Morgunblaðið - 02.05.2009, Blaðsíða 35

Umræðan 35
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. MAÍ 2009
KRABBAMEIN í
ristli og endaþarmi er
þriðja algengasta
krabbameinið sem grein-
ist hjá Íslendingum.
Tíðnin fer hækkandi hér
á landi eins og annars
staðar. Árlega greinist
um ein milljón nýrra til-
fella í heiminum og 530
þúsund einstaklingar
deyja úr þessu krabba-
meini. Hér á landi greinast 134 tilfelli
á ári og um 54 einstaklingar deyja af
völdum sjúkdómsins ár hvert, eða
einn á viku. Ristilkrabbamein er ein
af algengustu dánarorsökum hjá báð-
um kynjum af völdum krabbameins.
Vegna þess hversu illa hefur geng-
ið að vinna á þessum sjúkdómi hefur
mikil umræða um forvarnaraðgerðir
farið fram víða um heim á síðast-
liðnum tíu til tuttugu árum. Flestir
eru sammála um að með aukinni
fræðslu til almennnings og heilbrigð-
isstarfsmanna og skipulegri leit að
sjúkdómnum muni takast að ná veru-
legum árangri í þessari baráttu.
Aðgerðir hér á landi
Fyrir 23 árum var fyrsta rann-
sóknin gerð hér á landi til að kanna
þátttöku og árangur leitar að rist-
ilkrabbameini, en áhugi var lítill á að
halda því starfi áfram. Það var hins
vegar gert í þremur öðrum löndum
(Danmörku, Bretlandi og Bandaríkj-
unum). Niðurstöður rannsóknanna í
þessum löndum hafa aukið þekkingu
á skimun og mótað mjög þær aðgerð-
ir sem flestar þjóðir beita nú í leit að
ristikrabbameini. Sérstakur átaks-
hópur beitti sér fyrir öflugu fræðslu-
átaki hér á landi árið 2002 sem nefnd-
ist Vitundarvakning um
ristilkrabbamein.
Hinn 17. mars 2007 samþykkti Al-
þingi Íslendinga eftirfarandi þings-
ályktunartillögu: „Alþingi ályktar að
fela heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra í samráði við landlækni
að hefja undirbúning að skimun fyrir
krabbameini í ristli og endaþarmi
þannig að skipulögð leit hefjist á
árinu 2008.“
Ekkert að gerast
Síðan hefur ekkert
gerst í þessu máli á
meðan flestar Evr-
ópuþjóðir hafa byrjað
leit að ristilkrabba-
meini, ýmist með
skipulegum eða
óskipulegum hætti.
Margar þjóðir hafa
þannig auðveldað og
hvatt fólk til að gang-
ast undir rannsókn. Þá
hafa yfirvöld tekið
þátt í kostnaði við ristilrannsókn, að
hluta til eða að fullu. Slíkar aðgerðir
er mikilvægt að hefja hér á landi, því
að aldrei hafa jafnmargir Íslendingar
greinst með þetta krabbamein og nú.
Árið 2005 var sjúkdómurinn greindur
jafnoft á læknanlegu stigi og gerðist
árið 1955 (samkvæmt nýlegri, óbirtri
rannsókn). Við getum því fullyrt að
hér á landi hefur lítið áunnist hvað
greiningu sjúkdómsins varðar á
fimmtíu árum. Þetta er mikill áfell-
isdómur fyrir það „góða“ heilbrigð-
iskerfi sem við státum okkur af í tíma
og ótíma, í ræðu og riti. Eina aðgerð-
in sem getur breytt þessu er skipu-
legt forvarnarstarf sem felst í reglu-
legri skimun Íslendinga, 50 ára og
eldri.
Kostir skimunar
Úrtölusinnar hafa oft bent á ókost-
ina sem fylgja leit að krabbameini.
Alvarlegir fylgikvillar vegna leit-
araðgerðanna sjálfra eru gjarnan
nefndir í þessu sambandi. Þrátt fyrir
ýmis vandamál sem upp geta komið
vega kostirnir þyngra og verða ávallt
skýrari. Má hér nefna að færri kvillar
og minni áhætta fylgir ristilspegl-
unum en áður og það sem er svo
gleðilegt er að fleiri einstaklingar
greinast fyrr og læknast, færri þurfa
rándýra krabbameinsmeðferð og
komast hjá vanlíðan sem því fylgir.
Auk þess má nefna að flóknum rann-
sóknum fækkar og lífsgæði fólks
verða meiri. Á heimasíðu Landlækn-
isembættisins www.landlaeknir.is
(klíniskar leibeiningar) er hægt að fá
nákvæmari upplýsingar og leiðbein-
ingar um rannsóknir, skimun og eft-
irlit varðandi ristilkrabbamein.
