Morgunblaðið - 24.04.2009, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. APRÍL 2009
Kosningaskemmtun Sjálfstæðisflokksins Ástþór Magnússon náði tali af Bjarna Benediktssyni í tjaldi í Fjölskyldu- og húsdýragarðinum í gær. Ástþóri lék
mjög hugur á að vita hvort vilji og geta væri til þess hjá sjálfstæðismönnum að endurgreiða styrki frá FL Group og Landsbanka. Engum sögum fer af svari.
Ómar
Páll Vilhjálmsson | 23. apríl 2009
Framsókn örvæntir
Framsóknarflokkurinn
leiddi okkur í hrunið
ásamt Sjálfstæðisflokki
og Samfylkingu. Kjós-
endur ætla að refsa
Framsóknarflokknum og
viðbrögð formanns
flokksins eru að stíga á stokk kortéri fyr-
ir kosningar og boða annað hrun. Tvennt
er við heimsendaboðskapinn að athuga.
Í fyrsta lagi segir fréttin aðeins það að
þrotabú bankanna eigi mögulega eins og
þúsund milljörðum minni eignir en áður
var áætlað. Og hvað með það? Þetta eru
þrotabú og stærstu kröfuhafarnir eru út-
lendir bankar - þeir fá minna og ekki sér-
stök ástæða til að fella íslensk tár yfir
því. Í öðru lagi er formaður Framsókn-
arflokksins verulega úr tengslum við
samfélagið ef hann heldur að þjóðin halli
sér að Framsókn þegar gefur á bátinn.
Meira: pallvil.blog.is
Ingólfur Ásgeir Jóhannesson | 23. apríl
Í hvaða veruleika?
Guðlaugur Þór Þórðarson
segist ekki hafa þegið háar
fjárhæðir í því „umhverfi,
sem þá var“. Á þessum
tíma þáðu þingmenn og
frambjóðendur vinstri
grænna ekki styrki frá fyr-
irtækjum fremur en endranær. Ef til vill
lifði hann í öðru umhverfi og ekki einn þar
meðal stjórnmálafólks – það var þess
háttar umhverfi, þess háttar tengsl stjórn-
mála og viðskipta, sem leiddu til banka-
hrunsins: Gagnrýnislaus afstaða þar sem
peningar áttu að geta keypt flest.
Meira: ingolfurasgeirjohann-
esson.blog.is
ENDURREISN bankanna er
mikilvægasta efnahagsmál þjóð-
arinnar, en jafnframt það flókn-
asta í úrlausn. Samkvæmt til-
lögum Fjármálaeftirlitsins
(FME) frá því í október á stærð
nýju bankanna að miðast við
innlendar eignir. Stofn-
efnahagsreikningar þeirra frá
nóvember gera ráð fyrir eign-
um upp á 2.500 milljarða (áður
en ríkið leggur fram eigið fé).
Um mitt ár 2008 voru innlendar
eignir gömlu bankanna þriggja 5.000 millj-
arðar, þar af einungis 3.000 milljarðar í ís-
lenskum krónum. Gert er ráð fyrir því að
eignir verði keyptar á 50% af bókfærðu
verði, en niðurstöður verðmats, sem lauk 15.
apríl, hafa þó enn ekki verið birtar. Nýju
bankarnir gefa svo út skuldabréf til þeirra
gömlu fyrir 1.200 milljarða, eða mismuninn
á yfirteknum eignum (2.500 milljörðum) og
innlánsskuldum (1.300 milljörðum). Nýlegar
yfirlýsingar fjármálaráðherra og við-
skiptaráðherra benda reyndar til að bank-
arnir verði minni. Hins vegar bendir ekkert
til að aðferðunum verði breytt.
Það er ósanngjarnt að gagnrýna stjórn-
völd fyrir ákvarðanir sem teknar voru í
tímaþröng og við erfiðar aðstæður í október.
Annmarkar koma þó í ljós við nánari athug-
un: stærð nýju bankanna gæti leitt til mikils
útlánataps sem mun falla á ríkið. Eftir end-
urskipulagninguna verður bankakerfið jafn
stórt og 2005, eða tvö- til fjórföld þjóð-
arframleiðsla. Stór lánasöfn hafa einnig lág
meðalgæði, en allt að 80% af lánum bank-
anna gætu verið í vanskilum. Slíkir bankar
geta aldrei átt eðlileg viðskipti. Þeir eru líka
illa samstilltir á eigna- og skuldahliðinni
með gjaldeyris- og verðbólgusamsetningu,
fá því ekki hátt lánshæfismat og verða seint
einkavæddir. Áhætta Seðlabankans í við-
skiptum við þá verður mikil, svo og hags-
munaárekstrar: ríkið er hluthafi í nýju
bönkunum og kröfuhafi í gömlu bönkunum,
og gömlu bankarnir eru svo kröfuhafar nýju
bankanna. Fari endurskipulagningin úr-
skeiðis er hætta á að við endum aftur á
byrjunarreit og ríkið þurfi að leggja bönk-
unum til meira eigið fé.
Ísland er eins og Indónesía,
ekki Svíþjóð
Aðstæður hér á landi eru í engu líkar
þeim sem voru í Svíþjóð árið 1992, en svipar
mest til Indónesíu í Asíukrepp-
unni 1997-1999 hvað varðar
gengishrap, stýrivaxtastig,
skuldatryggingarálag, erlenda
skuldsetningu fyrirtækja og
tengsl við banka landsins.
Eignaumsýslufélag Indónesíu
tók yfir vanskilalán sem námu
80% af bankakerfinu og end-
urheimti aðeins 30% af láns-
fjárhæð. Nýju bankarnir eiga
að taka yfir útlán upp á 4.000
milljarða að bókverði, eða 2.000
milljarða að markaðsverði.
Samkvæmt þessum tölum má
ætla að tap íslenska ríkisins gæti orðið 320
milljarðar, bara vegna afskrifta vanskilalána
(ef þau eru tekin yfir á 40%, en venjuleg lán
á 90%). Spilling í Indónesíu lækkaði end-
urheimtur en betra efnahagsástand heims-
ins þá en nú hækkaði þær á móti.
Enn er tími til endurbóta
Vinstri hlið efnahagsreiknings nýju bank-
anna er enn ekki tilbúin, þrátt fyrir að verð-
mat liggi nú fyrir. Hætta er á að nýju bank-
arnir kaupi eignir af gömlu bönkunum á of
háu verði, en viðskiptaráðherra sagði í fyr-
irspurn á Alþingi þann 16. mars að verðmat
á bönkunum ætti að „endurspegla þau verð-
mæti, sem felast í eignum nýju bankanna
þegar til langs tíma er litið, fremur en það
verð, sem fengist fyrir þær við þvingaða
sölu við erfiðar markaðsaðstæður“. FME
getur ekki fært eignirnar yfir með sérstakri
ákvörðun. Þegar eignahliðin liggur svo fyrir,
þarf að stilla upp skuldahliðinni. Hætta er á
að kjör á skuldabréfum nýju bankanna til
þeirra gömlu íþyngi þeim og ríkinu (t.d.
vegna slæmrar stöðu þeirra og kröfu um
ríkisábyrgð). Þessir eigna- og skuldasamn-
ingar gætu tekið margar vikur. Þá loksins
getur FME lagt dóm á efnahagsreikning
nýju bankanna hvað varðar CAD-hlutfall
eiginfjár og framtíðar-viðskiptaáætlanir, og
þeir hafið starfsemi sem sjálfstæðar stofn-
anir.
Stærð nýju bankanna
miðist við innlend innlán
Ekkert land í heiminum hefur jafnmikil
tækifæri til að láta aðra kosta endurreisn
sína, en þá verða nýju bankarnir að verða
minni. Þeir keyptu þannig aðeins bestu
eignir gömlu bankanna, sem næmi innistæð-
um, eða 1.300 milljörðum, í stað 2.500 millj-
arða áður, og gæfu þannig ekki út nein
skuldabréf. Stærð bankakerfisins væri þá
eins og hjá nágrannaþjóðum. Hlutafjár-
framlag ríkisins væri minna, eða 130 millj-
arðar, í stað þeirra 385 milljarða sem eru á
fjárlögum. Nýju bankarnir gætu tekið til sín
skuldir sjávarútvegsins og þannig færðist
fiskveiðikvótinn óbeint í hendurnar á þjóð-
inni. Slíkir bankar fengju betra lánshæf-
ismat og þá yrði auðveldara að einkavæða.
Fjárhagsleg áhætta ríkissjóðs sem hluthafa
og Seðlabanka sem mótaðila á milli-
bankamarkaði minnkar einnig. Erlendir
kröfuhafar hefðu meiri áhuga á að eignast
slíka banka.
Einnig má nota endurskipulagninguna til
að létta á verðtryggingu útlána og gjaldeyr-
ishöftum. Í stað hlutafjár frá ríkinu gætu
bankarnir fjármagnað ný útlán með útgáfu
óverðtryggðra skuldabréfa til þess, og lánað
áfram viðskiptavinum sínum. Þannig væru
útlán bankanna óverðtryggð. Vegna jökla-
bréfanna er stór hluti innistæðna í eigu er-
lendra aðila. Margar ástæður eru fyrir nýju
bankana að taka þær ekki yfir (t.d. fylgja
þeim vanskilalán og of dýrt er fyrir bankana
að greiða háa vexti af þeim, ef þeir geta
ekki lánað þær út á betri kjörum). Með því
að skilja þær eftir í gömlu bönkunum gæt-
um við fest þær þangað til greiðslustöðvun
lyki í lok næsta árs. Þannig mundi þrýst-
ingur á krónuna minnka, eftirspurn eftir
ríkisskuldabréfum aukast og skilyrði til
vaxtalækkunar myndast.
