Fréttablaðið - 23.10.2010, Page 18

18 23. október 2010 LAUGARDAGUR
Þ
órhildur var einn af
stofnendum Kvenna-
listans og sat á þingi
fyrir hann á árunum
1987 til 1991. Hún
tók við formennsku
í Jafnréttisráði fyrir réttu ári og
það sem er helst á döfinni hjá Þór-
hildi nú er framboð til stjórnlaga-
þings.
Ísland var fyrir skömmu metið
með minnsta kynjabil í heimi í
skýrslu World Economic Forum
og var Þórhildur í upphafi sam-
tals beðin að leggja mat á stöðu
íslenskra kvenna í ljósi þessa. Hún
segist eiginlega klofin í herðar
niður því sem formaður Jafnrétt-
isráðs og þar með hluti af stjórn-
sýslunni nálgist hún jafnréttismál
á þeim vettvangi sem hið opinbera
hefur forgöngu um; breyta lögum
og lagfæra ýmsar ytri aðstæður.
„Ég hef kallað þetta skrifræðis-
jafnrétti,“ segir hún. „Með því er
ekki verið að hugsa um að breyta
samfélaginu heldur að auðvelda
konum að vera fullgildir þátttak-
endur í því eins og það er. Mér
finnst þurfa miklu dýpri og gagn-
gerari breytingar á hugmynda-
fræði samfélagsins.“
Konur á eigin forsendum
Þórhildi finnst það til dæmis ekki
hafa breytt miklu þótt 43 prósent
þingmanna séu nú konur og raunar
mikið umhugsunarefni. „ Ég held
að þær passi bara ekkert þarna
inn,“ segir hún. „Umræðuhefðin,
morfísstílllinn, hentar þeim ekki
né að tala í fyrirsögnum. Ef þær
spila með og haga sér eins og karl-
arnir, sem þær gera fæstar, þolir
þær enginn og ef þær gera það ekki
fá þær ekki athygli. Vítahringur,
einn af mörgum sem konur festast
í í karlamenningu.“
Þórhildur er líka hugsi yfir skil-
greiningunni sem viðgengst í pól-
itík á hörðum málum og mjúkum
þar sem litið er á hin svokölluðu
hörðu mál sem alvöru pólitísk mál
meðan mjúku málin svokölluðu séu
ekki alvörustjórnmál. „Karlar hafa
skilgreint pólitíkina. Segja hana
snúast um efnahags- og atvinnu-
mál. Mörgum konum finnst þetta
þröngt sjónarhorn, finnst að mann-
eskjan og líðan hennar ætti að vera
aðalatriði og efnahags- og atvinnu-
mál tæki til að ná markmiðum um
velferð og vellíðan mannfólks-
ins.“
„Mér fannst á þessum svoköll-
uðu uppgangsárum okkar konur
detta í karlamenningu. Þær fóru
að mæla allt í afrekum og telja
hausa, prósentur og peninga. Not-
uðu samkeppnismælikvarða karla
til að mæla eigin árangur. En það
var einstaklingsbundinn árangur.
Það var engin breyting fyrir konur
almennt. Og mér finnst knýj-
andi nauðsyn að vekja upp aftur
umræðu um konur á eigin forsend-
um; kvennamenningu, kvenna-
reynslu, kvennasýn og gildi. Fyrr
breytum við ekki samfélaginu.“
Klámvæðing
Þórhildi finnst staða kvenna hafa
að mörgu leyti versnað undanfar-
in ár. „Ekki lagalega en ímyndar-
lega, bæði þá sjálfsmynd kvenna
og hugmyndir samfélagsins um
konur sem mér finnst hafa stór-
versnað. Ég er viss um að þessi
klám- og kynlífsvæðing hefur haft
geigvænlegar afleiðingar en það
er búið að breiða einhverja frjáls-
lyndisblæju yfir það þannig að það
er erfitt að tala um þetta án þess
að hægt sé að skella því fram að
maður sé fordómafullur eða þori
ekki að vera kynvera eða vilji hafa
vit fyrir fólki. En við getum þvert
á móti sagt að klám- og kynlífs-
væðingin sé einmitt að hafa vit
fyrir fólki. Sætta það við ofbeldi
því klám er ofbeldisfullt. Það birt-
ist fyrst og fremst í ofbeldi gegn
konum og reynt er að láta líta út
eins og konur vilji og njóti ofbeld-
is. Við höfum öll heyrt frasann
um að konur segi nei þegar þær
meina já en nú er búið að taka
þetta miklu lengra og látið að því
liggja að konur vilji hreinlega láta
pynta sig. Þær fái út úr því kyn-
ferðislega ánægju að lúta ofbeldi.