Allir þurfa að vita
Ristilkrabbamein er dauðans al-
vara. Eins og staðan er nú, þ.e. án
skipulegrar leitar, er því miður meira
en helmingur þeirra sem greinast
með langt genginn sjúkdóm, meðferð
þeirra verður erfið og lækning ólík-
legri en ella. Það sem allir þurfa að
vita er að þetta er krabbamein sem
mögulegt er að lækna ef það greinist
snemma og þá er hægt að fyr-
irbyggja langvarandi veikindi. Þetta
getum við gert með því að þekkja
sjúkdóminn, orsök hans og áhættu-
þætti.
Mikilvægt er að leita ráðlegginga
ef við erum ekki viss hvað skal gera
og umfram allt er vert að hafa í huga
að það að hika er sama og að tapa.
Enginn vill tapa ef hægt er að kom-
ast hjá því! Meðan ekkert er að gert
hér á landi mun fólk greinast með
langt gengið ristilkrabbamein, gang-
ast undir erfiða meðferð og þurfa að
þola skert lífsgæði. Ótímabær dauðs-
föll vegna þessa sjúkdóms munu
verða á ókomnum árum. Þessu get-
um við breytt með aukinni þekkingu
en umfram allt með skipulegri leit. Af
hverju að bíða? Marsmánuður er al-
þjóðlegur árveknismánuður um rist-
ilkrabbamein. „Forvörn er fyr-
irhyggja“ voru einkunnarorð
baráttunnar gegn ristilkrabbameini
hér á landi í ár.
Nú sem aldrei fyrr er ástæða til
aðgerða. Hefjum því skimun eftir
krabbameini sem lækna má á for-
stigi. Björgum mannslífum og spör-
um fjármagn. Fátt er skynsamlegra
fyrir okkur Íslendinga á þessum
tíma.
Eftir Ásgeir
Theodórs
Ásgeir Theodórs
» Ótímabær dauðsföll
vegna þessa sjúk-
dóms munu verða á
ókomnum árum. Þessu
getum við breytt með
fræðslu og skipulegri
leit. Af hverju að bíða?
Höfundur er yfirlæknir
meltingasjúkdómadeildar
St. Jósefsspítala – Sólvangs.
Leit að ristilkrabbameini –
Af hverju að bíða?
FYRIR nokkru
birtist í Morg-
unblaðinu grein eftir
undirritaðan, sem vak-
ið hefur nokkur við-
brögð. Sérstaklega tel
ég ástæða til að svara
tveimur greinum, ann-
arri ritaðri af Jakobi
Björnssyni, fyrrver-
andi orkumálastjóra,
og hinni af Gústaf
Adolf Skúlasyni, aðstoðarfram-
kvæmdastjóra Samorku sem Lands-
virkjun birtir einnig á vefsíðu sinni.
Sem einn af eigendum Landsvirkj-
unar fer ég fram á og vænti að fyr-
irtækið birti fyrri grein mína og
þessa á sömu vefsíðu.
Þó fyrrverandi orkumálastjóra
hafi líkað grein mín illa, staðfesta
hans eigin ummæli allt það sem ég
hef talið, þ.e. að markaðssetning
orkuauðlindanna til risaauðhringa
sem kaupa alla orku næsta risaorku-
vers til áratuga er ekki tilviljun,
heldur bein afleiðing og afrakstur af
meðvituðu og markvissu markaðs-
starfi sem útilokar alla aðra kaup-
endur. Jakob staðhæfir auk þess,
réttilega, að af þessu leiði hið lága
verð. Af einhverjum
ástæðum finnst fyrr-
verandi orkumálastjóra
það vanvirðing að
benda á þessar stað-
reyndir, og telur vegið
að heiðri einhverra (og
líklega sínum) með um-
mælum mínum. Svo er
ekki.
Það breytir ekki því
að saga orkusölu á Ís-
landi er saga stóriðju,
ívilnana til erlendra
auðhringa, lágs verðs
og lítillar arðsemi fjárfestinga. Um
þetta er óþarft að deila. Stór-
iðjuverin, ársreikningar Landsvirkj-
unar, sértæk lög um fjárfestinga-
samninga, og undanþágur frá
samningnum skrá þessa sögu með
óyggjandi hætti. Eina spurningin er,
getum við gert betur núna og fram-
vegis? Ég tel svo vera.
