Fréttablaðið - 19.06.2010, Blaðsíða 64

36 19. júní 2010 LAUGARDAGUR
Í einu af fallegu raðhúsun-um niðri við Fossvogsdal býr ósköp venjuleg fjögurra manna fjölskylda. Venjuleg nema að því leyti að í þessu
húsi er engan karl að finna. Mömm-
urnar eru tvær og dæturnar tvær.
Svona sá að minnsta kosti önnur
þeirra, Ragnhildur Sverrisdóttir
blaðakona, ekki fyrir sér að lífið
gæti orðið. „Þegar ég var tvítug sá
ég það ekki fyrir mér að ég yrði
einhvern tímann heimavinnandi
framkvæmdastjórafrú í raðhúsi í
Fossvoginum, eins og ég var um
tíma,“ segir hún og hlær að aðstæð-
unum. Hún kann bersýnilega vel að
meta það líf sem hún lifir með fjöl-
skyldunni sem hún hélt aldrei að
hún myndi eignast.
Engin lesbía, bara einstaka hommi
Ragnhildur hefur verið fyrir
utan hinn alræmda skáp, næstum
nákvæmlega jafn lengi og form-
lega hefur verið barist fyrir rétt-
indum samkynhneigðra á vett-
vangi Samtakanna ‘78. Á þessum
þrjátíu árum hafa aðstæður sam-
kynhneigðra snarbreyst. Síðasta
lagalega vígið féll nýverið, þegar
Alþingi samþykkti breytingu á hjú-
skaparlögum og lagði þannig hjóna-
band samkynhneigðra að jöfnu við
hjónaband karls og konu.
„Ég fór að fara á fundi hjá sam-
tökunum fljótlega eftir að þau voru
stofnuð, líklegast árið 1979,“ rifjar
Ragnhildur upp. „Við vorum nátt-
úrulega langt á eftir hér – þau heita
Samtökin ‘48 í Danmörku.
Á þessum tíma voru lesbíur ekki
í umræðunni. Fólk hafði spurnir af
einstaka homma, sem þá þótti jafn-
an líka svolítill furðufugl. „Venju-
legt“ og opinberlega samkynhneigt
fólk var ekki til. „Það var enn þá
talað um kynvillinga þá og þegar
samtökin reyndu að auglýsa sam-
komur sínar í Ríkisútvarpinu voru
þær bannaðar og borið við að orðið
lesbía væri útlenska. Það var líka
vesen fyrir samtökin að fá sali
leigða. Maður þarf ekki annað en
að fara á Gay Pride til að sjá hvern-
ig þetta hefur umturnast.“
Verst að lifa í óttanum
Í kringum tvítugsaldurinn sá
Ragnhildur fyrir sér að lífið gæti
átt eftir að verða talsvert strögl.
Lengi vel var það hennar eina
huggun að hún væri þó alla vega
ekki hommi, enda hafa þeir allt-
af verið fordæmdari en lesbíur.
„Barneignir voru auðvitað eitthvað
sem maður þorði varla að leiða
hugann að. Hvað þá að það yrði
hægt að búa með konunni sinni
og börnum opinberlega. En með
hverju skrefinu sem ég tók kom í
ljós að ég þurfti ekki að ganga á
neina veggi. Ég ímyndaði mér að
ég myndi missa vinnuna, einhverj-
ir vina minna myndu ekki tala við
mig framar, jafnvel að fjölskyldan
myndi snúa við mér bakinu. Ekkert
af þessu rættist.“ Hún heldur sjálf
að þeim fari hratt fækkandi sem
feli sambönd sín fyrir umheimin-
um. „Hugsaðu þér að búa með ást-
inni þinni og finnast þú þurfa að
fela það fyrir öllum. Ég get varla
ímyndað mér neitt verra. Ég vona
að það séu ekki margir í þeirri
aðstöðu lengur.“
Stelpurnar koma í heiminn
Þær Ragnhildur og Hanna Katrín
Friðriksson kynntust þegar þær
störfuðu báðar sem blaðamenn á
Morgunblaðinu á tíunda áratugn-
um. Þær urðu fljótt par og það leið
ekki heldur á löngu uns þær voru
farnar að gæla við þá hugmynd að
eignast barn. Það varð hins vegar
ekki af því fyrr en árið 2000, þegar
Hanna Katrín var í MBA-námi í
Kaliforníu. Þar varð hún ófrísk að
Elísabetu og Margréti, sem komu í
heiminn í mars árið 2001. Tveim-
ur mánuðum fyrr hafði kærustu-
parið gengið í staðfesta samvist,
sem hafði verið gert mögulegt með
lögum árið 1996 og var stærsta
skref sem tekið hefur verið jafn-
réttisátt fyrir samkynhneigða hér
á landi.
