Fréttablaðið - 25.06.2011, Blaðsíða 66

25. júní 2011 LAUGARDAGUR42
Bankastræti núll nefnist
nýútkomin bók Einars Más
Guðmundssonar þar sem
hann heldur áfram að rýna
í samtímann, hrunið og
aðdraganda þess.
„Það leikur allavega stórt hlut-
verk og má segja að allar sögurn-
ar tengist því á einn eða annan
hátt,“ segir Einar Már Guðmunds-
son rit höfundur, spurður hvort nýja
bókin Bankastræti núll og Hvíta
bókin eigi það ekki sameiginlegt
að þar sé hrunið í aðalhlutverki.
„En það er hægt að segja sögu ein-
hvers fyrir bæris úr svo mörgum
áttum. Sögurnar í þessari bók eiga
það sameigin legt með sögunum í
Hvítu bókinni að spretta úr hring-
iðu núsins og vera einhvers konar
tilraun til að greina ástandið.”
Að miðla veruleika
Þú kallar þetta sögur?
„Ég geri það, já. Það er ekki
hægt að kalla þetta skáldsögu, ekki
smásögur, ekki ljóð en mér finnst
þetta vera á dálítið óljósum mörk-
um greina og sagna. Það er talað
um essay-sögur, en það er ekki
skemmtilegt orð svo ég kalla þetta
bara sögur úr veruleikanum. Saga
er náttúrulega mjög teygjan legt
hugtak, en það sem ég er í raun-
inni að segja er að það þarf ekki
að skrifa skáldsögu eða fiktívan
texta til að lýsa veruleikanum.
Veru leikinn er svo ótrúlegur að
þegar skrifað er um hann verður
það ósjálfrátt að skáldskap. Það
er mjög óljós lína á milli hins svo-
kallaða raunveruleika og skáld-
skapar. Frásagnarlist hefur alltaf
byggt á því að menn eru að reyna
að miðla einhverjum veruleika,
þannig að það er sannleikurinn sem
færist úr stað og afstaða okkar til
veruleikans. Ef einhver hefði skrif-
að rannsóknarskýrsluna sem bók-
menntaverk fyrir hrun hefði hann
verið álitinn mjög óraunsær og
hálfgerður skýjaglópur. Eins og ég
segi í Kannski er pósturinn svang-
ur er veruleikinn alltaf að koma
raunsæinu á óvart, þannig að í
rauninni má líta á þessa bók sem
ákveðinn lofsöng til veruleikans.“
Stjórnmálakerfið er niðurnjörvandi
Skáldið lítur þannig á það en ræðu-
maðurinn Einar Már lítur væntan-
lega öðruvísi á það?
„Spurningin sem liggur á bak
við þetta allt er auðvitað: Hvers
vegna fór þetta svona? Og þá verða
til svona sögur úr öllum áttum,
til dæmis eins og þegar ég lýsi
Stúdenta ráði og segi sögu nýfrjáls-
hyggjunnar út frá því hvernig þetta
kerfi var að verða til fyrir framan
nefið á manni, án þess að maður
skildi hvað væri á seyði. Maður
hélt í upphafi að frjálshyggjumenn-
irnir væru að grínast. Síðan er það
spurningin hvernig tímarnir hafa
þróast. Hvers vegna eru þeir sem
gagnrýndu þetta kerfi í gamla daga
orðnir verjendur þess í dag? Það
er þessi þróun sem ég er að reyna
að lýsa, án þess að hafa eitthvert
endan legt svar, enda held ég að það
sé ekki til. Sem betur fer.“
Nú ert þú gamall kommúnisti,
er til eitthvað sem heitir hægri eða
vinstri í pólitíkinni lengur?
„Kommúnisti, já, það væri nú
gaman að geta kallað sig kommún-
ista, en orðið hefur öðlast svo nei-
kvæða merkingu. Flestir sjá fyrir
sér fangabúðir í Síberíu þegar
þetta orð er notað en Tómas Guð-
mundsson sagði að alltaf þegar
honum fyndist hann virkilega
vera að segja eitthvað mikilvægt
og satt væri hann sakaður um
að vera kommúnisti. Fólk sem er
gagn rýnið og skynjar þörfina á
breytingum er oftast stimplað
sem kommúnistar, þannig að í
þeim skilningi hefur orðið jákvæða
merkingu. En varðandi hægri og
vinstri kom það glögglega í ljós
í búsáhalda byltingunni að það
skipti engu máli hvaða stjórnmála-
skoðanir fólk hafði, það var bara
annað hvort sammála eða ósam-
mála og sameinaðist um ákveðin
markmið, til dæmis þjóðareign
á náttúru auðlindum, og það var
aldrei spurningin hvort þú værir
framsóknarmaður eða sósíal isti
eða eitthvað annað.
