Fréttablaðið - 26.05.2011, Blaðsíða 24

24 26. maí 2011 FIMMTUDAGUR
Hrunið leiddi í ljós hvernig völd þjappast á hendur fárra
þegar ekki er gætt að reglum
lýðræðisins. Stjórnmálamenn
og bankastjórar sögðu allt í
himnalagi. Ráðamenn blekktu
almenning. Fundir að nætur-
lagi voru sagðir ósköp eðlilegir.
Svo hrundi allt saman og sann-
leikurinn kom fram í dagsljósið.
Ekki einu sinni ráðherra banka-
mála fékk að vita hvað var að
gerast. Aðkoma almennings
var og er engin, enda hagkerfið
undanskilið leikreglum lýðræðis-
ins og vald ríkisvaldsins í hönd-
um örfárra stjórnmálamanna.
Byrðarnar af hruninu lentu svo
að sjálfsögðu á herðum almenn-
ings en einkavæddi gróðinn ligg-
ur að stórum hluta óhreyfður
og safnar vöxtum á bók. Brest-
irnir í lýðræðinu blöstu við og í
búsáhaldabyltingunni var kallað
eftir nýju lýðræði. Nú eru liðin
tæp þrjú ár frá hruninu og og rétt
að fara yfir stöðu mála.
Byrjum á hagkerfinu. Öll fyrir-
tækin, hagkerfið sjálft er undan-
skilið leikreglum lýðræðisins; að
allir hafi jöfn áhrif, séu metnir
jafnt, eitt atkvæði á mann. Í hag-
kerfinu er það þannig að pen-
ingar eru atkvæði og fámennur
hópur á mest af peningunum og
þar með miklu fleiri atkvæði en
langstærstur hluti almennings.
Atkvæðavægi er ójafnt. Þar fyrir
utan hefur almenningur engin
völd í þeim fyrirtækjum og stofn-
unum sem hann starfar hjá, þar
eru öll atkvæðin hjá eigendum
fyrirtækisins, engin hjá starfs-
mönnum. Í lýðræðisríkjum nýtur
hagkerfið undanþágu frá reglum
lýðræðisins.
Svo er það ríkisvaldið. Sú leið
að almenningur kjósi á fjögurra
ára fresti fulltrúa úr stjórnmála-
flokkum er ein veikasta mynd
lýðræðis sem völ er á. Rann-
sóknir sýna að völd þjappast
saman í stjórnmálaflokkum þar
sem lokaðir hópar há valdabar-
áttu. Stjórnmálaflokkarnir eru
að miklu leyti háðir fjárstyrkj-
um frá fyrirtækjum. Þrískipting
ríkisvaldsins á að tryggja lág-
marksdreifingu á valdi. Á Íslandi
er þessi lágmarksdreifing ekki
tryggð því stjórnmálaflokkarnir
við völd á Alþingi (löggjafarvald-
ið) skipa ráðherra (framkvæmd-
arvaldið) og dómara (dómsvald-
ið). Löggjafar-, framkvæmdar- og
dómsvaldið er beint og óbeint í
höndum fámenns hóps stjórn-
málamanna. Aðkoma almenn-
ings að sameiginlegum ákvörð-
unum er lítil sem engin. Við fáum
ekki einu sinni að fylgjast með
þar sem fundir stjórnmálamanna
eru lokaðir, engar fundargerðir
haldnar og allar upplýsingar um
ákvarðanatökuna undanskildar
upplýsingalögum.
Er þetta lýðræði? Getum við
ekki gert betur? Má ekki dreifa
valdinu ögn betur og tryggja
aðkomu almennings að ákvarð-
anatöku? Auðvitað er það mögu-
legt! Til eru fjölmargar leiðir til
þess að dýpka lýðræðið – leið-
ir sem hafa verið reyndar með
góðum árangri erlendis. Tökum
þrjú dæmi.
Í Porto Alegre í Brasilíu ákveð-
ur almenningur í gegnum lýðræð-
islegt ferli hvernig fjármunum
borgarinnar er varið. Reynslan
er sú að fjármunir hafa færst frá
ríkari svæðum til fátækari, gras-
rótarstarf efldist og spilling hvarf
enda ferlið gagnsætt og opið.
Í Bresku-Kólumbíu í Kanada
var skipað borgaraþing með
slembivali og jöfnum kynjahlut-
föllum sem vann tillögur að breyt-
ingum á kosningalöggjöfinni.
Stjórn skólamála í Chicago er
að stórum hluta í höndum kjör-
inna hverfisráða, þar sem for-
eldrar, almenningur, kennarar
og nemendur ráða skólastjóra og
móta stefnu skólanna.
