Morgunblaðið - 02.05.2009, Blaðsíða 34

34 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. MAÍ 2009
ÞAÐ ER af sem áð-
ur var. Á árunum 2000
til 2007 rauk íslensk
hlutabréfavelta úr 200
milljörðum á ári í 3100
milljarða á ári. Sam-
anlagt markaðsvirði
fyrirtækja í Kauphöll
Íslands (nú OMX Nor-
dic Exchange) var um
3000 milljarðar í lok
árs 2007, en eftir efna-
hagshrunið síðasta
haust féll markaðsvirðið niður í 250
milljarða fyrir árslok. Fjölmargar
afskráningar fylgdu í kjölfarið,
markaðsvirðið hefur lækkað enn
frekar og nú er svo komið að hluta-
bréfaveltan er svo gott sem engin. Í
kauphöllinni eru ekki nógu mörg
stöndug félög til að mynda ásætt-
anlegan arftaka gömlu úrvalsvísitöl-
unnar (ICEX15), þ.e. í stað 15 fé-
laga áður eru þar nú aðeins 6
(OMIX6ISK).
Því er vert að spyrja hver sé
framtíð íslensku kauphallarinnar.
Kauphöll Íslands gekk á haustmán-
uðum 2006 inn í norrænu kauphall-
arkeðjuna OMX, sem síðan samein-
aðist NASDAQ árið 2007.
NASDAQ-OMX er líkt og hvert
annað venjulegt fyrirtæki sem
byggir á því grundvallarmarkmiði
að skila hagnaði og hámarka arð-
semi hluthafa. Meginþorri tekna ís-
lensku kauphallarinnar hefur komið
frá skráningar- og veltugjöldum,
sem ætla má að séu hverfandi. Þó
það hafi almennt verið töluverður
hagnaður af kauphallarrekstri á
undanförnum árum, er því fullt til-
efni til að velta vöngum yfir því
hvort sú sé enn raunin og hvort
NASDAQ-OMX kauphallarkeðjan
telji ennþá rekstrarlegan grundvöll
fyrir því að starfrækja íslenskt
útibú í núverandi mynd. Ekki er
ólíklegt að tekin verði skref til nán-
ari samþættingar norrænu kaup-
hallanna og má jafnvel hugsa sér að
íslenskur kauphallarrekstur verði
alfarið í höndum erlendra útibúa
NASDAQ-OMX-keðjunnar.
Möguleg sóknarfæri
Áður en lengra er haldið í slíkum
dómsdagsspám er rétt að meta
hvort einhver tækifæri séu til stað-
ar sem geta endur-
lífgað íslensku kaup-
höllina. Kauphöllin
hefur enn tekjur af
skuldabréfaveltu og
þær tekjur hafa verið
töluverðar síðustu ár.
Heildarveltan með
skuldabréf íslenskra
fyrirtækja hefur þó
minnkað verulega og
skilar nú eflaust afar
takmörkuðum ágóða.
Til þess að glæða líf í
íslensku kauphöllinni
þarf því að laða að fleiri fyrirtæki.
En sóknarfærin eru fá. Framtíð ís-
lensks fjármálageira er allskostar
óljós og ólíklegt að nýjar fjár-
málastofnanir verði skráðar í kaup-
höllina á næstunni. En mögulega
má sjá fyrir sér tvo nýja við-
skiptahópa, þ.e. annars vegar
skráningu lítilla og meðalstórra fyr-
irtækja, og hins vegar sjávarútvegs-
og fiskvinnslufyrirtækja.
Í núverandi árferði er afar mik-
ilvægt að hlúa að litlum og með-
alstórum fyrirtækjum. Það er nauð-
synlegt að auðvelda minni
fyrirtækjum að skrá sig í íslensku
kauphölllina svo þau geti betur
fundið fjármagn til vaxtar og upp-
byggingar. Til þess þarf umgjörð
kauphallarinnar að gjörbreytast.
Tilboðsmarkaðurinn, fyrrum vaxt-
arlisti kauphallarinnar, var aldrei
vel sóttur (aðeins tvö skráð fyr-
irtæki þegar OMX-sameiningin
gekk í garð) enda var athyglinni
mestmegnis beint að fyrrverandi
flaggskipum íslenskrar útrásar. Til
að gera kauphöllina að aðlaðandi
kosti fyrir lítil og meðalstór fyr-
irtæki þarf regluverkið og við-
skiptakerfið að taka mun meira mið
af þessum hópi viðskiptavina.
