19. júní - 19.06.1974, Page 7

stjórnarskránni, en konungur synjaði þeim jafnan
staðfestingai-. Það var fyrst nær 30 árum eftir setn-
ingu stjórnarskrárinnar, eða árið 1903, að stjórnar-
skránni var breytt, þannig að konungur gat á fall-
ist. Þessi breyting var fyrst og fremst í þvi fólgin,
að íslendingar skyldu fá innlendan ráðberra, bú-
settan hér heima, og skyldi hann bera ábyrgð fyrir
Alþingi.
Næst var stjórnarskránni breytt 1915. Hið marg-
umdeilda ríkisráðsákvæði, sem fól það i sér, að ráð-
herrann skyldi bera upp íslensk mál fyrir konungi í
ríkisráði Dana, var nú fellt niður úr sjálfri stjórn-
arskránni. önnur breyting var sú, að heimilað var
að hafa fleiri ráðherra en einn, og var sú heimild
notuð 1917, þegar fjölgað var i þrjá. Einnig var á-
kveðið, að í stað hinna konungskjörnu þingmanna
skyldu koma 6 landskjörnir þingmenn, kosnir hlut-
bundnum kosningum um allt land í einu lagi til
12 ára. Kosningarrétturinn var rýmkaður, nú var af-
numinn að mestu sá munur, sem gerður hafði verið
um þjóðfélagsstéttir, útsvarsgreiðslu og efnahag.
Konur fn kosningarétt
En stórfeldasta breytingin 1915 vac sú, að konur
fengu kosningarrétt. Island var í því efni á undan
flestum b’óðum öðrum. Stjórnarskráin var staðfest
1 9. iúm' og hafa íslenskar konur síðan haldið þann
dag hátíðlegan til minningar um liinn mikla sigur
i réttindabaráttu þeirra.
1918 var gerður sambandssáttmálinn við Dani.
Fullveldi Islands var viðurkennt og afleiðing þess
var breyting á íslensku stjórnarskránni árið 1920.
Á árunum 1931-1934 geisuðu harðar deilur um
kjördæmaskipun og tilhögun alþingiskosninga og
leiddu þær til stjórnarskrárbreytingar 1934. Land-
kjörið var afnumið, en tekið upp það nýmæli, að
hafa skvldi allt að 11 uppbótaþingsæti til jöfnunar
milli bingflokka. svo að hver þeirra hefði þingsæti
i sem fvllstu samræmi við atkvæðatölu sina við al-
mennar kosningar. Kosningarrétturinn var rýmkað-
ur enn, aldursmarkið lækkað úr 25 árum í 21 ár,
sveitarstyrkþegum veittur kosningarréttur. Fjárlög
skvldti nú afgreidd í sameinuðu þingi i stað þess að
nður gengu þau milli deilda eins og önnur lagafrum-
vörp. Kjördæmaskipuninni var aftur breytt 1942.
1949 og 1959, en þá var sú kjördæmaskipun ákveð-
in, sem nú gildir.
1944 var lýðveldið stofneð. Þá voru gerðar þær
brevtingar einar á stjórnarskrá, sem leiddi af því
að ísland tók öll sin mál í eigin hendur, sambands-
lögin féllu úr gildi og forseti kom í stað konungs.
Loks var síðasta breytingin gerð 1968, kosningaald-
ur var þá færður úr 21 ári niður í 20 ár.
sijjó rnarski’ári n n a r
Eins og sjá má á þessu yfirliti hefur stjórnarskránni
verið breytt á ýmsum sviðum frá því er Kristján
konungur níundi gaf Islendingum stjórnarskrána
fvrir eitt hundrað árum. Þessar breytingar hafa
flestar stefnt til aukins frelsis og sjálfsforræðis og
orðið þjóðinni til farsældar. Mörg ákvæði stjórnar-
skrárinnar hafa staðist tímans tönn og standa enn í
fullu pildi. En þróun lieillar aldar skapar þörf fyrir
endurskoðun, endurmat á ýmsu því, sem gamalt er.
Ný viðfangsefni risa, sem a’skilegt væri, að setja
um þau ákvæði i stjórnarskrá. Þess vegna er eðlilegt
að Alþingi liefur ákveðið að endurskoða stjórnar-
skrána Af þeim fjölmörgu atriðum, sem koma til
athugunar við endurskoðun stjórnarskrárinnar, vil
ég hér nefna þessi:
1. Skipun Alþingis, hvort þingið skuli vera ein
málstofa.
2. Kjördæmaskipun. Kannað verði með hliðsjón
af íslenskri reynslu og úrlausnum annarra
þjóða, hvort unnt sé að samræma á viðhlit-
andi hátt einmenningskiördæmi og hlutfalls-
kosningar, þannig að kjósendur geti valið ekki
aðeins um stjórnmálaflokka, heldur einnig
um menn, fremur en nú er.
3. Kosningarréttarskilyrðin.
4. Kosningaskylda, hvort á móti kosningarrétti
eigi að skylda kjósendur til þess að nevta
atkvæðisréttar að forfallalausu.
5. Þingræðið, livort setja skuli í stjórnarskrána
reglur um þingræðið; athuga þarf leiðir til að
að draga úr hættu á langvarandi stjórnar-
kreppum.
6. Þjóðaratkvæði. Settar verði um það reglur.
hvenær heimilt skuli eða skvlt að bera mikil-
væg mál undir þjóðaratkvæði.
7. Ármaður ríkisins, hliðstæður umboðsmanni
júóðþinga i nágrannalöndum, liafi með hönd-
um eftirlit með starfsemi stjórnvalda, til ör-
yggis borgurum landsins.
8. Dómaskipun. Ákveðið verði í stjórnarskránni
5
19. JÚNÍ