Morgunblaðið - 01.02.2009, Blaðsíða 8

8 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. FEBRÚAR 2009
www.eirberg.is • 569 3100 • Stórhöfða 25
Rafknúnir
hæginda-
stólar
•
standa upp
• Einfaldar stillingar
og fjölbreytt úrval
Eftir Karl Blöndal
kbl@mbl.is
B
ölsýnin í efnahagsmálum fer vaxandi.
Þær aðgerðir, sem gripið var til fyrir
áramót í Evrópu, Bandaríkjunum og
víðar, hafa ekki dugað til þess að
koma kyrrð á efnahagslíf heimsins og
nú á að spýta meira fé inn í það. Hver björgunar-
leiðangurinn rekur annan. Í vikunni fékk Barack
Obama, forseti Bandaríkjanna, fjárheimildir til nýs
efnahagshvata. Björgunaraðgerðir George Bush,
forvera hans, komu ef til vill í veg fyrir hrun, en
virkuðu þó ekki eins og vonast var til. Það sama er
upp á teningnum á Bretlandi þar sem ríkisstjórnin
hyggst nú snarauka kreppuútgjöldin. Bretar þykja
standa svo tæpt hagfræðingurinn Willem Buiter
telur að Bretland gæti orðið annað Ísland og talað
er um Reykjavík við Thamesá.
Samdráttur í þjóðarframleiðslu
Á hinni árlegu efnahagsmálaráðstefnu í Davos í
Sviss í vikunni fór ekkert á milli mála. „Við megum
ekki vanmeta verkefnin og hætturnar sem blasa við
heiminum árið 2009,“ sagði Stephen Roach, for-
ustumaður Morgan Stanley, í umræðum um horfur
í efnahagsmálum í Davos. „Þetta verður sennilega
fyrsta árið frá heimsstyrjöldinni síðari sem þjóð-
arframleiðsla mun í raun skreppa saman.“
Ekki eru spárnar frá hinum ýmsu alþjóðastofn-
unum bjartar. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur
tvöfaldað mat sitt á heildartapi banka í heiminum
og Alþjóðavinnumálastofnunin, ILO, telur hættu
vera á því að fjörutíu milljónir manna missi vinnuna
í heiminum á þessu ári.
Eftir því sem fjármálamarkaðir veikjast meira
verður krafan um að ríkið komi til bjargar hávær-
ari. Ríkið hefur hins vegar engar töfralausnir og
getur ekkert gert án skuldsetningar. Skuldirnar
eru ríkisvæddar, en það kemur ekki í veg fyrir að á
endanum komi að skuldadögunum og þá vaknar
spurningin hvort ríki geti orðið gjaldþrota.
Ísland er ítrekað nefnt sem dæmi um land, sem
rambar á barmi gjaldþrots. Sama er að segja um
ýmis ríki Austur-Evrópu og hafa nokkur þeirra
þurft að leita til Alþjóðagjaldeyrissjóðsins og Aust-
ur-Evrópubankans.
En það ríkir ekki bara neyðarástand á jaðrinum.
Alvarlegur samdráttur er á Evrusvæðinu og nokk-
ur ríki, sem eru með evru, standa nú svo tæpt að
þeirra eina haldreipi er skjólið af hinni sameig-
inlegu mynt. Fjárlagahallinn á Ítalíu eru sá þriðji
hæsti í heiminum, 106% af þjóðarframleiðslu.
Þegar ríki lenda í peningavandræðum eru þau
fjármögnuð með útboði á ríkisskuldabréfum. En
hvað gerist ef ríkisskuldabréfin seljast ekki? Þá er
eina ráðið að bjóða hærri vexti. Í þeim efnum
standa Þjóðverjar vel. Þrátt fyrir að þeir hafi ekki
sloppið við samdráttinn geta þeir gefið út skulda-
bréf með lágum vöxtum og komið þeim í verð.
Spánverjar, Ítalir, Írar og Grikkir eru hins vegar í
mun lakari stöðu og þurfa að bjóða miklu hærri
vexti til þess að einhver kaupi skuldabréfin, sem
þeir gefa út. Þeir eiga líka erfitt með að ná í lausafé
með skuldabréfaútgáfu vegna þess að ríki á borð
við Þýskaland ryksuga alla lausa peninga af mark-
aðnum. Ekkert er eftir handa litlu ríkjunum.
