Morgunblaðið - 04.01.2009, Qupperneq 21

21
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. JANÚAR 2009
Útsalan
hefst 5. janúar
v/Laugalæk • sími 553 3755
þess tíma, er vélsleðar tóku að
mestu af þeim ómakið. Ég hef þó
ekkert tekið saman um þetta efni.“
Skrýtnir kumpánar
Sagan hefst í móðuharðindunum
og nýlega var yfirstandandi kreppu
líkt við þau; það liggur því beint við
að spyrja Kristmund hvað honum
finnst um þann samanburð.
„Jú, en þar er fáu saman að jafna,
ekki má gleyma að taka mið af við-
horfum og öðrum aðstæðum hvers
tíma,“ segir hann. „Á ofanverðri 18.
öld var mikil óáran, sumpart svo
mikil, að elstu menn mundu ekki
dæmi slíks. Var þó á þeim tíma
skammt stórra högga milli. Vita-
skuld eiga samfélagslegir erf-
iðleikar okkar í dag lítið skylt við
óáran fyrri tíma, sem áttu fyrst og
fremst rætur að rekja til slæms ár-
ferðis, en nú má rekja vandræði til
slæms hugarfars fyrst og fremst,
taumlausrar græðgi og sjálfshyggju
hvers konar.
Það eru skrýtnir kumpánar, sem
þreytast ekki á að reyta af sér
mannorðið með því að safna að sér
peningum, sem þeir hafa ekkert
með að gera og eru mun betur
komnir annars staðar. Þetta eru
menn, sem kunna ekki með fé að
fara, þótt sumir hverjir mylgri ann-
að veifið í nauðþurftarmenn, von-
andi af góðhug. Engan á að skorta
fé til nauðþurfta. Það er blettur á
hverju þjóðfélagi að ala upp stétt,
sem á ekki mat í munn sér, sem læt-
ur náungann mausa án hjálpar.
Glæpur gagnvart yngstu kynslóð-
inni, sem á að erfa landið.“
– Hefurðu áhyggjur af krepp-
unni?
„Nei, ég hef engar áhyggjur.
Hins vegar finnst mér leiðinlegt til
þess að vita, að landar mínir skuli
aðhyllast happa- og glappa-aðferðir
í stjórnsýslu.“
Ólst upp við söng og sagnaþul
Kristmundur fæddist á Reykjum
fram í Skagafirði og var tekin í fóst-
ur af Björgu Einarsdóttur prófasts-
konu frá Undirfelli í Vatnsdal og
ólst upp á vegum hennar og sonar
hennar, séra Tryggva Kvarans og
konu hans Önnu Thorarensen frá
Kirkjubæ á Rangárvöllum. „Ég ólst
upp við söng og söguþul. Sögurnar
nam ég við kné fósturömmu minn-
ar, sem var margkunnug kona,
fædd 1851. Nei, ég held, að ég búi
hér að arfleifð og uppeldi. Eftir
stúdentspróf frá MA utanskóla
1940 átti ég um sinn heima í
Reykjavík og las undir skóla með
væntanlegum menntskælingum og
þýddi auk þess bækur af ýmsum
toga, flestum ómerkilegum. Fluttist
aftur norður 1949 og settist að á
bernskuheimili konu minnar, Hlífar
Ragnheiðar Árnadóttur. Og þar hef
ég verið síðan og haldið uppteknum
hætti, sett saman bækur og í og
með dundað mér svolítið við búskap
til þess að hressa upp á mannorðið.“
– Þú nefnir „innblásturinn“ sem
þú fékkst frá fósturömmu þinni?
„Hún hét Björg Einarsdóttir og
var seinni kona Hjörleifs prófasts
Einarssonar á Undirfelli í Vatnsdal,
fædd 1851, dáin 1943, vel ern.
Mundi því tímana tvenna. Ég hafði
ákaflega gaman af að heyra hana
segja frá gömlum tímum og hinum
miklu breytingum, sem urðu um og
upp úr 1870.“
Mikill hamingjuhrólfur
Þau Hlíf eiga þrjár dætur, Heið-
björtu, Guðrúnu Björgu og Bryn-
dísi Helgu, og þær aftur börn og
buru. „Ég hef verið mikill ham-
ingjuhrólfur.“ Og þegar Krist-
mundur er beðinn að lýsa venjuleg-
um degi heima á Sjávarborg svarar
hann aðeins: „Það er enginn dagur
eins.“
Stundum er sagt að á Snæfells-
nesi sæki menn kraft í jökulinn;
sækir Kristmundur kraft í Skaga-
fjörðinn? „Nei, það held ég ekki.
Þetta er eins konar útrás uppá
gamlan máta. Tjáningarþörf. Ég
orti í gríð og erg frá átta ára aldri
til tvítugs. Brenndi þá syrpum mín-
um því að mér varð fullljóst að ég
var ekki efni í skáld og harmaði það
ekki.“
Og Kristmundur segist eiga
mörg áhugamál, þótt þau hverfi í
skugga fyrir sífelldum skrifum. „Ég
hef mikla ánægju af söng og tónlist
yfirleitt þótt ég sé nú næstum
heyrnarlaus og raddlaus að auki;
leyfi mér þó að syngja ferðugt í
huganum!“
nauðþurfta
Erfiljóð Steingríms Thorsteinssonar
um Grím er frumbirt í ævisögunni.