Þetta er rosalega alvarlegt.“
Þórhildur er einnig hugsi yfir
þætti fjölmiðla. Þeir haldi þess-
ari útlitsdýrkun mjög á lofti og
ýti undir staðalmyndir af konum.
Hún nefnir í því samhengi mynd-
ir af fáklæddum konum, oft með
afmynduð silíkonbrjóst, í blöð-
um og á netinu. Einnig segist hún
undrandi á útlitsdýrkuninni í sjón-
varpi. Allar konur þurfa að vera
ungar og sætar sem þar vinna.
Ný gildi
Hvernig búum við til annars
konar samfélag?
„Ef ég hefði nú uppskriftina
myndi ég fá Nóbelsverðlaunin á
morgun,“ segir Þórhildur og hlær.
„En ég hef ekkert svar við því
annað en að konur standi saman á
eigin forsendum.“
Þórhildur segir að afstaða karla
til kvennabaráttu minni sig stund-
um á afstöðu Vesturlanda þegar
Austurblokkin féll fyrir rúmlega
20 árum en þá átti hún einmitt
sæti í Evrópuráðinu. „Það hrundi
öll Austur-Evrópa og umræðan var
á þeim nótum að hjá okkur í Vest-
ur-Evrópu væri paradís. Þetta var
hrokafull og sjálfhverf nálgun. Nú
býst ég ekki við að nokkur myndi
halda því fram að hin kommúníska
Austur-Evrópa hefði verið paradís
en var ekkert þar sem var hægt
að læra af? Mér finnst jafnréttis-
umræðan vera á þessu plani. Við
erum flottu karlarnir; reynið þið
að vera eins og við, þá megið þið
vera með.
Hverju myndu konur breyta í
samfélaginu ef þær kæmu meira
að borðinu á sínum forsendum?
„Ég held að fljótlega yrðu allt
önnur gildi í fyrirrúmi. Við búum
öll að reynslu okkar. Íslendingar
hika ekkert við að tala um bænda-
menningu eða sjómannamenningu
en það fer ofsalega í taugarnar á
þeim að tala um kvennamenningu.
Það að ala önn fyrir öðrum og sýna
öðrum umhyggju og í rauninni
halda lífinu í öllum er stór hluti af
menningarlegu hlutverki kvenna.
Ég er ekki að segja að karlmenn
hafi ekki sýnt fjölskyldu sinni
umhyggju en það var meira fólgið
í að draga í búið. Sérgrein kvenna
er mannfólkið.“
Önnur vinnubrögð
„Það sýnir sig alls staðar þar sem
konur koma saman á eigin for-
sendum að þá skipuleggja þær sig
öðruvísi. Þær hafa ekki sömu þörf
fyrir valdastrúktúra og karlar.
Ég veit svo sem ekki hvort karlar
hafa þörf fyrir þá eða hvort þetta
er bara menning. Þeir búa strax til
tröppur og áfanga og svo þurfa þeir
að merkja sig ýmist með búningum
eða orðum til að sýna hvar þeir eru
staddir í goggunarröðinni. Og það
er bara pláss fyrir einn á toppn-
um og hann segir auðvitað að það
sé rosalega kalt þar og einmana-
legt,“ og nú kímir Þórhildur aðeins.
„En það er til þess að halda hinum
frá. Konur leita hins vegar í flatan
strúktúr og þær taka sig ekki held-
ur eins hátíðlega. Það er svo margt
í vinnubrögðum og gildum sem ég
held að myndi breytast mikið.“
Þórhildur er líka sannfærð um
að flestum karlmönnum myndi
líða betur í samfélagi þar sem
kvenleg gildi skipuðu meiri sess.
„Þeir eru ekkert allir eðlaðir til
að vera í þessu kapphlaupi. Það
er ekki eins og þeir nái allir upp á
toppinn en það er skylda þeirra að
reyna að klóra sig þangað upp og
ef þeir sýna ekki tilburði til þess
þá eru þeir bara ekki nógu góðir
karlmenn. Feðraveldið refsar karl-
mönnum sem skorast undan, þeir
eru svikarar. Það er mjög virkt
kerfi til að halda karlmönnum við
efnið.“
Ekki er heldur hægt að líta fram
hjá þeirri staðreynd að konur eru
70 prósent þeirra sem neyta menn-
ingar. Þangað sækja þær þekkingu
og skilning á mannlífinu og and-
lega næringu. Þrátt fyrir þetta er
menningunni að stærstum hluta
stýrt af körlum líkt og fjölmiðlun-
um. Ósýnilegir múrar koma þar í
veg fyrir raunveruleg völd kvenna.