Tillaga um evruskuldabréf
Jean-Claude Juncker, forsætis- og fjár-
málaráðherra Lúxemborgar, lagði til að þessi vandi
yrði leystur með því að öll evruríkin sextán gæfu út
sameiginleg skuldabréf. Samstaðan var ekki meiri
en svo að því var hafnað. Mest var andstaðan í Berl-
ín, sem ekki ætti að koma á óvart, því að þá hefðu
Þjóðverjar þurft að borga hærri vexti en af skulda-
bréfunum, sem þeir gefa út sjálfir. Sagt var að slíkt
yrði ávísun á skuldasöfnun á kostnað annarra.
Ríki á borð við Grikkland eru hins vegar lent í
vítahring. Eina leiðin til að fjármagna hina háu
vexti af skuldabréfunum eru nýjar lántökur, en
þær leiða til versnandi lánshæfismats og hverri
skuldabréfaútgáfu fylgja hærri vextir.
Sumir segja að þetta sé prófsteinn á samstarfið
um evruna. Í eina tíð hefðu ríki í sömu stöðu og
Grikkir, Ítalir, Spánverjar og Írar fellt gengið og
reynt að hjálpa þannig útflutningsgreinum. Aðildin
að evrunni kemur í veg fyrir það.
Komist Grikkir hins vegar í greiðsluþrot veitir
evran ákveðna vernd. Það hefði áhrif á gengi evr-
unnar, en þar sem gríska hagkerfið er svo lítill hluti
af heildinni yrðu þau lítil. Því er einnig haldið fram
að aðildin að evrunni komi í veg fyrir að fjárhags-
örðugleikar gríska ríkisins leiði til allsherj-
arkreppu.
Hin hliðin á þessu máli er sú hvort það sé hlutverk
ríkjanna á evrusvæðinu að veita hvert öðru vörn
gegn gjaldþroti. Hvort evran eigi að vera varn-
arbandalag í efnahagsmálum líkt og Atlantshafs-
bandalagið á öryggissviðinu. Aðildinni fylgja ákveðin
skilyrði um aðhald í fjármálum. Hvað gerist þegar
eitt ríki kemst upp með að uppfylla þau ekki? Hvaða
ástæðu hafa hin ríkin þá til að sýna samviskusemi og
aðhald? Ef hins vegar ríkin færu öll að svindla á
skuldbindingum sínum yrði líklega brátt um evruna.
Þau ríki sem ekki njóta evruskjóls þurfa hins
vegar að glíma við vandann á eigin spýtur. Íslenska
ríkið var komið vel á veg með að greiða niður skuld-
ir sínar þegar kreppan skall á, en flest ríki greiða
niður skuldir sínar með því að efna til nýrra skulda
með stöðugt hærri vöxtum. Ef koma á í veg fyrir að
skuldirnar verði á endanum að hengingaról. Ef
skynsamlega er haldið á málum eru skuldir greidd-
ar niður í góðæri og efnt til þeirra í hallæri. Í lang-
varandi kreppu er hins vegar ekki um mörg ráð að
ræða. Annars vegar er hægt að hækka skatta, hins
vegar prenta peninga. Í Bandaríkjunum og Evrópu
hefur peningamagn í umferð aukist um 50% á und-
anförnum mánuðum. Síðarnefnda leiðin er hins
vegar aðeins fær ef skuldirnar eru innlendar, hún
hefur engin áhrif á erlendar skuldir.
Í samdrættinum hlaðast skuldirnar upp. Aðgerð-
irnar til að draga úr áhrifum kreppunnar nú gætu
hæglega orðið eldsmatur fyrir þá næstu því að ein-
hvern tímann hlýtur að koma að skuldadögunum.
Þjóðir í hættu á þroti
 Efnahagsspár fyrir 2009 eru dökkar  Ríki heims bjarga sér með lánum en það
kemur að skuldadögunum  Evran veitir aðþrengdum ríkjum skjól, en þolir hún álagið?
Hjálp! Gordon Brown,
forsætisráðherra Bret-
lands, var í haust lof-
aður fyrir útsjónarsemi
í efnahagsaðgerðum.
Nú eru Bretar aftur á
byrjunarreit og hitnar
undir Brown.
Reuters
 Í skýrslu bandarísku hagfræðing-
anna Carmens Reinharts og Ken-
neths Rogoffs um fjármálakreppur
á undanförnum árum kemur fram
að ríkisgjaldþrot eru síður en svo
fátíð. Í Frakklandi gerðist það átta
sinnum á milli 1500 og 1800 að ríkið
gat ekki staðið við skuldbindingar
sínar. Á nítjándu öld varð Spánn sjö
sinnum gjaldþrota.
