum af samkeppni
fyrirtækja í eigu banka með þeim
sem keppa við slík félög á mark-
aði.
Vestia, dótturfélag Landsbank-
ans, tók á síðasta ári yfir rekst-
ur Teymis, móðurfélags fjar-
skiptafyrirtækisins Vodafone.
Samkeppniseftirlitið gerði ekki
athugasemdir við samrunann, og
kærði Síminn, sem er í samkeppni
við Vodafone, þá niðurstöðu til
áfrýjunarnefndarinnar.
Í úrskurði nefndarinnar, sem
kom út 22. janúar, felur hún Sam-
keppniseftirlitinu að fjalla aftur
um málið, og setja skilyrði fyrir
samrunanum. Nefndin hafnaði þó
raunar aðalkröfu Símans um að
nefndin gripi til íhlutunar vegna
samrunans. Hún féllst á vara-
kröfu Símans og vísaði málinu
aftur til Samkeppniseftirlitsins.
Tímamótaúrskurður
Þessi úrskurður, og þó sérstaklega
rökstuðningur áfrýjunarnefndar-
innar, þykir raunar marka nokk-
ur tímamót. Fram hefur komið að
Samkeppniseftirlitið hafi hrein-
lega ekki talið sig hafa heimildir
til að setja slík skilyrði fyrir yfir-
töku banka á fyrirtæki á sam-
keppnismarkaði.
Skýrt þykir að þessi niðurstaða
áfrýjunarnefndar samkeppn-
ismála um samruna Teymis og
Vestia hafi mikið fordæmisgildi.
Líklegt er að Samkeppniseftirlit-
ið líti til raka nefndarinnar í hvert
skipti sem yfirtaka banka á fyrir-
tæki á samkeppnismarkaði ratar á
borð eftirlitsins í framtíðinni.
Í rökstuðningi áfrýjunarnefnd-
arinnar segir meðal annars að séu
ekki settar skorður við langvar-
andi eignarhaldi banka á fyrir-
tækjum á samkeppnismarkaði
skapist ýmiskonar hætta á rösk-
un á samkeppni.
Þannig er það sagt geta strítt
gegn markmiði samkeppnislaga,
og þar með hagsmunum neytenda,
ef fyrirtæki geti athafnað sig á
markaði án eðlilegs aðhalds frá
lánardrottnum sínum.
Þar verði að telja að fjárhags-
legur styrkur eigandans, í þessu
tilviki banka, skipti máli. Þar með
talið þol hans til að bíða með að
fá fjármagn sitt til baka þar til
önnur fyrirtæki á sama markaði
hafi eftir atvikum veikst eða helst
úr lestinni, samkvæmt úrskurði
áfrýjunarnefndarinnar.
Þá sé ljóst að hagsmunir banka
liggi víða og ýmis vandamál skap-
ist vegna þeirra miklu upplýsinga
sem bankarnir búi yfir um sam-
keppnisaðila, og eftir atvikum
viðskiptamenn á markaði.
Beðið eftir Samkeppniseftirlitinu
Áfrýjunarnefndin nefnir nokkrar
leiðir til að draga úr neikvæðum
áhrifum af eignarhaldi banka. Til
dæmis megi skylda fyrirtækin til
að starfa eins sjálfstætt og unnt
er, og skylda bankana til að selja
fyrirtækin innan eðlilegs tíma.
Sævar Freyr Þráinsson, for-
stjóri Símans, hefur sett fram
fleiri hugmyndir. Ein þeirra er
að fyrirtæki sem yfirtekin eru
af bönkum þurfi að undirgangast
einhvers konar upplýsingaskyldu,
svipaða þeirri sem á við um fyr-
irtæki í kauphöllinni. Einnig komi
til greina að starfsmenn bankanna
fái ekki að sitja í stjórnum slíkra
fyrirtækja.
Nú þarf að bíða nýrrar niður-
stöðu Samkeppniseftirlitsins í
málinu til að sjá hversu langt eft-
irlitið telur sig geta gengið, og
þurfa að ganga, til að tryggja að
sem minnst röskun verði á sam-
keppni þrátt fyrir þær erfiðu
aðstæður sem nú eru hjá mörgum
fyrirtækjum.
Niðurstaða Samkeppniseftirlits-
ins mun varla gera öllum til hæfis.