Eftir fæðingu dætranna voru
þær Ragnhildur og Hanna Katr-
ín nú reiðubúnar að fara að mæta
mótlætinu. Það hefur hins vegar
ekki enn þá skollið á þeim að neinu
ráði og alls ekki bitið á þeim. Stelp-
urnar hafa heldur aldrei mætt for-
dómum. „Það var einna helst í leik-
skólanum að þær voru öfundaðar
fyrir að eiga tvær mömmur. Það
var bara plús,“ segir Ragnhildur.
Kerfið fær stóran plús
Það er tiltölulega nýskeð að börn
alist upp í opnum samböndum
tveggja kvenna eða tveggja karla.
Sú staðreynd, að stelpurnar finni
svo lítið fyrir andstreymi, hlýtur
bara að vera ágætiseinkunn fyrir
íslenska kerfið. Eða hvað? „Kerfið
hefur verið stórkostlegt, hvort sem
litið er á leikskólakerfið, heilbrigð-
iskerfið eða skólakerfið. Það hefur
ekki einu sinni gerst að þær hafi
komið heim og sagst hafa fengið að
heyra þetta eða hitt slæmt í skól-
anum.“
Ýmsu hafa þær Hanna Katrín og
Ragnhildur þó þurft að hugsa fyrir,
sem aðrir foreldrar þurfa ekki að
leiða hugann að. Til að mynda varð
Ragnhildur ekki sjálfkrafa skráð
foreldri stúlknanna, þótt þær
byggju í staðfestri samvist. Hún
þurfti því að stjúpættleiða dætur
sínar. „Það var óneitanlega svolítið
sérkennilegt að fá barnaverndaryf-
irvöld í heimsókn, til að ganga úr
skugga um að börnin byggju á góðu
heimili fósturforeldris.“
Í nýju lögunum er gert ráð fyrir
að fæðist börn í sambandi teljist
eiginkona móðurinnar foreldri.
Þessi galli er því nú úr sögunni.
Ekkert vandamál
Það er augljóst á því hvernig þær
Ragnhildur og Hanna Katrín tala,
að þeim finnst þær aðstæður sem
þær lifa í hreinlega ekki vera nokk-
urt vandamál, sem tekur því að tala
um. „Kannski hjálpaði það til að
það höfðu verið svo miklar hindr-
anir áður að þessar sem við höfum
staðið frammi fyrir eru svo litlar í
samanburðinum,“ segir Ragnhild-
ur. „En auðvitað hefur maður þurft
að ýta aðeins á eftir gæfunni sjálf-
ur. Margir segja að það hjálpi til
hvað við erum lítið samfélag. En
svo eru önnur lítil samfélög, eins og
til dæmis Færeyjar, sem eru eins
og langt aftur í miðöldum þegar að
þessu kemur. Þar hefur kirkjan svo
miklu meiri ítök en hér.“
Sögðu sig úr þjóðkirkjunni
Talandi um kirkjuna. Þær Ragn-
hildur og Hanna Katrín skráðu sig
úr íslensku þjóðkirkjunni þegar
Karl Sigurbjörnsson biskup lét
þau orð falla, árið 2006, að hjóna-
bandinu yrði kastað á sorphaugana
ef samkynhneigðir fengju að gift-
ast. Þær hafa verið í Fríkirkjunni
í Reykjavík síðan.