Ríkið hefur verið sérlega lagið
við að komast undan skuldbind-
ingum þegar neyðin kallar. Lausn-
irnar eru hins vegar ávallt á kostn-
að banka, fyrirtækja og á endanum
almennings. Í aldanna rás hafa að-
ferðirnar verið misjafnlega
grimmilegar. Í Frakklandi eftir
byltinguna voru eignir kirkjunnar
gerðar upptækar og kirkjunnar
menn gerðir höfðinu styttri. Svo
blóðugra aðgerða er vonandi ekki
að vænta á okkar tímum.
Gjaldþrota ríki og byrð-
unum hlaðið á almenning
 Wen Jiabao, forsætisráðherra
Kína, var einn fárra, sem ekki voru
bugaðir af bölsýni á fundinum í Da-
vos í Sviss í vikunni sem leið. Hann
fullyrti að Kínverjum myndi takast
að komast hjá samdrætti. „Við er-
um fullir bjartsýni,“ sagði hann.
Kínverjar hyggjast veita miklu fé
til uppbyggingar vegna samdrátt-
arins í heiminum og staðhæfði Wen
að þeim myndi takast að ná átta
prósenta hagvexti á þessu ári eins
og áætlanir gerðu ráð fyrir. Á
næstu tveimur árum hyggjast Kín-
verjar dæla sem samsvarar 16% af
þjóðarframleiðslu út í hagkerfið til
uppbyggingar.
Leiðtogi Kína lét bölsýni
ekki slá sig út af laginu
 Samdráttarmerki voru augljós á
efnahagsráðstefnunni í Davos í
Sviss, sem haldin hefur verið árlega
frá 1971. Auður veitir aðgang og að
þessu sinni voru auðmenn fáliðaðri
en áður, en stjórnmálamenn þeim
mun meira áberandi. Stjörnur á
borð við Angelinu Jolie, Sharon
Stone og Bono hafa einnig haft sig í
frammi á Davos, en nú létu þær
ekki sjá sig. Þá hafði eftirspurn á
þyrluleigum dregist verulega sam-
an og veislur voru öllu látlausari en
var á tímum góðærisins.
Færri auðmenn á efna-
hagsfundinum í Davos
Ég biðst forláts á að trufla
þennan málfund, en ég
held að við ættum að
hverfa af vettvangi og
koma okkur að störfum.
Ingibjörgu Sólrúnu Gísla-
dóttur leiddist þófið á
blaðamannafundi forseta á
Bessastöðum og hélt á brott með Stein-
grími J. Sigfússyni.
Það var ekkert eitt atvik sem fyllti mæl-
inn. Þetta var búið að gerjast innra
með mér lengi og ég hef oft
velt þessu fyrir mér.
Björgvin G. Sigurðsson, fráfar-
andi viðskiptaráðherra, um af-
sögn sína.
Þótt hann fái hálft prik fyrir að höggva á
hnútinn þá er það gert kannski nokkr-
um klukkutímum áður en ríkisstjórnin
fer frá hvort eð er.
Steingrímur J. Sigfússon, formaður Vinstri
grænna, inntur eftir viðbrögðum við af-
sögn Björgvins G. Sigurðssonar við-
skiptaráðherra.
Sá sem hefur verið að henda eggj-
um í Alþingishúsið undanfarið
lítur þannig á málið að hann
sé þátttakandi í pólitískri
hreyfingu.
Hildigunnur Ólafsdóttir
afbrotafræðingur telur
matvælakastið fá nýja
merkingu í því andrúmslofti sem ríkt hef-
ur.
Sú sem hélt þessu saman var formað-
urinn, Ingibjörg Sólrún, en það var
áberandi að í hvert sinn sem hún var
fjarverandi varð mikill órói í þing-
flokknum og annars staðar í flokknum.
Geir H. Haarde forsætisráðherra eftir að
upp úr stjórnarsamstarfi Sjálfstæðisflokks
og Samfylkingar slitnaði.
Sú kenning hefur verið sett fram af
ýmsum að forsætisráðherra hafi þing-
rofsréttinn einn og sér. Þetta er mis-
skilningur á íslenskri stjórnskipun.
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Íslands.’
Ummæli