Andmæli Gústafs eru í raun
tvenns konar. Fyrsta, að ekki séu
kaupendur á hærra verði (í raun
sömu rök og Jakobs). Annað, að
orkuverð sé í raun hátt, þ.e. sem
verð til stóriðju. Um tillögur mínar
um að orkan verði seld í minni ein-
ingum og til skemmri tíma segir
Gústaf, „að auðvitað skoða íslensk
orkufyrirtæki alla slíka möguleika í
sinni ákvarðanatöku um virkjanir og
orkusölu. Fráleitt er að gefa í skyn
að íslensk orkufyrirtæki gætu selt á
mun hærra verði en kjósi einfaldlega
að selja á lægra verði“.
Ávinningur í lágmarki
Því er til að svara að ef Trópí app-
elsínudjús væri bara seldur í 50 lítra
tönkum myndu skólabörn ekki
kaupa hann í nesti. Samt vitum við
öll að það er umtalsverður markaður
fyrir Trópí í nesti, og verð í neyt-
endaumbúðum er hærra heldur en
ef aðeins er selt í risaeiningum.
Sama gildir um orkuna. Hið lága
verð er afleiðing rangrar markaðs-
setningar, bein afleiðing af því að
krefjast kaupanda sem lofar að
kaupa alla framleiðslu næsta risa-
orkuvers í áratugi. Ég tel ekki að ís-
lensk orkufyrirtæki „kjósi einfald-
lega að selja á lægra verði“. Þvert á
móti tel ég að þau hafi ekki reynt að
markaðssetja orkuna í neinum nú-
tímalegum skilningi þess orðs, þ.e.
til bestu kaupendanna á sem hæstu
verði.
Það kann að vera rétt hjá Gústaf
Adolf að við getum ekki vænst sama
verðs og greitt er í Þýskalandi fyrir
hreina orku. En staðhæfingar Gúst-
af Adolfs um að orkuverð sé hátt,
þ.e. miðað við verð til stóriðju, lýsa
vel þeirri hugsunarvillu sem leitt
hefur orkusölu landsins. Hættum að
selja til stóriðju – miðum okkur við
hæsta verð sem fæst, ekki það
lægsta. Ef Samorku er alvara með
að skoða að selja orku á hærra verði
eru fyrirmyndir víða. Ein leið væri
einfaldlega að bjóða staðlaða orku-
sölusamninga, svipaða og verslað er
með erlendis. Á þreföldu verði vær-
um við samt að bjóða 25-30% afslátt
af meðalverði í USA. Orkuverð í
heiminum mun hækka á næstu ár-
um, eina óvissan er hversu mikið –
verðáhættan vegna styttri tíma sölu-
samninga er því engin, en mögu-
legur ávinningur verulegur. Þre-
földun meðalverðs Landsvirkjunar
myndi fimmfalda hagnaðinn.
Þrátt fyrir andmæli Gústafs og
Jakobs, situr eftir óvéfengt að þrátt
fyrir gríðarlegar fjárfestingar á síð-
ustu áratugum í orkuverum og íviln-
anir til erlendra auðhringa er fjár-
hagslegur ávinningur í lágmarki og
atvinnulíf sem byggist á orkugrein-
um óverulegt og einsleitt. Innan við
1% þjóðarinnar vinnur við orkufrek-
an iðnað og um 2,5% ef afleidd störf
eru talin með. Nú þegar að kreppir
höfum við einfaldlega ekki efni á svo
vondum fjárfestingum.
Búum til nýjar atvinnugreinar
Það er eitt að móðgast yfir því
þegar gagnrýnd er glötuð stefna. En
að orkusala nútímans byggist á
fimmtíu ára gömlum forsendum er
að kasta á glæ einni mestu auðlind
þjóðarinnar. Ég skora á næstu rík-
isstjórn að stoppa frekari álvæðingu
þjóðarinnar, stoppa álver í Helgu-
vík, og stoppa frekari stórorkuver
þar til að núverandi útsölu á orku
þjóðarinnar er hætt. Að endurskoða
atvinnustefnu þjóðarinnar með
áherslu á að nýta orkuauðlindirnar
ekki sem hrávöru heldur sem und-
irstöðu fyrir framtíðaratvinnulíf.
Fjárfestum ekki í næsta risaorku-
veri, fjárfestum frekar í nýsköpun
sem miðar að því að búa til kaup-
endur orkunnar á næstu árum –
kaupendur sem hver um sig þarf
eitt, fimm eða fimmtán megavött.