„Það fannst með fleiri „dröslum“ úr
dánarbúi Westergaard-Nielsens
prófessors og er nú í eigu Braga
Kristjónssonar fornbóksala, sem
veitti mér góðfúslega leyfi til að nota
það,“ segir Kristmundur og gefur
sjálfur góðfúslega leyfi til birtingar í
Morgunblaðinu:
Sof þú nú, Grímur, sætt í gröf,
mjúkt sé þér moldar skaut,
mýkri enn lífsins braut.
Þú hefir mæddur þángað flutt,
sem hvíldin veitist vær
og vargbit þér ei nær.
Lifanda níð við leiði þitt
með eigin sverði sig
særir, en hvergi þig.
Þekktur af fáum þú varst hér, –
þeir fáu fella tár
og fella mörg og sár.
Þeir vita að hreint þitt hjartað var
og unni drengskap, dyggð,
dapurri þúngað hryggð.
Þú þekktir heiminn helzt til vel, –
þess hjarta harmar mest,
sem heiminn þekkir bezt.
Und köldum svip bjó hjarta heitt,
blíð sunna byrgðist hlý
á bak við kólgu ský.
Þá sverðið hefur hjarta lagt
hart dæma hal ei skalt
þó hlæji munnur kalt.
Sannmáll þú varst, en sætmáll ei,
lautzt aldrei lágum heim,
lékst aldrei skjöldum tveim.
Þín spor ei sjást á skeiði skríls.
Þú varst í þeli hreinn
þessvegna stundum einn.
Sof þú nú,
Grímur
Fíllinn Topsy var tekin af lífi fyr-
ir glæpi sína í Coney Island í
New York sunnudaginn 4. janúar
1903. Sérstakur búnaður var
smíðaður svo hægt væri að
hleypa rafmagni í fílinn og taka
hann þannig af lífi. Uppfinn-
ingamaðurinn Thomas Edison
átti hugmyndina að þessari að-
ferð og gerði heimildarmynd um
ósköpin.
Topsy var 28 ára gömul fílskýr
og hafði eytt ævinni sem sýning-
ardýr í Bandaríkjunum. Hún varð
mannsbani árið 1900 og aftur
árið 1901. Í bæði skiptin drap
hún þjálfara sína. Þegar þriðji
þjálfarinn varð fyrir barðinu á
reiði hennar sumarið 1902 var
eigendunum nóg boðið og
ákváðu að taka hana af lífi. Var
þá ekkert tillit tekið til þess að
þjálfarinn hafði beitt hana miklu
harðræði og hún réðst á hann
þegar hann, sauðdrukkinn,
reyndi að stinga logandi sígar-
ettu í munn hennar.
Í fyrstu ætluðu menn sér að
hengja Topsy, þótt ekki fylgi
sögunni hvernig þeir ætluðu að
bera sig að við það. Bandarísku
dýraverndunarsamtökin mót-
mæltu þeim grimmdaráformum
harðlega og vísuðu m.a. til þess
að New York-ríki hefði skipt út
gálgum fyrir rafmagnsstóla þeg-
ar dauðadómi manna væri full-
nægt.
Miklar vangaveltur hófust um
hver væri hæfilegur dauðdagi og
auðvitað þótti nærtækt að líta
til rafmagnsins. Undanfarin 11 ár
höfðu menn verið teknir af lífi í
rafmagnsstólum og nú var röðin
komin að Topsy. Og í þetta sinn
mótmæltu dýraverndarsamtökin
ekki, enda erfitt að fetta fingur
út í aftökuaðferð á dýrum sem
þótti fullboðleg mönnum.
Thomas Edison hafði efnt til
opinberra aftaka með rafmagni
á hundum og köttum, til að sýna
fram á að riðstraumur væri stór-
hættulegur. Sjálfur hélt hann
ágæti jafnstraums á lofti. Edison
var kjörinn ráðgjafi og hann
greip fegins hendi þetta tæki-
færi til að sýna fram á hversu
hættulegur riðstraumur væri,
með því að beita honum á heilan
fíl.
Topsy var leidd á aftökustað-
inn og þar voru stórar kop-
arplötur festar við lappir hennar.
Þær voru tengdar við rafkapla
og svo var strauminum hleypt á.
Í heimildarmynd Edisons sést
hvernig fílkýrin varð stjörf og
svo steig upp mikill reykur af
brennandi koparplötunum.
Straumurinn var tekinn af og
Topsy féll dauð fram yfir sig.
Um fimmtán hundruð áhorf-
endur voru að þessari opinberu
aftöku fílskýrinnar Topsy.
Dauð Um 1500 manns komu til að sjá endalok Topsy á Coney Island.
Á ÞESSUM DEGI 4. JANÚAR 1903
FURÐULEGUR FÍLSDAUÐI
Aftaka Fílskýrin Topsy
leidd til aftöku.