Morgunblaðið - 02.05.2009, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. MAÍ 2009
Óskar Magnússon.
Ólafur Þ. Stephensen.
Útgefandi:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Margir eigaum sártað binda
um þessar mundir.
Veröld þeirra
hrundi með bönk-
unum. 18 þúsund
manns eru án at-
vinnu á Íslandi og fleiri bæt-
ast við. Við þessar aðstæður
reynir á hið félagslega örygg-
isnet sem aldrei fyrr. Á mánu-
dag verða greiddir rúmlega
tveir milljarðar króna í at-
vinnuleysisbætur. Aldrei hef-
ur jafn há upphæð verið
greidd út. Þörfin hefur sjald-
an verið meiri og langt er síð-
an fjárráðin voru jafn tak-
mörkuð.
Í Morgunblaðinu í gær er
sagt frá því að Vinnumála-
stofnun hafi að undanförnu
fengið fjölmargar ábendingar
um misnotkun atvinnuleys-
isbóta. Gissur Pétursson, for-
stjóri Vinnumálastofnunar,
segir í fréttinni að nú verði
eftirlit með misnotkun hert.
Hann segir að mörg dæmi séu
um að menn sendi einhvern
fyrir sig til að staðfesta at-
vinnuleysi og er nú farið að
krefja fólk um persónuskilríki
þegar það kemur í viðtöl. Í
samfélagi fámennisins og
nándarinnar er traust greini-
lega orðið úrelt fyrirbæri.
20 manns voru sviptir bót-
um þegar atvinnuleysisskrár
voru keyrðar saman við nem-
endaskrár háskólanna. Fjöldi
ábendinga hefur
einnig borist
stofnuninni um að
atvinnulausir
stundi svarta
vinnu.
Eins og víða
annars staðar hef-
ur ávallt gætt tilhneigingar á
Íslandi til að vinna svart. Þeir
sem það gera telja greinilega
sjálfsagt að láta nágranna
sína borga fyrir skólagöngu
barna sinna og eigin heilsu-
gæslu. Hins vegar kastar tólf-
unum þegar fólk gengur svo
langt að misnota bótaréttinn.
Vinnumálastofnun ætlar nú að
setja aukinn kraft í eftirlit til
að koma í veg fyrir misnotkun
og telja menn þar að lækka
megi heildaupphæð bóta tals-
vert. Einnig hljóta menn að
spyrja sig hvernig eigi að taka
á þeim sem misnota bótakerf-
ið. Verða þeir krafðir um end-
urgreiðslu? Verða þeir sekt-
aðir?
Hegðun þeirra sem misnota
atvinnuleysisbætur vekur
spurningar um siðferði. Út-
gjöld hins opinbera eru skatt-
peningar sem einhver vann
sér inn og lagði til samneysl-
unnar. Sá sem misnotar at-
vinnuleysisbætur tekur í raun
peninga úr vasa nágranna síns
ófrjálsri hendi. Hann tekur
peninga frá einhverjum sem
hefur meiri þörf fyrir þá.
Hvernig skyldi hann réttlæta
það fyrir sjálfum sér?
Sá sem misnotar
atvinnuleysisbætur
tekur í raun peninga
úr vasa nágranna
síns ófrjálsri hendi.}
Siðferði á krepputímum
Framkvæmdalþingiskosn-
inganna fyrir viku
fór að mestu leyti
vel fram. Þó
komu fram óþarfa
hnökrar við talningu, sem
hægt hefði verið að afstýra.
Erfiðleikum olli að tölvu-
forrit skilaði röngum tölum
um útstrikanir í þremur
kjördæmum og í því fjórða
treysti kjörstjórn sér ekki til
að greina frá tölunum. Tölvu-
forrit hefur verið notað í
Reykjavíkurkjördæmunum,
en nú var tekið í notkun nýtt
forrit til talningar á breytt-
um atkvæðum og urðu inn-
sláttarvillur til þess að rang-
ar tölur komu fram. Slík
mistök eru bagaleg, en í
sjálfu sér er ekki hægt að
amast við þeim.
Öðru máli gegnir um það
að yfirkjörstjórnir veittu
upplýsingar um útstrikanir
með mismunandi hætti. Eins
og fram kemur í frétt Morg-
unblaðsins um talningu á
breyttum atkvæðaseðlum í
gær áttu kjörstjórnir von á
að mikið yrði um
útstrikanir.
Vitaskuld á allt-
af að samræma
vinnubrögð kjör-
stjórna, en í ljósi
þess að búist var við fleiri út-
strikunum en endranær hefði
verið sérstök ástæða til að
hafa vaðið fyrir neðan sig.
Endanlegar tölur um úrslit
voru gefnar út á fimmtudag.
Sem betur fer höfðu vill-
urnar ekki í neinu tilfelli
áhrif á röð frambjóðenda eða
breyttu endanlegri nið-
urstöðu. Það er hins vegar
aðeins lán í óláni. Þá gátu
rangar upplýsingar verið
frambjóðendum óþægilegar.
Einn frambjóðandi var að-
eins strikaður út á broti af
þeim atkvæðaseðlum, sem
upphaflega var gefið upp. Í
öðru tilviki komu útstrikanir
eins frambjóðanda ekki fram
og því var annar frambjóð-
andi að ósekju sagður hafa
verið með flestar útstrikanir.
Leita verður leiða til að
uppákomur af þessu tagi
endurtaki sig ekki.
Samræma þarf
vinnubrögð
kjörstjórna}
Talning og útstrikanir
M
ikilvægt er að eiga höfði sínu
einhvers staðar að að halla.
Fátt er betra en leggjast í eigið
rúm, á eigin kodda, undir eigin
sæng – helst með opinn
gluggann svo ferskt Eyjafjarðarloftið fái leikið
um lungun.
Vegna starfa og áhugamála er stundum of
langt í rúmið heima og þá eru góð ráð dýr.
Stundum svo dýr að stappar nærri milliríkjadeil-
um. Eins og í Indlandi haustið 2000.
Ritstjórarnir sendu okkur Raxa til þessa
lands hinnar miklu misskiptingar, í því skyni að
flytja fregnir af opinberri heimsókn forseta elsta
lýðveldis veraldar til hins fjölmennasta.
Í Delhí bjó fólk í kössum steinsnar frá forseta-
höllinni og í Mumbai er mér ógleymanleg röð
kofaræksnanna við hraðbrautina, allt frá flugvellinum og
inn í borgina.
Mér varð hugsað til stéttarinnar utan við lestarstöðina í
frönsku borginni Nice þar sem ég svaf yfir nótt, 19 ára og til
í allt. Stéttin var auðvitað ekki mjúk en til að gera aðstöðuna
bærilegri en ella var staðarblaðið, Nice Matin, lagt á stétt-
ina. Kannski svaf ég á íþróttasíðunni.
Ég var ekki einn; allar hellurnar framan við stöðina upp-
teknar. Undir morgun kom kurteis lögregluþjónn og vakti
gestina með því að dangla í þá fætinum. Boðskapurinn var:
Rís upp áður en fyrsta lestin kemur. Það er ekki gott af-
spurnar að virðulegir ferðalangar klöngrist yfir sofandi úti-
gangsmenn. Þetta var 1981.
Mumbai árið 2000: Við komum seint um
kvöld og mig hefði átt að gruna að ekki væri allt
með felldu fyrst við Raxi vorum settir í herbergi
skáhallt á móti Ólafi og Dorrit en allir aðrir,
blaðamenn, starfsfólk forsetans og ráðuneyt-
isins, gistu annars staðar í húsinu. Syfjaður
maður hugsar líklega aldrei skynsamlega.
Þegar haldið var á braut, tveimur gistinóttum
síðar, kom babb í bátinn: Gjöra svo vel að greiða
mánaðarlaun íslensks blaðamanns til viðbótar
fyrir gistinguna!
– Þið sváfuð í einu fínasta herberginu en átt-
uð að vera í hinni byggingu hótelsins.
– Þetta eru óskiljanleg mistök. Við vildum
bara venjulegt herbergi og héldum auðvitað að
öll blöndunartæki í húsinu væru úr gulli.
– Gjöra svo vel að borga!
Sendiherra Íslands lagði inn gott orð og forsetaritarinn
spurði hvort ekki væri hægt að leysa málið í bróðerni.
– Nei; ef skuldin verður ekki greidd strax hringi ég í lög-
regluna og hún stingur svindlurunum í svartholið.
Viðstaddir trúðu manninum.
Árvakur greiddi mér reikninginn en hann mun ekki or-
sök fjárhagsvandræða útgáfufélagsins seinna meir.
Ég hugsaði grimma náunganum í lobbíinu lengi þegjandi
þörfina og reyndi í nokkur ár að gleyma nafni hótelsins. Því
laust svo niður í kollinn á mér í fyrrahaust. Þá var það í
heimsfréttum eftir að ótíndir glæpamenn réðust þar inn og
skutu mann og annan.
Bara svo það sé á hreinu; ég kom þar hvergi nærri.
Skapti
Hallgrímsson
Pistill
Úr óskrifaðri dagbók – III
Hafa fáeinar vikur til
að grípa til aðgerða
FRÉTTASKÝRING
Eftir Gunnhildi Örnu Gunnarsdóttur
gag@mbl.is
T
alsmaður neytenda, Gísli
Tryggvason, hefur ekki
fengið viðbrögð frá þeim
ráðherrum sem fengu
tillögu hans um máls-
meðferð til almennrar lausnar á
miklum íbúðarskuldavanda neyt-
enda, enda bárust tillögurnar fyrst í
fyrradag og ráðherrarnir myndast
nú við að búa til stjórnarsáttmála.
Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir
félagsmálaráðherra hefur þó rýnt í
skýrsluna og spyr hvað kosti að fara
leið talsmannsins. „Það er einn mik-
ilvægra þátta sem kemur ekki
fram.“ Hún hafi ekki talið framsókn-
arleiðina rétta; að færa skuldir
heimilanna niður, en vill gefa sér
lengri tíma til að skoða ítarlega
skýrslu Gísla. Viðskiptaráðherra,
Gylfi Magnússon, vill einnig lengri
tíma og tjáir sig þegar hann hefur
skoðað hverjar afleiðingarnar yrðu
fyrir samfélagið.
Gísli segir að mikið liggi undir.
Ríkisstjórnin hafi aðeins fáeinar vik-
ur – jafnvel aðeins fáa daga – til að
grípa til aðgerða áður en þolinmæði
húsnæðislántakenda brestur. Sumir
fari þá í mál en aðrir noti róttækari
leiðir og hætti að greiða af lánum
sínum. „Ég vil að sjálfsögðu taka það
fram að ég er ekki að hvetja fólk til
þess að hætta að borga, en ég hef
staðfestar upplýsingar frá Hags-
munasamtökum heimilanna um að
fjöldi manns sé að íhuga það.“
Talsmaðurinn vill niðurfærslu
Tillaga Gísla nær í stuttu máli til
þess að öll íbúðalán í landinu, í eigu
annarra en Íbúðalánasjóðs og tekin
fyrir 7. október 2008, verði tekin
eignarnámi með lögum. Þá verði
kröfuhöfum bætt eignarnámið eftir
verðmati í samræmi við almennar
reglur. Sérstakur gerðardómur
verði settur til að færa kröfunar á
hendur neytendum niður. Heild-
stæða tillögu frá dómnum skuli
leggja fyrir Alþingi í lagaformi fyrir
15. júní næstkomandi. Hann leggur
til að niðurfærslan verði ekki skatt-
skyld. Með þessari leið til að laga
stöðu lántakenda fengist að mati
talsmanns neytenda bindandi leið-
rétting í eitt skipti vegna þeirra að-
stæðna sem hann telur að engin
skynsamleg rök hafi verið fyrir
neytendur að gera ráð fyrir.
Meðvituð um vandann
Ásta Ragnheiður segir rík-
isstjórnina mjög meðvitaða um
vanda heimilanna og hve brýnt sé að
bregðast við honum sem fyrst. „Hér
vinnum við öllum stundum að þess-
um brýnu málum. Það þarf enginn
að efast um það. Við gerum okkur
grein fyrir því að vinna þarf hratt og
örugglega að öllum þessum málum
sem framundan eru.“
Gísli hefur unnið að lausninni í
hálft ár og telur þessa leið eign-
arnáms og niðurfærslu lánanna
heppilegasta. Hann er vongóður um
viðbrögð þrátt fyrir að hafa áður
reynt án árangurs að beina athygli
ríkisstjórnar landsins að nauðsyn
þess að vernda lántakendurna vegna
gengisfalls krónunnar.
„Ég tel að stjórnvöld séu í raun að
leita að færri leið og af því að ég er
með ítarleg rök og vonandi góð, auk
þess sem ég nefni fjóra aðra kosti, á
ég nú von á viðbrögðum. Því að hinn
kosturinn, að gera ekkert og bíða
eftir fjölda málsókna, er verri.“
Morgunblaðið/RAX
Heimilin úr lofti Vegna gengisfalls krónunnar og verðbólgunnar hafa hús-
næðislánin hækkað og hækkað. Margir geta ekki lengur greitt af þeim.
Talsmaður neytenda segir þol-
inmæði húsnæðislántakenda
nær á þrotum. Taka eigi lán
þeirra eignarnámi og niðurfæra
til að afstýra enn meiri vanda
heimilanna og þjóðarinnar allrar.
„Kjarni málsins er þó að samkvæmt
mínu mati munu neytendur – eink-
um skuldarar íbúðalána – að
óbreyttu bera einir skellinn af efna-
hagskreppu þeirri sem nú gengur
yfir í stað þess að deila byrðum með
kröfuhöfum. Ljóst er að ábyrgð lán-
veitenda er meiri en svo, að unnt sé
að réttlæta slíka niðurstöðu,“ nefn-
ir talsmaður neytenda sem rök-
semd fyrir því að íbúðaveðlánin, í
eigu annarra en Íbúðalánasjóðs,
verði tekin eignarnámi. Forsendur
lánanna séu brostnar. Verðbólga og
gengisáhætta undanfarin misseri
hafi farið langt fram úr væntingum
neytenda sem og spáaðila. Neyt-
endur hafi mátt búast við ákveðinni
verðbólgu, eða allt að 4%, en ekki
svo mikilli verðbólgu og geng-
ishruni sem raun varð á. „Ríkinu
ber lagaleg skylda til þess að styðja
við gjaldmiðilinn og það er ekki
sanngjarnt og eðlilegt að mínu mati
að öll áhætta af því að sú forsenda
brast hvíli á neytendum.“
››
NEYTENDUR
FENGU
SKELLINN