Breski vaxtarmarkaðurinn (Al-
ternative Investment Market) er
gott dæmi markað sem er sérsnið-
inn að slíkum fyrirtækjum og hefur
blómstrað á síðustu árum.
Sjávarútvegs- og fiskvinnslufyr-
irtæki eru annar viðskiptahópur
sem kauphöllin ætti að beina kröft-
um sínum að. Íslensk kauphöll get-
ur mögulega haft hlutfallslega yf-
irburði í að laða að slík fyriræki,
enda er mikil þekking og reynsla
hér á landi í að reka arðvænan sjáv-
arútveg (þó að því miður hafi allt of
mörg íslensk sjávarútvegsfyrirtæki
ofhlaðið sig skuldum síðustu ár).
Kauphallarskráning gæfi þessum
fyrirtækjum annan fjáröflunarkost
og gæti aðstoðað við að auka veg
þeirra og vanda á alþjóðlegum
mörkuðum. Ef kauphöllinni tekst að
sérsníða sinn rekstur þannig að
hann þjóni íslenskum sjávarútvegs-
og fiskvinnslufyrirtækjum, þá má
jafnvel sjá fyrir sér að þar næst
megi nýta sérþekkingu þjóðarinnar
á atvinnugreininni til að laða að er-
lend sjávarútvegs- og fiskvinnslu-
fyrirtæki. Hugmyndir um að laða að
sjávarútvegsfyrirtæki eru ekki nýj-
ar af nálinni, en nú er tíminn til að
fylgja slíkum hugmyndum eftir –
enda mögulega um lífróður kaup-
hallarinnar að ræða.
Gjaldeyrisbreyting nauðsyn
Því miður er sú framtíðarsýn sem
hér er lýst aðeins falleg mynd í
fjarska. Staðreyndin er sú að það er
lítið sem íslenska kauphöllin getur
gert í núverandi árferði til að laða
að fyrirtæki, enda ekkert fjármagn
á hlutabréfamarkaði að sækja. Auk
þess eru margir ytri áhrifavaldar
sem ekki eru í höndum þeirra sem
kauphöllinni stjórna. Helst ber að
nefna skipulag gjaldeyrismála. Er-
lendir aðilar eru afar tortryggnir
gagnvart íslensku krónunni og al-
þjóðleg viðskipti íslenskra fyr-
irtækja fara mestmegnis fram í er-
lendum gjaldmiðli. Það ríkir alger
skortur á trausti til íslensku krón-
unnar meðal erlendra aðila og vand-
séð að það breytist í bráð – og erfitt
er að ímynda sér tilvist íslenskrar
kauphallar (og íslensks fyrirtækj-
areksturs almennt) án grundvall-
arbreytinga í gjaldeyrismálum þjóð-
arinnar.
Á íslenska kauphöllin
sér framtíð?
Eftir Úlf Níelsson » Það er nauðsynlegt
að auðvelda minni
fyrirtækjum að skrá
sig í íslensku kauphöll-
ina svo þau geti betur
fundið fjármagn til
vaxtar og uppbygg-
ingar.
Úlf Níelsson
Höfundur er hagfræðingur.
FALLINN er frá í
Reykjavík Sparisjóður
Reykjavíkur og ná-
grennis, öðru nafni
SPRON, á 77. aldurs-
ári eftir skammvinn
veikindi. Andlátið fór
fram mun fyrr en efni
stóðu til.
Í áratugi hefur
Sparisjóðurinn verið
meðal traustustu fjár-
málastofnana þjóðarinnar. Gætt hef-
ur verið aðhalds og hófs í rekstri jafn-
framt því sem þjóðþrifamálum var
lagt lið. Hugað var grannt að því, að
tryggingar fyrir útlánum væru næg-
ar og útlánatöp voru því í lágmarki.
Neðangreindur fyrrverandi stofn-
fjáreigandi og hluthafi í Sparisjóðn-
um minnist þess, er hann fyrir hálf-
um fjórða áratug gekk á fund
þáverandi sparisjóðsstjóra til að slá
víxil, sem nam um tvennum mán-
aðarlaunum. Undirritaður var þá í
viðskiptum við Sparisjóðinn, kominn í
fasta vinnu að loknu námi en stóð í
einhverjum fjárfestingum. Hörður í
Sparsjóðnum taldi nú nokkur tor-
merki á, að vogandi væri að lána
reynslulitlum unglingi þessa fjárhæð
án frekari trygginga og þó mundi það
líklega ganga, ef pabbi
minn skrifaði upp á víx-
ilinn.
Þetta vakti takmark-
aðar vinsældir en víxillinn
fékkst og var greiddur
upp innan árs án vand-
ræða. Síðan hefur und-
irritaður ekki þurft á fyr-
irgreiðslu Sparisjóðsins
að halda en hins vegar
var öllum viðskiptum
beint þangað, þar sem yf-
irvegun og varkárni var
bersýnilega í hávegum
höfð. Einhver stofnfjárbréf voru
keypt, úr því að sá kostur bauðst, sem
síðar breyttust hlutabréf. Það var
svona meira og minna til minningar
um hann afa minn, sem átti þátt í
stofnun sjóðsins á sínum tíma.
Og allt benti til að hér færu vamm-
lausir menn með stjórn og var svo um
áratugi.
Upphaf ógæfunnar var, er stofn-
fjáreigendum var heimilað að selja
bréf sín á fölsku yfirverði þversum á
sparisjóðahugsjónina. Á bak við það
ráðslag var sjálfur forsætisráðherra
þjóðarinnar og formaður Sjálfstæð-
isflokksins, spilafélagi ráðherrans og
hæstaréttarlögmaður, sem fann
gloppur í lagaumhverfinu, banka-
stjóri ríkisbanka og alþingismaður
nokkur. Þáverandi stjórn SPRON
stóðst ekki hið pólitíska ofurvald og
mátt peningamannanna þrátt fyrir
lofsverða viðleitni, svo að digrir vara-
sjóðir Sparisjóðsins tæmdust að
mestu.
Á undraskömmum tíma breyttist
síðan flest til verri vegar. Nýir menn
með nútímalega hugsun voru komnir
við stjórnvölinn og þeir sem nokkra
reynslu höfðu gleymdu gömlu gild-
unum. Gamlar dyggðir voru af lagð-
ar. Hjarðhegðunin sagði til sín sem
og græðgisvæðingin. Braskið var haf-
ið á stall. Áhættufíknin varð taum-
laus. Tryggingar voru í loftbólum,
arðgreiðslur óhóflegar og SPRON
tapaði öllu sínu eigin fé. Sparisjóðn-
um, sem hann afi minn átti þátt í að
stofna, hafði verið breytt í ræn-
ingjabæli í krafti ótrúlegra afglapa.
Reynslan sýndi, að stjórnendurnir
kunnu lítt með fé að fara, sem er mik-
ill galli hjá fjármálafyrirtæki.
Og nú hefur ráðherrann, sem síðar
varð seðlabankastjóri, verið útnefnd-
ur versti seðlabankastjóri Evrópu og
segir aulabrandara á landsfundi
Sjálfstæðisflokksins. Lögmaðurinn
orðinn hæstaréttardómari, banka-
stjórinn kennir háskólastúdentum
hvernig á að stunda viðskipti eftir að
hafa sett bankann sinn rækilega á
hausinn og alþingismaðurinn situr
enn á Alþingi, sem vonandi stendur
til bóta. Stjórnendur SPRON standa
flestir eftir án atvinnu með allt niður
um sig. Grafskrift Sparisjóðsins gæti
verið að hann hefði orðið fórnarlamb
andvaraleysis, ábyrgðarleysis og
kæruleysis. Hagur hinna fjölmörgu,
sem í góðri trú lögðu sparifé sitt í
stofnfé var fyrir borð borinn en for-
stjórinn fékk hálfa þriðju milljón í
laun á mánuði auk bónusa á sama
tíma og lögð voru drög að endalok-
unum.