Samkvæmt þessu yrði stór hluti lána ís-
lenskra fyrirtækja eftir í gömlu bönkunum.
Þess vegna þarf eignaumsýslufélag til að
endurskipuleggja fjárhag þeirra og styðja
við bakið á nýju bönkunum, eins og um-
sýslufélög í öðrum löndum hafa gert. Fjár-
hagsleg endurskipulagning fyrirtækja er
forsenda fyrir endurreisn íslensks efnahags-
lífs. Bein niðurfærsla skulda virkar ekki. Þá
þyrftum við að búa til of stórt bankakerfi til
að hún næði til sem flestra. Einnig tapaðist
stærsti hluti eiginfjár bankanna við þetta.
Niðurfærslan gæti líka leitt til lögsókna lán-
ardrottna nýju bankanna. Einnig eru vanda-
mál íslenskra fyrirtækja jafnflókin og þau
eru mörg og ómarkviss skuldaniðurfærsla
gæti aukið útlánatap bankanna síðar meir.
Efnahagsleg ábyrgð,
siðferðisleg skylda
Ríkið hefur ferns konar hagsmuni vegna
falls og endurreisnar bankanna: sem stjórn-
vald, sem hluthafi í nýju bönkunum, sem
forgangskröfuhafi í þá gömlu í gegnum
Tryggingasjóð innistæðueigenda (að mestu
leyti Landsbankann vegna Icesave) og sem
venjulegur kröfuhafi (eins og erlendir bank-
ar) í gegnum Seðlabanka (í formi markaðs-
bréfa o.fl.). Mikilvægt er að ríkið útbúi
heildaráætlun út frá þessum hagsmunum og
endurreisi bankana án þess að tilfallandi
kostnaður setji ríkissjóð í þrot. Bestu mæli-
kvarðar á árangri eru lánshæfismat Íslands
og skuldatryggingarálag. Forða verður að
Standard & Pooŕs (S&P) lækki matið niður í
„ófjárfestingarhæfan“ (non-investment
grade) flokk. S&P segir að hætta sé á lækk-
un ef kostnaður við endurreisn bankanna
verði of mikill. Því miður eru alþjóðlegir
lánsfjármarkaðir svartsýnir á horfur hér og
skuldatryggingarálag ríkisins svipað þeim
sem eru með mun lægra lánshæfismat en
við.
Erlendir kröfuhafar munu bera stóran
hluta af afskriftum skulda íslenskra fyr-
irtækja. Sem fagfjárfestar eiga þeir líka að
gera það frekar en íslenskir skattborgarar.
Þeir voru oft varaðir við íslensku bönkunum
en lánuðu þeim samt á betri kjörum en þeir
gátu fengið á skuldatryggingamarkaði. Við
berum hins vegar siðferðislega skyldu gagn-
vart þeim. Við vitum ekki hvort eignum hef-
ur verið skotið undan en við skuldum al-
þjóðlegum fjárfestum að gera allt til að
endurheimta þær og færa þeim. Það er ekki
nóg að fá hingað franskan saksóknara fjóra
daga í mánuði. Við ættum að fá til liðs við
okkur aðila sem eltu uppi eignir Saddams
Husseins og Ferdinands Marcos á sínum
tíma. Tjón erlendra lánardrottna á falli ís-
lensku bankanna í fyrra er a.m.k. tvöfalt
meira en tap lánardrottna Enron árið 2001.
Hagsmunir okkar eru einnig miklir: íslensk-
ur iðnaður er fjármagnsfrekur og þarf á er-
lendu fjármagni að halda. Og þangað til við
tökum á þessum hlutum af alvöru verður
engin viðspyrna. Þeim sem vilja bera
ábyrgð á endurreisninni ber að hafa þetta í
huga.
Eftir Jón G. Jónsson » Fari endurskipulagningin
úrskeiðis er hætta
á að við endum aftur á
byrjunarreit og að ríkið
þurfi að leggja bönkunum
til meira eigið fé.
Jón G. Jónsson
Höfundur hefur starfað hjá alþjóðlegum
fjárfestingarbanka í þremur heimsálfum og
fjórum lausafjárkreppum.
Endurreisn án eftirskjálfta
BLOG.IS