Karlar sækja stuðning og styrk til
samkeppni og í íþróttir. Þar end-
urspeglast þeirra menning. Sam-
keppni, sigra – tapa, metorð og
verðlaun.
Orðanotkunin
Orðin femínismi og femínisti eru
sumum konum framandi og þær
hafa jafnvel átt í erfiðleikum með
að finnast þessi orð eiga við um
þær sjálfar og þeirra líf. Sumar
konur segjast jafnvel vera hlynnt-
ar jafnrétti en gangast ekki við því
að vera femínistar.
„Við höfum ekkert íslenskt orð
sem er viðurkennt í umræðunni,“
segir Þórhildur þegar orðanotk-
un í jafnréttisbaráttu kvenna ber
á góma. „Það er mjög áríðandi að
hver einasta kona geti samsam-
að sig með umræðunni, að henni
finnist ekki umræðan vera bara
fyrir einhvern hóp sem er orð-
inn sérfræðingur í málefninu.
Ég held að við ættum að fara að
nota aftur orðið „kvenna-“ og vera
ekki feimnar við það; kvenrétt-
indi, kvennamenning, kvennasýn,
kvennagildi. Það er um að gera að
taka alla svona baráttu af tækni-
planinu. Konur verða að geta sam-
samað hana eigin lífi.“
Sigrar og áfangar í baráttunni
„Auðvitað hefur líf kvenna gjör-
breyst. Við skulum bara byrja á
kosningaréttinum. Það var gríð-
arlegur áfangi. Bara það að fá að
fara í skóla, fá æðri menntun, fá
að gegna embættum. Það eru lög í
landinu um jafnrétti og það eru lög
um sömu laun fyrir sömu vinnu þó
að þau séu endalaust brotin. Mikið
hefur áunnist í baráttunni gegn
heimilis- og kynferðisofbeldi. Það
eru gríðarlega margir ávinning-
ar og ekki síst hafa konur öðlast
miklu meira sjálfstæði með mennt-
un og þátttöku í atvinnulífinu sem
hefur veitt þeim fjárhagslegt sjálf-
stæði. Öll síðasta öld er mörkuð af
alls konar sigrum en svo koma bak-
slög.“
Og nú er komið að meginskila-
boðum Þórhildar Þorleifsdótt-
ur, formanns Jafnréttisráðs, til
íslenskra kvenna: „Það er mjög
mikilvægt að hver einasta kona,
ung og gömul, ekki síst ung, geri
sér grein fyrir því að það mun ekk-
ert breytast í hennar lífi eða ann-
arra kvenna, nema hún geri það
sjálf og með öðrum konum. Allir
sigrar hafa unnist vegna samstöðu
og baráttu kvenna. Þær hafa ekki
fengið örðu á silfurfati, ekki eitt
einasta skref sem horfir til meiri
kvenréttinda, meiri mannrétt-
inda. Karlar hafa stundum stutt
þær og margir karlar eru hlynnt-
ir kvenfrelsi og jafnrétti en þær
verða að vinna þessa vinnu sjálfar.
Samstaða kvenna – það er grund-
vallaratriðið.“
Allir sigrar byggja á samstöðu
ÞÓRHILDUR ÞORLEIFSDÓTTIR Þótt skrifræðisjafnrétti sé náð metur Þórhildur það svo að bakslag hafi orðið í jafnréttisbaráttu kvenna undanfarin ár. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Það er mjög mikilvægt að hver einasta kona, ung og göm-
ul, ekki síst ung, geri sér grein fyrir því að það mun ekkert
breytast í hennar lífi eða annarra kvenna, nema hún geri
það sjálf og með öðrum konum.
Tvö eru þau svið sam-
félagsins þar sem Þór-
hildur Þorleifsdóttir
hefur látið verulega
að sér kveða. Annars
vegar í leikhúsinu og
hins vegar í baráttunni
fyrir réttindum kvenna.
Steinunn Stefánsdóttir
hitti Þórhildi, sem nú
er formaður Jafnrétt-
isráðs, í vikunni og
ræddi jafnréttismál í
tilefni kvennafrídagsins
á mánudag. Þórhildi
finnst skorta umræðu
um stöðu kvenna á eig-
in forsendum þótt jafn-
rétti sé náð í lögum.