Morgunblaðið - 08.08.2009, Blaðsíða 22

22 Daglegt líf
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. ÁGÚST 2009
Eftir Sigrúnu Ernu Geirsdóttur
sigrunerna@mbl.is
Þetta vekur hiklaust athygliá handritunum á alþjóða-vísu og það er ekki ólíklegtað áhugi á þeim aukist,“
segir Guðrún Nordal, forstöðumað-
ur Stofnunar Árna Magnússonar í
íslenskum fræðum, en handritasafn
Árna Magnússonar hefur verið sett
á sérstaka varðveisluskrá
UNESCO. Guðrún segir að svona
viðurkenning leggi jákvæðar skyld-
ur á herðar okkar sem felist í því að
kynna handritin enn frekar, bæði
hérlendis og erlendis.
Handritin á stafrænt form
Sérstök áhersla hefur verið lögð á
að kynna handritin fyrir grunn-
skólum og starfar sérstakur safn-
kennari við sýninguna sem leiðbeinir
nemendum um hana. Hafa skólarnir
verið mjög duglegir að koma í heim-
sókn. Þá eru mörg kynningarmál
unnin í samvinnu við Árnasafn í
Danmörku en hluti handritasafnsins
er varðveittur þar. „Eitt mikilvæg-
asta verkefnið um þessar mundir er
einmitt að koma handritunum á staf-
rænt form. Þannig verða þau að-
gengileg öllum, hvar sem fólk er
statt,“ segir Guðrún sem segir verk-
inu miða vel. Það hafi lengi verið
ókostur hve aðgengi að handritunum
er takmarkað og þessu sé ætlað að
leysa úr því. Verkefnið er styrkt af
Evrópusambandinu og er stofnunin í
fleiri fjölþjóðlegum verkefnum. Von-
ar Guðrún að útnefningin geti hjálp-
að fjölþjóðastarfi og eflt það enn
frekar.
Guðrún segir útnefninguna stað-
festa mikilvægi handritanna þótt
það hafi auðvitað verið löngu vitað
hérna og í Danmörku. „Handritin
geyma fornsögurnar og eddukvæðin
og eru heimildir um sögu Norður-
landanna og jafnframt Evrópu. Nú
er búið að viðurkenna af óhlut-
drægum aðilum að safnið standi
jafnfætis stærstu söfnum í heimi,
þannig að þetta er mikil skraut-
fjöður fyrir okkur,“ segir hún.
Viðurkenning fyrir Árna líka
Hugmyndin um að sækja um út-
nefninguna kom fram fyrir löngu en
það var þó ekki fyrr en á síðasta ári
að henni var hrundið í framkvæmd
og var það gert af Danmörku og Ís-
landi í sameiningu. Voru það löndin
en ekki stofnanirnar sem gerðu það
þótt þær hafi unnið umsóknirnar.
Útnefning handritanna er ekki
einungis viðurkenning fyrir stofn-
unina heldur líka Árna Magnússon
sjálfan, að mati Guðrúnar. Hann hafi
safnað handritunum saman á sínum
tíma af miklum krafti, um þrjú þús-
und verk sem nú eru varðveitt. Síð-
an ánafnaði hann Kaupmannahafn-
arháskóla safn sitt en á þeim tíma
var skólinn okkar skóli líka. Þarna
sé verið að viðurkenna framsýni
hans.
Nýtt hús í undirbúningi
Fyrirhugað er að byggja yfir
stofnunina við hlið Þjóðarbókhlöð-
unnar og mun húsið heita Hús ís-
lenskra fræða. Í dag sé stofnunin
dreifð en ný, sameinuð Stofnun Árna
Magnússonar í íslenskum fræðum
varð til fyrir þremur árum þegar
Árnasafn, Íslensk málstöð, Örnefna-
stofnun Íslands, Orðabók Háskólans
og stofnun Sigurðar Nordals sam-
einuðust. Þá er handritasýningin í
Þjóðmenningarhúsinu. Ávallt hafi
verið hugsað vel um handritin en
óneitanlega sé þröngt um stofnunina
og ekki hægt að taka nægilega vel á
móti öllum sem vilja rannsaka hand-
ritin og nýta sér önnur gögn stofn-
unarinnar, nokkuð sem sé mjög
bagalegt. Þörfin á nýju húsnæði sé
því knýjandi. „Nýja húsið mun gefa
okkur ný tækifæri til að miðla verð-
mætum gögnum, ekki síst vegna
þess að stór hluti hússins mun hýsa
nemendur og kennara í íslensku við
Háskóla Íslands. Tengslin milli skól-
ans og stofnunarinnar munu því
styrkjast verulega,“ segir Guðrún.
Ætlunin er að stofnunin verði í lif-
andi samhengi við kennsluna og fá
nemendur til dæmis betri aðgang að
bókasafni stofnunarinnar sem Guð-
rún segir að sé eitt besta rannsókn-
arbókasafn í íslenskum miðalda- og
handritafræðum á landinu. „Sam-
vinnan milli okkar og Háskólans hef-
ur alltaf verið góð en þegar allir
verða í sama húsi verður hún enn
nánari. Húsnæði býr til samhengi og
samstarf,“ segir hún. Undirbún-
ingur vegna byggingarinnar stendur
nú yfir og hönnunarsamkeppni um
húsið lauk á síðasta ári. „Auðvitað
setur efnahagsástandið strik í reikn-
inginn og framkvæmdirnar tefjast
eitthvað,“ segir Guðún. „Hönn-
unarvinna og annar undirbúningur
er þó í fullum gangi og við vonum að
byggingin rísi fyrr frekar en síðar.“
Útnefningin líka viðurkenning
á framsýni Árna Magnússonar
UNESCO hefur sett
handritasafn Árna
Magnússonar á sérstaka
varðveisluskrá verka sem
ber að varðveita sem
hluta af menningararfi
veraldar. Þykir þetta mik-
il viðurkenning fyrir
Árnastofnun.
Morgunblaðið/Ómar
Stolt Guðrún Nordal hampar Konungsbók Grágásar frá 13. öld. Í baksýn má sjá föður safnsins, Árna Magnússon.
Útnefningin staðfestir
mikilvægi handritanna
þótt það hafi auðvitað ver-
ið löngu vitað bæði hérna
og í Danmörku.
Eftir Svanhildi Eiríksdóttur
Garður | „Ég fór að leika mér að
skera út og fékk löngun til þess að
merkja varirnar og húsatóftirnar í
Rafnkelsstaðarlandi þar sem ég er
uppalinn. Þetta vatt síðan upp á sig
og ég fékk Vilhelm Guðmundsson í
lið með mér. Merkingarnar eru
orðnar 120 talsins,“ sagði Garðmað-
urinn Guðmundur Garðarsson, fyrr-
verandi skipstjóri, í samtali við
Morgunblaðið. Guðmundur og Vil-
helm hafa í sameiningu aflað upplýs-
inga um gömul hús, húsarústir,
brunna, réttir, letursteina og sjó-
vörður, ásamt því að styðjast við eig-
in vitneskju, og merkja með tréskilt-
um sem Guðmundur hefur fræst
viðkomandi örnefni í.
Fyrir 10 árum fékk Guðmundur
þá flugu í höfuðið að gaman væri að
merkja þær varir og húsatóftir sem
hann mundi eftir frá barnæsku í sínu
nánasta umhverfi, en Guðmundur er
alinn upp í Vík í Rafnkelsstaðarlandi
og bjó þar til 16 ára aldurs. Honum
fannst þetta ekki síst mikilvægt fyrir
ungviðið. Þar sem þekkingu Guð-
mundar sleppti vissi hann að góðvin-
ur hans, Garðmaðurinn Vilhelm
Guðmundsson, gæti tekið við. „Ég
tók strax vel í þetta,“ sagði Vilhelm
inntur eftir viðbrögðunum við um-
leitan Guðmundar. Vilhelm er alinn
upp í Garðhúsum ofan við Útskála
og eiginkona hans, Björg Björns-
dóttir, er uppalin í Gerðum þannig
að með samvinnunni var komin
tenging í Inn-Garð, Út-Garð og
Gerðar. Auk þess að vera að þeirra
frumkvæði er vinnan öll unnin í
sjálfboðavinnu.
Mikilvægar heimildir
í greinum og bókum
Það þarf ekki að tíunda hversu
mikið upplýsinga- og varðveislugildi
þetta starf þeirra hefur. Merking-
arnar hafa ekki einasta glatt þá
Garðmenn sem láta sér annt um
byggðarlagið sitt, göngur um Garð-
inn hafa fengið aukna vídd enda
hafa bæði grunn- og leikskólakenn-
arar í Gerðaskóla farið að merking-
unum í reglubundnum vettvangs-
ferðum. Börnin hafa gaman af þeim
og að fræðast um gamla tímann.
„Þetta er mikilvægt starf til fram-
tíðar,“ sagði Vilhelm.
Mesta vinnan hefur staðið yfir síð-
astliðin tvö ár og hefur kallað á mik-
ið grúsk og fjölda viðtala. Þeir sögðu
í samtali við blaðamann að þótt
margar upplýsingar hefðu geymst í
minninu hefðu þeir þurft að grafast
fyrir um aðrar. „Við urðum okkur
úti um manntöl hjá Þjóðskjalasafni,
bönkuðum upp á hjá fullorðnum
Garðmönnum, sem jafnvel löbbuðu
með okkur um svæðið, og leituðum
eftir greinum og hlutum úr ævisög-
um sem fjölluðu um ábúendur bæði í
Garði og í Leiru.“ Guðmundur og
Vilhelm bentu á tvær mikilvægar
heimildir, annars vegar skrif Hall-
manns Sigurðssonar frá Lamb-
húsum sem hann stytti sér stundir
við á banalegunni á Sjúkrahúsinu í
Keflavík og birtist í Faxa í júní árið
1966. Greinin ber heitið „Býli og bú-
endur í Garði 1903-1915“ og þeir
segja hana mjög greinargóða og
mikilvæga heimild um þennan tíma.
Ekki síður ævisögu Tryggva Ófeigs-
sonar sem ólst upp í Leiru, „Tryggva
saga Ófeigssonar“.
Heimildirnar hafa ekki síður nýst
vel þar sem húsatóftir eru engar og
því ekki vitað með vissu hvar húsin
stóðu. Einhverjar upplýsingar eiga
þeir félagar eftir að nálgast en rúst-
irnar segja þeir hafa varðveist svo
vel sem raun ber vitni vegna þess að
byggðin í Garði færðist smám saman
ofar og því hafi ekki verið byggt of-
an á tóftirnar.
„Mikilvægt starf
til framtíðar“
Morgunblaðið/Svanhildur Eiríksdóttir
Á slóðum forfeðranna Vilhelm Guðmundsson og Guðmundur Garðarsson
við húsatóft Smærnavalla en þar bjuggu langafi og langamma Vilhelms.
Hafa merkt 120 örnefni í Garði
Árnastofnun hefur
alltaf verið mjög al-
þjóðleg og fjöldi er-
lendra fræðimanna
kemur þangað árlega
til að sinna rann-
sóknum. Guðrún Nor-
dal segir að um allan
heim sé áhugi á hand-
ritunum, enda sé um
sígildar heims-
bókmenntir að ræða.
„Það kemur líka fram í
rökstuðningi UNESCO
að enn sé verið að þýða
og lesa sögurnar. Þær eru ekki lokaðar inni í skáp sem sérstakur
heimur fyrir fræðimenn; almenningur er að lesa þær. Þær hafa enn
skírskotun, ekki bara fyrir okkur hér á Íslandi heldur um heim allan.“
Viðurkenning UNESCO feli því í sér áskorun um að kynna sögurnar
enn betur og hlúa að þeim á besta mögulegan hátt. Þetta sé því ekki
bara heiður heldur skyldur líka, þótt skyldurnar séu mjög jákvæðar.
„Þetta eflir okkur í að átta okkur enn betur á því hvaða verðmæti við
erum með í höndunum. Handritin eru mikilvæg í bókmenntum okkar
og samfélagi og það á ekki bara að hampa þeim á hátíðarstundu.“
Sögurnar hafa enn skírskotun
Morgunblaðið/Ómar