Búum til nýjar atvinnugreinar og
iðnað sem byggjast á þekkingu og
mannauði en nota orku, án þess að
vera endilega orkufrekar. Með því
móti munum við búa til fleiri störf,
með hærri laun og meiri afrakstur
fyrir minni fjárfestingu en orkuút-
sölustefna síðustu ára hefur skilað.
Eftir dr. Gísla
Hjálmtýsson
Gísli Hjálmtýsson
» Að orkusala nú-
tímans byggist á
fimmtíu ára gömlum
forsendum er að kasta á
glæ einni mestu auðlind
þjóðarinnar.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Thule Investments.
Endurskoðum forsendur og nýtum
orkuna til nýsköpunar á Íslandi
ÞAÐ ER ljóst að Jóhanna ætlar
ekki að tala fyrir samstöðu Íslend-
inga með þessu dæmalausa Evr-
ópuþvaðri sínu.
Hún ætlar að
nauðga okkur
með illu inn í
þetta stjörnuríki
sitt, sem er það
eina sem hún
horfir á og sér
ekkert til hlið-
anna. Samfylk-
ingin lætur okk-
ur bíða í meira
en 80 daga eftir kosningum og svo
er haldið áfram að þrasa um Evr-
ópusamband. Öllum sem á horfa
hlýtur að vera ljóst að á Íslandi er
enn allt í upplausn, þannig að það
er varla mikil von um vaxtalækk-
anir eða annað það sem til bóta
mætti horfa fyrir þjóðina. Vinstri
grænir stóðu fast á því að hafna
Evrópusambandsaðild en þó mátti
sjá á Steingrími að hann ætlaði
með einhverjum ráðum að komast
framhjá því loforði. Sem betur fer
þá lítur út fyrir að innan flokksins
sé fólk sem ekki ætlar að svíkja
kjósendur sína. En þó að Jóhanna
sé hvorki stór né þung þá kemur í
ljós að hún er þvílíkt þvertré að við
hana verður ekki samið, enda hald-
in einskonar áráttupest.
Undarleg rök
Mörg rök Evrópusinna fyrir aðild-
arumsókn, eru að bara með um-
sókn, þá leysist öll okkar vanda-
mál. Við munum fá flýtimeðferð og
allar okkar kröfur muni verða sam-
þykktar, en það gildi bara núna.
Vegna þess að einhverjir tilteknir
aðilar séu þar innan stjórnar núna,
en ekki síðar. Um hverskonar sam-
band er þetta fólk að tala? Meinar
það virkilega að þarna ríki ein-
hverskonar einkavinapólitík?
Hvernig verður sú einkavinapólitík
þegar Tyrkir verða þar inni? Þó að
mér hafi ekki hugnast innganga í
þetta samband, þá trúi ég ekki að
það sé svo rotið sem þetta öfgafólk
lýsir. Hvað ætli Bretar segðu ef við
fengjum full yfirráð yfir okkar lög-
sögu en þeir fá aðeins að veiða um
¼ hluta í sinni lögsögu? En það er
sama hvað sagt er, Jóhanna er eins
og hross með augnhlífar. Á meðan
hún rótast áfram með hjólalausan
vagninn, þá bíðum við eftir að eitt-
hvað vitrænt fari að gerast, eins og
til dæmis að koma hjólunum undir
eða setja bjöllur á útrásaruppana.
En í því sambandi er rétt að at-
huga, að við ættum að gæta okkar
á útrásarvinum Bessastaðabónd-
ans.
Almennrar sáttar þörf
Að troða upp á Íslendinga ofsatrú
Jóhönnu á guðina í Brussel gengur
þvert á trúfrelsið í landinu. Það er
alveg eins með Evrópusambands-
aðild og breytingar á stjórnaskrá
að það þarf að vera rík sátt um
svoleiðis mál og þau verða ekki
unnin á heiðarlegan og vitrænan
hátt með samfélagið í upplausn. Er
virkilega ekki til innan Samfylking-
arinnar fólk sem getur komið viti
fyrir manneskjuna? Brussel fer
ekki neitt og guðirnir þar vilja fá
Ísland, en þeim er nokkuð sama
um okkur. Það þarf að fara að
hætta þessu dæmalausa þvaðri um
mál sem vel má bíða. Það minnkar
óvissu og svo þarf að fara að fram-
kvæma bráðaðkallandi verk. Ann-
ars er lítil von til að virðing og
traust aukist okkur til handa.
HRÓLFUR HRAUNDAL,
rekur vélsmiðju
á landsbyggðinni.
Öfgatrú Jóhönnu
Frá Hrólfi Hraundal
Hrólfur Hraundal
AUGLÝSINGASÍMI 569 1100
BRÉF TIL BLAÐSINS