En hversu mikilvægt er það
fyrir samkynhneigða að geta gift
sig innan þjóðkirkjunnar? „Það er
auðvitað mikilvægt, því þjóðkirkj-
an er samofin fjölskyldunni og
fjölskylduhefðum. Hún er samofin
lífinu, frá skírn og til enda. Þjóð-
kirkjan hefur alltaf skipt mig máli,
þó hún skipti mig minna máli í dag.
En það er ekki fyrir mína tilstuðl-
an. Ég lít svo á að það hafi verið
hún sem fjarlægðist mig, ekki ég
hana.“
Kvenréttindin mesta baráttumálið
Burtséð frá því hvernig Kirkju-
þingið síðasta tókst á um málið
voru skilaboð Alþingis Íslend-
inga, sem hefur völdin, skýr. Þar
voru breytingar á hjúskaparlögun-
um samþykktar einhljóða. „Það er
auðvitað með ólíkindum að þessi
lagasetning skuli fljúga í gegnum
þingið. Nú hafa samkynhneigðir öll
sömu réttindi og aðrir. En það er
ekki þar með sagt að það þurfi ekki
að passa upp á þau. Það er eins með
þetta og kvenréttindin, sem hefur
komið reglulega mikið bakslag í.
Þegar Samtökin ‘78 voru stofnuð
fyrir 32 árum var jafnrétti kynj-
anna bara „ef ekki á næsta ári, þá
því þarnæsta“. En það hefur ekk-
ert batnað frá því þá, það er bara
þannig.“
Og það er sú réttindabarátta sem
er þeim Ragnhildi og Hönnu Katr-
ínu efst í huga í uppeldinu. „Við
erum tvær konur með tvær dætur
og hljótum að leggja áherslu á að
þær fái sömu tækifæri og strákar.
Konur af minni kynslóð hafa klikk-
að á að uppfræða dætur sínar því
af barnaskap héldu þær að þetta
væri bara komið. Nú er þess vegna
vaxin upp heil kynslóð af konum
sem lætur sig kvenréttindi ekk-
ert varða. Hvað voru þær konur að
hugsa, sem fóru í gegnum lífið á
lægri launum með færri tækifæri,
að ala dætur sínar svona upp?“
Trúði aldrei að lífið yrði svona
Þegar Ragnhildur Sverrisdóttir var um tvítugt hélt hún að hefðbundið fjölskyldulíf gæti aldrei orðið hennar hlutskipti. En
á undanförnum þrjátíu árum hafa hlutirnir smám saman breyst til hins betra. Síðasta lagaskrefið í þá átt var tekið á Alþingi í
síðustu viku, þegar hjónaband samkynhneigðra var lagt til jafns við hjónaband karls og konu. Hólmfríður Helga Sigurðardóttir
heimsótti Ragnhildi Sverrisdóttur og Hönnu Katrínu Friðriksson á heimili þeirra og dætranna tveggja í Fossvoginum.
LOGALANDSFJÖLSKYLDAN Þegar dætur þeirra Ragnhildar og Katrínar fengu spurnir af því að blaðamaður væri á leið í heimsókn til að spjalla við mömmur þeirra um þau tímamót að hjónaband samkynhneigðra sé nú
jafnrétthátt hjónabandi karls og konu sagði önnur þeirra: Nú! Hefur það ekki alltaf verið svoleiðis?“ Enda ekkert sjálfsagðara í þeirra huga en að mömmur þeirra megi gifta sig, alveg eins og foreldrar allra annarra.
FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN