Fréttablaðið - 18.09.2010, Blaðsíða 12

12 18. september 2010 LAUGARDAGUR
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
greinar@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN
Er rétt að ákæra ráðherra vegna athafna eða athafna-leysis? Hafi hann brotið gegn skýru refsiákvæði er
svarið já. Leiki vafi þar á er svar-
ið nei.
Er réttlætanlegt að ráðherrar
sæti málsmeðferð sem stríðir gegn
mannréttindum þegar almennir
borgarar eiga í hlut? Erfitt er að
færa fram málefnaleg rök fyrir
því. Skiptir þá engu máli að stjórn-
arskráin og lög um ráðherraábyrgð
eru einfaldlega á þennan veg? Svar-
ið er ekki einfalt.
Hafa verður hugfast að reglurnar
eiga rætur í stjórnskipun nítjándu
aldar, fyrir daga þingræðisins og
nútíma mann-
réttindasjónar-
miða við máls-
meðferð. Hér
hefur þeim aldrei
verið beitt.
Ein aðferð er
að segja: Fyrst
reglurnar eru
þarna er rétt að
láta á það reyna
hvort unnt er
að komast upp með það gagnvart
Mannréttindadómstólnum að þeim
verði beitt. Ráðherra mannréttinda
er á því máli. Rétt er þó að muna að
slík tilraun mistókst þegar stjórn-
völd reyndu að verja sýslumanna-
rannsóknarréttarfarið fyrir Mann-
réttindadómstólnum á sínum tíma.
Annar kostur er að segja: Fyrst
Alþingi brást í því að samræma
þessar reglur þeim almennu mann-
réttindum sem allir aðrir njóta er
rétt að Alþingi beri sjálft hallann af
því en ekki sakborningarnir. Kom-
ist menn að þessari niðurstöðu
þurfa þeir að finna aðrar leiðir til
að eðlilegt uppgjör við fortíðina fari
fram.
Það getur verið skynsamlegt
frá sjónarhóli mannréttinda. Um
leið opnar sú hugsun möguleika á
að láta ekki fyrningarreglur ráða
þeim tímamörkum sem uppgjörið
nær til.
Uppgjörið
ÞORSTEINN
PÁLSSON
Íþessu samhengi þarf að horfa á fleiri þætti en skort á rétt-látri málsmeðferð. Rann-sóknarnefndarskýrslan sýnir
að á sex ára tíma fram að hruni
gjaldmiðilsins og bankanna stuðl-
uðu ákvarðanir og ákvarðanaleysi
býsna margra að því sem varð.
Skýrslan greinir réttilega að
stjórnvöld peningamála bera mesta
ábyrgð á falli gjaldmiðilsins. Stjórn-
endur og eigendur bankanna bera
hins vegar mesta ábyrgð á falli
þeirra.
Það sem úrskeiðis fór hjá stjórn-
völdum snýr einkum að einka-
væðingu bankanna, stefnunni í
ríkisfjármálum, á húsnæðislána-
markaðnum og í peningamálum.
Rannsóknarnefndin telur að ekki
hafi verið unnt að koma í veg fyrir
fall bankanna eftir 2006.
Ógerlegt var að hindra fall krón-
unnar eftir að viðskiptahallinn
fór í tuttugu og fimm af hundraði.
Vandinn er sá að athafnir jafnt sem
athafnaleysi í efnahagsmálum eiga
jafnan rætur í pólitísku mati sem
ekki er refsivert í lýðræðisþjóðfé-
lagi.
Í þeim ákærutillögum sem fyrir
liggja eru formsatriði eins og ófull-
nægjandi miðlun upplýsinga og
skortur á umræðum á formleg-
um ríkisstjórnarfundum árið 2008
talin refsiverð. Þessi atriði kunna
að vera ámælisverð frá sjónarmiði
góðra stjórnsýsluhátta eins og fram
kemur í rannsóknarnefndarskýrsl-
unni. Í ákærutillögunum eru á hinn
bóginn ekki leidd fullnægjandi rök
að því að beint orsakasamhengi sé
á milli þessara formgalla í stjórn-
sýslu og hruns krónunnar og bank-
anna. Erfitt er að sjá að það geti á
endanum leitt til sakfellingar.
Þegar mál er þannig vaxið eru
hæpin rök fyrir ákærum. Hvar
stendur þjóðin gagnvart uppgjör-
inu ef svo fer að málatilbúnaðurinn
stenst ekki fyrir dómi?
Orsök og afleiðing
Ákærutillögurnar taka aðeins til formgalla í stjórnsýslu á nokkurra mánaða tímabili rétt fyrir
hrunið. Þær taka hins vegar ekki
til þess tíma þegar þeir atburðir
gerðust sem raunverulega leiddu
til hruns krónunnar og bankanna.
Á þeim tíma má þó finna sömu
formgalla. Sumir byggjast á langri
venju.
Fyrningarreglur ráða því að
aðeins er horft á þennan þrönga
tíma. Ef ákærurnar eru bornar
saman við rannsóknarnefndar-
skýrsluna er með engu móti unnt
að segja að þær nái til allra þeirra
þátta sem mestu réðu um að svo fór
sem fór. Er Alþingi sátt við að ljúka
uppgjörinu með þeim hætti?
Einungis hefur komið til skoðunar
að ráðherrar beri ábyrgð með emb-
ættismissi og refsingu landsdóms.
Einn kostur er þó til sem aldrei
hefur verið nýttur hér en stundum
í grannríkjum eins og Danmörku.
Alþingi getur þannig samþykkt
ályktun þar sem tilteknar embætt-
isathafnir ráðherra sæta ámæli.
Þegar þetta er gert í Danmörku er í
daglegu máli sagt að þjóðþingið gefi
ráðherrum langt nef. Þetta er veiga-
mikil stjórnskipuleg málsmeðferð.
Helsti kosturinn við þessa aðferð
er sá að unnt er að leggja skýrslu
rannsóknarnefndarinnar um allt
tímabilið til grundvallar málalok-
um um ráðherraábyrgð. Fyrning-
arreglur ráða þá ekki alfarið til
hverra uppgjörið nær. Áminning-
in yrði að sönnu vægari en refsi-
leiðin. Á móti yrði uppgjörið reist
á öllum sannleikanum en ekki bara
hluta hans.
Að öllu þessu virtu er mjög áleit-
in spurning hvort þessi leið er ekki
skynsamlegri og ef til vill réttlát-
ari í leit þjóðarinnar að jafnvægi í
uppgjöri við fortíðina og þrá eftir
sáttum og endurreisn samfélags-
ins.
Langt nef
Nóatúni 4 · Sími 520 3000
www.sminor.is
A
T
A
R
N
A
Hágæða
þvottavél
WM 16S462DN
Tekur mest 8 kg,
vindur upp í
1600 sn./mín.
Kolalaus, hljóðlátur
og sparneytinn mótor.
Aukahljóðeinangrun.
Mjög stutt kerfi
(15 mín.).
Orkuflokkur A.
Tækifærisverð:
179.900 kr. stgr.
(Fullt verð: 219.900 kr.)
Ó
trúlega margir þolendur kynferðisafbrota hafa ekki
sagt til þeirra sem gerðu á hlut þeirra fyrr en löngu
síðar og jafnvel aldrei. Ótrúlega margir hafa byrgt afar
þungbæra reynslu af alvarlegum glæp innra með sér.
Sumir hafa orðið fyrir öðru áfalli þegar þeir hafa sagt
frá glæpnum, en jafnvel fjölskylda og vinir hafa ekki trúað þeim
eða þá ráðlagt þeim að þegja áfram og gera málið ekki opinbert.
Sumir hafa haft kjark til að leita til réttarkerfisins en enn á ný
mætt vantrú og slælegum vinnubrögðum við rannsókn málanna,
sem hefur jafnvel leitt til að engin ákæra var gefin út eða málin
farið út um þúfur í dómskerfinu. Fórnarlömbin hafa setið uppi með
skömm, sjálfsásökun og vantrú á að nokkur myndi koma þeim til
hjálpar, en ofbeldismennirnir hafa margir hverjir farið sínu fram
eins og ekkert hefði í skorizt.
Lengi vel voru umræður um kynferðisbrot nánast tabú. Það
hefur breytzt á síðustu árum.
Kirkjan hefur undanfarnar vikur
verið að bíta úr nálinni með að
frásagnir, sem í dag eru teknar
alvarlega, voru menn ekki reiðu-
búnir að hlusta á og bregðast við
af nægilegri festu fyrir hálfum
öðrum áratug.
Þetta á ekki einungis við innan
kirkjunnar. Fréttablaðið sagði í
vikunni frá máli manns í Vestmannaeyjum, sem í fyrra var kærður
fyrir ofbeldi gegn fimm ára gamalli stúlku. Þegar foreldrar henn-
ar kærðu málið gáfu sig fram nítján konur, sem sökuðu manninn
um að hafa beitt sig ofbeldi á árum áður. Öll brotin voru fyrnd,
þar á meðal brot gegn barnabarni mannsins. Hann var ákærður
en sýknaður í Héraðsdómi Suðurlands, að öllum líkindum vegna
þess að barnaverndaryfirvöld og lögregla klúðruðu rannsókninni
og leituðu ekki til Barnahúss fyrr en mánuði eftir að meint brot var
framið. Þetta gerist þrátt fyrir miklar umræður um gildi Barna-
hússins síðustu ár og verður að teljast með ólíkindum.
Augljóslega var þagað yfir málum að minnsta kosti einhverra af
konunum nítján árum saman. Þar var samfélagslegt mein á ferð,
en um leið getum við fagnað því að nú er svo komið að fólk telur sig
geta sagt frá slíkum brotum, jafnvel þótt þau séu fyrnd.
Í fyrrakvöld greindi Biskupsstofa frá því að fag ráð kirkjunnar
um kynferðisbrot hefði tekið til meðferðar mál þriggja einstaklinga
sem sökuðu prest um að hafa brotið gegn sér fyrir aldarfjórðungi.
Viðkomandi starfar ekki lengur í kirkjunni en hefur játað brot sín
fyrir ráðinu. Þessi afgreiðsla kirkjunnar á málinu sýnir að hún
hefur lært sína lexíu og gerir nú hreint fyrir sínum dyrum.
Í dag segir Fréttablaðið frá því að umræða undanfarinna vikna
hafi leitt til þess að nú liggi straumur eldra fólks til Stígamóta.
Þetta fólk vill segja frá kynferðisbrotum, sem áttu sér stað fyrir
löngu og hafa verið þögguð niður, meðal annars í skjóli embættis-
valds. Nú er loksins svo komið að fólk treystir sér til að segja frá
og fá viðurkenningu á að brotið hafi verið á því.
Kynferðisbrot eiga ekki að liggja í þagnargildi. Umræða um þau
er gagnleg og nauðsynleg og verður vonandi til þess að enginn
telji að hann eigi að þegja um slík brot, heldur segi frá þeim strax
þannig að brotamennirnir séu stöðvaðir um leið.
Kynferðisbrot eiga ekki að liggja í þagnargildi.
Þögnin rofin