Stjórnmálaflokkakerfið er svo-
lítið notað til að njörva okkur niður.
Flokkarnir eru líka orðnir líkari
vel reknum fyrirtækjum en ein-
hverjum hugsjónahópum, þannig
að í þessum gamla kaldastríðs-
skilningi er ekki lengur hægt að
tala um hægri og vinstri. En það
má segja að nýfrjálshyggjan hafi
orðið ríkjandi afl í samfélaginu
öllu og bæði vinstrimenn og hægri-
menn ánetjast henni og fundið sér
sína bandamenn og óvini eftir hent-
ugleika.“
Nýfrjálshyggjan í bókmenntunum
Snúum okkur aftur að Bankastræti
núll, hefurðu snúið baki við skáld-
sögunni og snúið þér alfarið að þjóð-
félagsumræðunni?
„Það er löng hefð fyrir því að
skáldin beiti sér í þjóðfélagsum-
ræðu. Þegar við lesum gömul
tímarit eins og Máls og menning-
ar kemur í ljós heilmikil pólitísk
og þjóðfélagsleg umræða þar sem
skáldin voru að greina málefnin.
Ritgerðasmíði er auðvitað ákveðin
bókmenntagrein sem við þekkjum
til dæmis frá Þórbergi og Laxness
í Alþýðubókinni og Bréfi til Láru.
Sverrir Kristjánsson skrifaði beitt-
ar greinar og Sigfús Daðason var
mjög skemmtilegur þjóðfélags-
rýnir sem hefur haft mikil áhrif á
mig, eins og fram kemur í þessari
bók. Það er reyndar kveðja til Sig-
fúsar í öllum mínum bókum en það
er önnur saga. Thor, Guð bergur,
Indriði G. og Þorgeir Þorgeirson
tóku virkan þátt í þjóðfélagsum-
ræðunni, þannig að þetta er ekkert
nýtt hjá mér. Samt er maður allt-
af spurður út í þetta eins og þetta
sé eitthvað óvenjulegt. Það helgast
náttúrulega af þessari tuttugu ára
félagslegu eyðimörk sem hefur ríkt
í bókmenntaheiminum. Ekki bara á
Íslandi heldur um allan heim.
Það er reyndar mjög áhugaverð
pæling sem ég kem aðeins inn á í
bókinni, en hefði gaman af að skoða
betur, hvernig bók menntirnar
spegla þennan tíma sem við erum
að tala um. Krimmavæðingin og
lífsstíls bókmenntirnar eiga sér
ákveðna hliðstæðu í viðgangi
nýfrjálshyggjunnar og sum bóka-
forlög fara meira að segja sjálf að
semja bækurnar. Það er gengið út
frá spurningunni: „Hvers konar
bækur vantar markaðinn?“ en
ekki: „Hvers konar bók menntir
eru skapaðar?“ Í þessu ferli er
hinni stóru og miklu skáldsögu
ýtt til hliðar, en allt eru þetta
auðvitað bara bylgju hreyfingar
í bókmennta sögunni sem þýða
kannski eitthvað allt annað en við
sjáum núna.“
Áfram í ritgerðasmíðinni
Ætlarðu að halda áfram að skrifa
í þessu formi eða eigum við von á
skáldsögu?
„Ég er auðvitað alltaf með
ákveðin verkefni í gangi. Flestar
mínar skáldsögur hafa verið að
þróast lengi og tekið breytingum
eftir því sem maður skoðaði við-
fangsefnið oftar, þannig að ég leyfi
hlutunum bara að hafa sinn gang.