Allt er þetta dapurlegt en dap-
urlegastur er þó þáttur hinna ógæfu-
sömu stjórnenda, sem þekktu ekki
sín takmörk. Dæmi eru um það meðal
þjóða, að fólk, sem verður uppvíst að
slíku, sé tekið úr umferð eða jafnvel
leitt brott í járnum. En hvað sem því
líður hefði SPRON átt að hafa alla
burði til að lifa af kreppuna eins og
fjölmargar áþekkar innlánastofnanir
um heim allan.
Blessuð sé minning Sparisjóðs
Reykjavíkur og nágrennis – SPRON.
Eftir Sverri
Ólafsson
Sverrir Ólafsson
» Og nú hefur ráð-
herrann, sem síðar
varð seðlabankastjóri,
verið útnefndur versti
seðlabankastjóri Evr-
ópu og segir aulabrand-
ara á landsfundi Sjálf-
stæðisflokksins.
Útrásarvíkingar eru
sagðir bera ábyrgð á
hruni íslensks efna-
hagslífs og atvinnuleysi
þúsunda landsmanna.
Þeir kenna öðrum um,
alþjóðlegri efnahags-
kreppu, íslenska gjald-
miðlinum og skorti á
þrautavarasjóðum, sem
þeir hefðu getað gengið
í eftir hentugleikum.
Hefur gjaldmiðill eitthvað með sukk
og svindl að gera? Misnotkun á bönk-
um, sparifé og lífeyrissjóðum? Sóun á
gjaldeyrissjóðum? Fólgna fjársjóði
og skattasvartholur (varasjóðirnir)?
ESB-sinnaðir fræðingar bergmála
fjölmælin um krónuna, staglast á að
ekkert hrun hefði orðið ef Ísland væri
í ESB og gjaldmiðillinn evra.
Óvíst að Seðlabanki ESB hefði
borgað (þrautavaralán) ofvaxnar
skuldir ofvöxnu útrásarbankanna.
Enginn talaði um ónýta krónu þegar
útrásin (innrásin) sem æðstu menn
klöppuðu upp í sautjánda himin stóð
hæst. Þeir sem efuðust um útrásar-
snilldina voru úthrópaðir sem
skemmdarverkamenn. Útrásarsnill-
ingar léku á þá sem áttu að hafa eftir-
lit með og taumhald á „snilldinni“.
Lýðskrumarar vilja ákveða víking-
um refsingu áður en sök er sönnuð.
ESB-aðildarforingjar ætla að not-
færa sér hrunið til hins ýtrasta, með-
an þjóðin er í sárum. Þeir reyna nú
með skefjalausum áróðri að telja
þjóðinni trú um að skemmdarverk
víkinga gegn landi og þjóð séu svo
mikil og afdrifarík að þjóðin eigi
engra annarra kosta völ, en leita
„skjóls og öryggis“ í forsjá ESB-
stórríkisins, selja landsréttindi fyrir
baunadisk. Rannsókn á meintum lög-
brotum útrásarvíkinga mun eflaust
leiða í ljós allan sannleika um starf-
semi þeirra. Sannist brot, fylgir refs-
ing. En ESB-aðild, með allri þeirri
skerðingu á fullveldi og auðlindarétti
sem aðild fylgir, er meiri og grimmd-
arlegri refsing en nokkur víkingur,
hvað þá allir landsmenn, verðskuldar.
Íslenska þjóðin á góða möguleika á
að komast á fáum árum gegnum
hrunið og á eigin forsendum, m.a.
með gætni í fjárfestingum og heiðar-
legu atvinnulífi, þ.m.t. bankastarf-
semi. En umfram allt með heiðar-
legum stjórnmálum og Alþingi, sem
þjóðin treystir. Kjósendur gera von-
andi greinarmun á athafnafrelsi og
misnotkun á því mik-
ilvæga frelsi.
ESB-sinnar og sögu-
jókerar gera nú harða
atlögu að minningu
þeirra sem börðust fyrir
endurreisn Alþingis,
endurheimt fullveldis og
sjálfstæðis Íslands. Þeir
hafi beitt lygasögum og
þjóðrembuskáldskap
um glæsilega þjóðveld-
isöld og miklað kúgun
og ófrelsi þjóðarinnar.