Lýðræðisfélagið Alda hefur sent
Stjórnlagaráði tillögur um hvern-
ig megi dýpka og efla lýðræðið.
Tillögurnar má lesa á vefsvæði
félagsins (lydraedi.wordpress.
com) eða á vef Stjórnlagaráðs.
Er þetta lýðræði?
Getum við ekki
gert betur? Má ekki
dreifa valdinu ögn betur
og tryggja aðkomu al-
mennings að ákvarðana-
töku? Auðvitað er það
mögulegt! Til eru fjöl-
margar leiðir til þess að
dýpka lýðræðið – leiðir
sem hafa verið reyndar
með góðum árangri
erlendis.
Þörf er á breyttum áherslum við meðhöndlun geðraskana
á Íslandi. Lítt hefur dregið
úr tíðni þeirra þrátt fyrir að
Íslendingar séu ötulli en margar
þjóðir að meðhöndla þær – með
lyfjum. Aðeins lítill hluti þeirra
sem þjáist af kvíða og þunglyndi
fær fullnægjandi meðferð og
veldur þunglyndi helmings-
aukningu á fjarvistum frá vinnu
og er fjórða algengasta orsök
örorku. Þá eru kvíðaraskanir
þrálátar í eðli sínu og geta varað
svo áratugum skiptir sé ekk-
ert að gert. Þessar afleiðingar
eru samfélaginu dýrkeyptar,
auk þeirra þjáninga og skerð-
inga á lífsgæðum sem geðrask-
anir valda einstaklingnum og
aðstandendum hans.
Þessi staða mála er sláandi í
ljósi þess að til eru gagnreynd
meðferðarform sem skila góðum
árangri. Mælt er með gagn-
reyndri sálfræðimeðferð eins
og hugrænni atferlismeðferð
(HAM) sem fyrsta inngripi við
kvíða og þunglyndi af breskum
heilbrigðisyfirvöldum (NICE)
og reiknuðu Bretar það út að
það myndi borga sig upp á 2-5
árum að þjálfa upp 8000 með-
ferðaraðila til að veita þessa
meðferð þar sem færri færu á
örorkubætur og auknar tekjur
kæmu til með sköttum fólks sem
annars væri óvinnufært. Hefur
þetta gengið eftir og eru Norð-
menn nú að feta í fótspor Breta.
Á Íslandi er aðgengi fólks að sál-
fræðimeðferð hins vegar enn
takmarkað þar sem heilbrigðis-
yfirvöld hafa ekki séð sér fært
að niðurgreiða meðferð hjá sál-
fræðingum þó lyfjameðferð sé
niðurgreidd.
Hugræn atferlismeðferð á Íslandi
Íslendingar eru framarlega í
að mennta og þjálfa meðferðar-
aðila í HAM sem er forsenda
þess að unnt sé að bæta aðgengi
hérlendis að þessari meðferð.
Félag um hugræna atferlismeð-
ferð (www.ham.is), sem nú telur
yfir 200 félagsmenn, hefur á
undanförnum árum staðið að
sérnámi í hugrænni atferlismeð-
ferð við Endurmenntun Háskóla
Íslands í samvinnu við Oxford
Cognitive Therapy Centre og
fer námið aftur af stað í haust.
Árlega ljúka hlutfallslega helm-
ingi fleiri meðferðaraðilar þess-
ari sérmenntun hér á landi en
á Bretlandi sem þýðir að unnt
er að bæta aðgengið að þessari
meðferð með minni tilkostnaði
hérlendis. Það er mikil gróska
í HAM á Íslandi og verður
Evrópuráðstefna um hugræna
atferlismeðferð haldin í Reykja-
vík í haust þar sem fjölmargir af
færustu meðferðaraðilum heims
halda vinnustofur og kynna
nýjustu rannsóknir á sviðinu.
Með því að gera fleiri Íslend-
ingum kleift að nýta sér þetta
meðferðarform má ná meiri
árangri við meðhöndlun geð-
raskana og spara útgjöld þegar
til lengri tíma er litið.
Aukið aðgengi að sálfræðimeðferð
Heilbrigðismál
Inga Hrefna
Jónsdóttir
sérfræðingur í klínískri
sálfræði
Sóley Dröfn
Davíðsdóttir
sérfræðingur í klínískri
sálfræði
Lýðræðið
Stjórnmál
Kristinn Már
Ársælsson
stjórnarmaður í
Lýðræðisfélaginu Öldu