Ég hugsa að ég eigi nú einhvern
tíma eftir að skrifa skáldsögu
aftur, en þetta er ákveðið form
sem þróast með manni og þroskast
og ég hugsa að svona ritgerða smíð
með sögulegu ívafi eigi sér tals-
verða framtíð í mínu höfði. Kreppa
skáld sögunnar er ekki bara mark-
aðsleg. Hinn skáldlegi heimur sem
skáldsagan byggir á er ekkert
verndað svæði og á ekki að vera
það. Veruleikinn ryðst inn í fiktíva
heiminn og þá erum við aftur stödd
í gömlum frásagnarheimi. Mér
finnst það áhugaverða við gömlu
frásagnarlistina vera hvað það er
hægt að nálgast hana á margvís-
legan hátt og hversu vel það liggur
við að beita henni á nútímaleg efni.
Virðingin fyrir hefðinni er fólgin í
því að nota hana.“
fridrikab@frettabladid.is
42
menning@frettabladid.is
VERULEIKINN KEMUR RAUNSÆINU Á ÓVART
EINAR MÁR „Fólk sem er gagnrýnið og skynjar þörfina á breytingum er oftast stimplað sem kommúnistar, þannig að í þeim
skilningi hefur orðið jákvæða merkingu.“ FRÉTTABLAÐIÐ/HAG
15.00 Kristín Gunnlaugsdóttir mun leiðsegja um yfirlits-
sýningu á verkum sínum, Inní rós, í Listasafninu á Akureyri.
Aðgangseyrir er kr. 500. Sýningunni lýkur á sunnudaginn.
Krimmavæðingin og lífsstílsbókmenntirnar eiga sér ákveðna
hliðstæðu í viðgangi nýfrjálshyggjunnar og sum bókaforlög fara
meira að segja sjálf að semja bækurnar. Það er gengið út frá
spurningunni: „Hvers konar bækur vantar markaðinn?“ en ekki: „Hvers
konar bókmenntir eru skapaðar?“
Þann 14. júní sl. tóku ný lög gildi um breyt-
ingu á lögum nr. 64/1994 um vernd, friðun og
veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum.
Breytingin tók meðal annars til arðgreiðslna af
hreindýraveiðum. Í 15. mgr. 14. gr. segir nú:
“Aðeins er heimilt að úthluta arði af hreindýra-
veiðum til þeirra sem heimila hreindýraveiðar á
landi sínu allt veiðitímabilið. Eigandi eða ábúandi
jarðar skal fyrir 1. júlí ár hvert tilkynna til Um-
hverfisstofnunar hvort hann heimili veiðar á landi
sínu eður eigi. Eigandi eða ábúandi þarf þó ekki
að tilkynna afstöðu sína árlega hafi hann gert það
einu sinni og ekki orðið breyting á afstöðu hans.
Umhverfisstofnun er heimilt að miða við afstöðu
eiganda eða ábúanda frá fyrri veiðitímabilum hafi
hann ekki tilkynnt um afstöðu sína fyrir 1. júlí.”
Umhverfisstofnun hefur ákveðið að miða við af-
stöðu eigenda og ábúenda frá fyrri veiðitímabilum
þegar kemur að úthlutun arðs vegna veiðtímabils-
ins 2011. Því mun stofnunin byggja á því að þeir
landeigendur og ábúendur sem til skamms tíma
hafa heimilað veiðar á landi sínu allt veiðitímabilið
og þegið arðgreiðslur muni gera það áfram á kom-
andi veiðitímabili. Einnig mun á því byggt að þeir
landeigendur sem bannað hafa veiðar á landi sínu
allt veiðitímabilið og ekki þegið arðgreiðslur muni
gera slíkt hið sama áfram.
Þeir landeigendur sem hyggjast breyta frá fyrri
afstöðu eins og að ofan greinir þurfa að tilkynna
Umhverfisstofnun um það fyrir 1. júlí nk. svo að
breytingin hafi gildi á komandi veiðitímabili.
Í þeim tilfellum sem greiddur hefur verið út arður
en landeigendur hafa aðeins heimilað veiðar
hluta úr tímabili eða ekki heimilað veiðar, mun
verða haft samband við viðkomandi til að fá fram
skýra afstöðu um heimild til veiða.
Nánari upplýsingar hjá Umhverfisstofnun
í síma 591-2000 eða á ust@ust.is.
Arðgreiðslur af
hreindýraveiðum