Heimastjórn, fullveldi og sjálf-
stæði, segja jókerar að hafi enga sér-
staka aflgjafa verið framfaraeldmóðs
í atvinnu- og menningarmálum. Verð-
ur næsta uppljóstrun sögujókera að
einokunarverslun, undirverð á út-
flutningi, falskar vogir, vöruskortur
og vörusvik, hafi ekkert tilefni verið
til kvartana. Maðkað mjöl verið pró-
teinríkt heilsufæði, að fúlsa við því
álíka uppsteyt við kóng og að fleygja
teförmum í sjóinn. Æðstu menn kúg-
unaraflanna, kirkju- og konungs-
valds, Evrópusambanda þeirra tíma,
hafi verið vammlaus góðmenni, rétt-
lætisriddarar og framfaramenn.
ESB-foringjar tönnlast á því að
strax eigi að hefja flóttann inn í ESB,
fara í viðræður og láta reyna á hvaða
kostir, gróði, séu í boði. Auvirðilegri
birting þjóðernishyggju og þjóð-
rembu er vandfundinn, foringjarnir
reyna að fela þá lymskulegu undir-
hyggju með háværum blekkingar-
áróðri um ESB-alsælu þjóðarinnar
tjóðruð á þröngan bás, ófrelsis og
ógæfu í ESB-fjósinu. Þeir segja flug
rússneskra flugvéla yfir N-Atlants-
hafi ógn við heimsfriðinn, þær fljúga
meðfram ströndum Noregs, ekki hef-
ur þó frést af norsku þjóðarfelmtri og
kröfum um tafarlausa ESB-aðild
Noregs, vegna öryggishagsmuna,
Norðmönnum virðist nægja NATO-
aðild.
Enn er gróflega logið víða í ESB-
áróðrinum, andstæðingar aðildar
hræðist ESB og vilji einangra landið.
Foringjarnir hafa ekki enn skilgreint
nein samningsmarkmið og hverju
þeir ætla að fórna af landsréttindum
fyrir baunadiskinn, en þeir reyna
stöðugt að villa um fyrir þjóðinni með
rökleysusnakki um Evrópuaðild, Evr-
ópumál. Þrautavaramarkmið þeirra
virðist vera að þjóðin lúti og hlýði af
auðmýkt og undirgefni, ESB-skrif-
finnskuboðvaldi og tilskipunum. Gera
landsmenn að þrælum alþjóðlegra
auðhringa og leiguliðum erlendra
ríkja í eigin landi. Heimastjórnar-
menn er nýjasta hæðnisorðið um
ESB-aðildar andstæðinga, það fær
eðlilega lítinn hljómgrunn.
Íslendingar hafa aldrei reynt að
einangra sig frá öðrum þjóðum, alltaf
verið opnir fyrir menningarstraum-
um, viðskiptum og vináttu við aðrar
þjóðir, á því hefur engin breyting orð-
ið. En þeir hafna öllum erlendum yfir-
ráðum og áþján. Stjórnarskrárbreyt-
ingar í þágu erlendra ítaka og yfir-
ráða eru þess vegna algjörlega óþarf-
ar og í raun lítilmannleg og smánar-
leg árás á Stjórnarskrá lýðveldisins
Ísland.
Góðir landsmenn, verjumst af
alefli, afturhalds- og tortímingar-
stefnu ESB-samsóknarkrókálfanna.
Andvaraleysi verður dýrkeypt. Er
okkur, sem njótum allra þeirra fram-
fara sem orðið hafa frá endurreisn Al-
þingis, einhver vorkunn að sýna
nægja þrautseigju í erfiðleikum?
Einu sinni var sagt að þjóð sem fórn-
ar frelsi, fullveldi og auðlindum fyrir
gróða og öryggi, ætti ekkert af því
skilið. Látum það ekki verða okkar
stóru mistök og grimmu örlög Ís-
lands.
Eftir Hafstein
Hjaltason
»Enn er gróflega log-
ið víða í ESB-áróðr-
inum, andstæðingar
aðildar hræðist ESB
og vilja einangra
landið.
Hafsteinn Hjaltason
Höfundur er vélfræðingur.
ESB-flóttaleiðin
SPRON – in memoriam
Sverrir Ólafsson, viðskiptafræðingur
og fyrrverandi sjálfstæðismaður.