Ásmundur Stefánsson, bankastjóri
Landsbankans, varar til að mynda
við því að gengið sé of langt og
bönkunum gert of erfitt fyrir að
reka fyrirtækin sem þeir þurfi á
annað borð að taka yfir.
Ásmundur bendir á að því meiri
sem aðgreiningin milli bankanna
og fyrirtækjanna sem þeir reka
þurfi að vera, því ólíklegra verði
að bankarnir haldi of skuldsett-
um en lífvænlegum fyrirtækjum
gangandi. Þá sé líklegra að slík
fyrirtæki verði sett í gjaldþrot eða
í stutt söluferli. Þar getur bankinn
innheimt mun minna af skuldum
fyrirtækisins við bankann.
Vill að fyrirtækin fari í þrot
Ekki eru allir þeirrar skoðunar að
það væri óheppileg þróun. Bald-
ur Björnsson, framkvæmdastjóri
Múrbúðarinnar, sagði í samtali við
Fréttablaðið í gær að réttara væri
út frá samkeppnissjónarmiðum að
setja yfirskuldsett fyrirtæki beint
í þrot, eða selja þau strax.
Langvarandi eignarhald bank-
anna á fyrirtækjum í samkeppni
veldur tortryggni. Baldur segir, í
nýlegu bréfi til Samkeppniseftir-
litsins, að bönkunum sé alls ekki
treystandi til þess að reka fyrir-
tæki þar sem þeir stefni á það eitt
að hámarka verðmæti fyrirtækis-
ins, sama hvað það kosti.
Verðmætið myndi óneitanlega
geta aukist verulega ef fyrirtæki
bankans næði yfirburðastöðu á
samkeppnismarkaði. Baldur segir
Samkeppniseftirlitið hafa litla
aðstöðu til að fylgjast með þessu.
Hann óttast að fyrirtæki í eigu
bankanna geti í skjóli sterkra bak-
hjarla „vaðið á skítugum skónum
yfir keppinauta sína“. Þær áhyggj-
ur heyrast víðar úr atvinnulíf-
inu, enda mörg fyrirtæki komin
undir væng bankanna frá hrun-
inu haustið 2008, og eflaust fleiri
sem bætast munu í þann hóp á
næstunni.
Yfirtaka banka á fyrir-
tækjum skilyrðum háð
Nokkur munur virðist vera á aðferðafræði viðskiptabank-
anna við yfirtöku á fyrirtækjum. Þannig hefur Íslands-
banki þegar selt tvö stór fyrirtæki í opnu ferli. Annars
vegar Árvakur, útgáfufélag Morgunblaðsins, og hins vegar
Steypustöðina. Þá er Skeljungur nú í söluferli hjá bank-
anum, og reiknað með að hann verði seldur fljótlega.
Landsbankinn hefur tekið yfir ýmis fyrirtæki í gegnum
eignarhaldsfélögin Vestia og Regin. Framkvæmdastjóri
Múrbúðarinnar fullyrti í Fréttablaðinu í gær að Lands-
bankinn hefði hafnað því að selja félagið áhugasömum
kaupendum nýverið. Ekki fékkst staðfesting á því í gær
að það væri rétt.
Í svari við fyrirspurn Fréttablaðsins segja forsvarsmenn
Landsbankans það firru að kaupendur að fyrirtæki á
borð við Húsasmiðjuna standi í röðum. Fyrirtækið sé
einfaldlega ekki söluhæft sem stendur.
Spyrja má hversu söluhæf fyrirtæki á borð við Árvakur,
Steypustöðina og Skeljung hafi verið þegar Íslandsbanki
ákvað að setja þau í söluferli. Forsvarsmenn Landsbank-
ans benda þó á að einnig megi spyrja hvort það sé hollt
samkeppninni að selja fyrirtæki í samkeppni fyrir lítið
fé. Slíkur gjafagerningur myndi varla auðvelda stöðu
keppninauta.
ÓLÍK AÐFERÐAFRÆÐI VIÐ YFIRTÖKU FYRIRTÆKJA
SAMKEPPNI Húsasmiðjan er aðeins eitt dæmi um stórfyrirtæki sem tekin hafa
verið yfir af bönkunum. Skuldir Húsasmiðjunnar voru miklar og fyrirtækið því ekki
söluhæft að svo stöddu, að mati Landsbankans. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki