SunnudagsMogginn - 01.11.2009, Blaðsíða 20

20 1. nóvember 2009
E
lín Sigríður Guð-
steinsdóttir fé-
lagsfræðingur byrjaði
að vinna sem sjálf-
boðaliði fyrir Rauða krossinn
fyrir rúmu ári. Hún hafði sett
stefnuna á að gerast heimsókn-
arvinur í fangelsi en eftir beiðni
frá Kristínu Helgu, verk-
efnastjóra Konukots, hóf hún að
taka vaktir í Konukoti.
„Ég hafði lengi haft áhuga á
því að gerast sjálfboðaliði. Ég
bjó í Hollandi í rúm sjö ár og þar
kynnti ég mér sérstaklega sjálf-
boðaliðastörf,“ segir Elín. Í Hol-
landi lauk Elín meistaraprófi í
félagsfræði og þegar hún flutti
heim til Íslands fór hún í dip-
lómanám í afbrotafræði við Há-
skóla Íslands. „Ástæðan fyrir
því að ég fór að vinna í Konu-
koti var að mig langaði að gera
eitthvað aukalega með náminu
en um leið eitthvað samfélags-
legt sem viðkemur mínu áhuga-
sviði,“ segir Elín.
Jaðarhópar vekja áhuga
Áhugasvið Elínar er tengt hin-
um ýmsu jaðarhópum og hefur
hún unnið mikið með þá hópa í
sínu námi, eins og til dæmis
flóttamenn, innflytjendur og
afbrotamenn. Eins var Elín að
vinna á Vistheimili barna áður
en hún flutti til Hollands. Elín
segist sjaldan lenda í erfiðum
aðstæðum á Konukoti, þó að
það vissulega gerist, og finnst
henni andrúmsloftið gott í
kotinu og alla jafna líður henni
mjög vel þar. „Við erum til taks
að spjalla við konurnar ef þær
vilja það en erum samt aldrei að
þröngva okkur upp á þær,“
segir Elín.
Heimilisleysi í Reykjavík kortlagt
En störf Elínar í Konukoti og
nám hennar í Háskólanum áttu
sinn þátt í því að Elín fór út í
viðamikla rannsókn og kort-
lagningu á stöðu heimilislausra í
Reykjavík í sumar. „Ég var í
valfagi í afbrotafræðinni sem
heitir hagnýting jafnréttisfræð-
anna hjá Þorgerði Einarsdóttur.
Þar fékk ég verkefni sem fól í
sér að skoða kynjafyrirkomulag.
Ég skoðaði stefnumótun í mál-
efnum heimilislausra með sam-
þættingu kynjasjónarmiðanna í
huga. Ég ákvað að taka fyrir
heimilislausar konur og skoða
þær sérstaklega út frá skilgrein-
ingunni á heimilisleysi sem var
sett fram af félagsmálaráðu-
neytinu árið 2005. Ég, ásamt
mörgum sem starfa með þess-
um málaflokki, áleit strax að
konur væru vantalinn hópur
meðal heimilislausra en það var
talað um í skýrslunni að 5 kon-
ur væru heimilislausar á hverj-
um tíma í Reykjavík. Þessar töl-
ur voru samt ekki byggðar á
stæður hópsins voru skoðaðar.
Þær Elín og Erla fengu upplýs-
ingar hjá Hjálpræðishernum,
Samhjálp, Lögreglunni á höf-
uðborgarsvæðinu og Reykjavík-
urdeild Rauða krossins. Að auki
fengu þær bæði upplýsingar og
aðstoð frá Velferðarsviði
Reykjavíkurborgar og Fangels-
ismálastofnun við rannsókn
sína.
121 einstaklingur heimilislaus
og/eða utangarðs í Reykjavík
Þegar Elín er spurð hvers vegna
þær notast við bæði orðin ut-
angarðs og heimilislaus svarar
hún: „Við notuðum bæði orðin
því við áttum svo erfitt með að
nota bara annaðhvort orðið þar
sem utangarðs er svo vítt en
heimilislaus er svo þröngt.“
Niðurstaðan sýndi að það var
121 einstaklingur utangarðs og/
eða heimilislaus í Reykjavík.
Innan þessa hóps var þó 21 ein-
staklingur í búsetuúrræðum á
vegum Reykjavíkurborgar.
Hundrað voru taldir sem ýmist
voru inni á heimili vina og ætt-
ingja, í Konukoti, í Gistiskýlinu
eða voru að losna úr fangelsi
eða meðferð og höfðu ekki í
neitt hús að venda að meðferð-
inni lokinni. Eins var ákveðinn
hópur sem var hreinlega á göt-
unni og bjó í grenjum. „Þetta er
alls ekki endanleg talning og
það hefði eflaust verið hægt að
tala við enn fleiri aðila. Þessi
tala er því lágmarks fjöldi þeirra
sem voru utangarðs og/eða
heimilislausir í Reykjavík í
neinni rannsókn, einungis á
samansafni á upplýsingum frá
þjónustumiðstöðvum Reykja-
víkurborgar og þannig reynt að
varpa ljósi á fjölda heim-
ilislausra í Reykjavík.“
Sætta sig við ofbeldisfull sam-
bönd fyrir húsaskjól
Elín segir að konurnar séu mun
duglegri að koma sér inn á vini
og ættingja en karlarnir en þær
séu samt sem áður jafn heim-
ilslausar og þeir. Konurnar láta
sig oft hafa það að búa inni á
einhverjum sem er ekki endi-
lega neitt góður vinur og um
leið búa þær við það óöryggi að
geta misst húsaskjól sitt hvenær
sem er. „Þó að það hafi ekki
verið sýnt fram á það hér hefur
verið sýnt fram á það erlendis
að konur selja líkama sinn fyrir
húsaskjól. Þær sætta sig kannski
frekar við ofbeldisfull sambönd
fyrir húsaskjólið og taka það
fram yfir lífið á götunni.“
Í kjölfar skila á verkefni El-
ínar var haft samband við hana
og hún beðin um að vinna að
rannsókn fyrir Velferðarsvið
Reykjavíkurborgar sem var
styrkt af Nýsköpunarsjóði
námsmanna. Rannsóknina vann
hún ásamt Erlu Guðrúnu Sig-
urðardóttur, meistaranema í fé-
lagsfræði við Háskóla Íslands.
Rannsóknin fól í sér kortlagn-
ingu á þeim sem eru utangarðs
og/eða heimilislausir í Reykja-
vík og eins var um að ræða
vettvangsrannsókn þar sem
heilsufar og félagslegar að-
Elín gerði viðamikla rannsókn síðastliðið sumar þar sem heimilisleysi í
Reykjavík var kortlagt.
Morgunblaðið/Heiddi
Sjálfboðaliðinn
Elín Sigríður
Guðsteinsdóttir
Konur voru vantalinn hópur meðal heimilislausra
É
g var alin upp í alkó-
hólisma og var gift
tveimur alkóhólistum
og því má eiginlega
segja að alkóhólismi sé sá sjúk-
dómur sem ég þekki einna best
þó að ég hafi ekki glímt við
hann sjálf,“ segir Jóhanna Þor-
grímsdóttir, starfsmaður í
Konukoti, þegar hún er spurð út
í hvers vegna hún hafi valið sér
þennan óvenjulega vinnustað.
„Það hefur hjálpað mér mjög
mikið að vinna hérna og ég hef
öðlast ákveðinn skilning á þess-
um sjúkdómi. Ég veit að alkó-
hólismi er ekki einhver aum-
ingjaskapur og uppgerð.“
Eiga oft notalegar stundir
við sjónvarpið
Jóhanna segir að konur í neyslu
séu oft þreyttar, leiðar og pirr-
aðar og því komi stundum upp
töluverður órói í Konukoti en
alla jafna eiga þær bara notaleg-
ar stundir þar sem þær spjalla
eða horfa á sjónvarpið og fá sér
t.d. popp með góðri mynd.
Jóhönnu finnst mikilvægt að
konurnar skynji að hún vilji
þeim vel og að hún beri virðingu
fyrir þeim sem manneskjum.
Hún segir að viðhorf hennar
skili sér til baka þegar konurnar
sýna henni virðingu á móti.
„Þær eru náttúrlega bara ein-
staklingar eins og við öll, nema
þær eru bara veikar,“ segir Jó-
hanna.
Það er mikill kraftur sem
fylgir Jóhönnu og af henni geisl-
ar bæði góðmennska og gleði.
Hún ber það með sér að vera
klettur fyrir hvern þann sem á
þarf að halda. Þegar gengið er á
hana og hún spurð hvort hún
hafi unnið sams konar störf áður
verður hún treg til svars. „Já, ég
hef oft sinnt fólki í kringum árin
sem hefur glímt við alkóhól-
isma.“ Þegar ýtt er enn frekar á
hana, þ.e. hvar hún hafi sinnt
því fólki segir hún: „Ég ætlaði
nú alls ekki að tala um þetta en
ég er búin að vera í frjálsu kirkj-
unum undanfarin ár. Ég frels-
aðist fyrir 19 árum.“
Hefur ekki enn rotað
neinn með Biblíunni
Jóhanna segist finna fyrir for-
dómum gagnvart trúmálum og
þá sérstaklega frjálsu kirkjunum
og ræðir því helst ekki trú sína
að minna þær á að þetta sé ekki
heimili þeirra, aðeins tíma-
bundið stopp.
Fannst vandamál sín óyfir-
stíganleg en brast í söng
En saga Jóhönnu er ekki síður
merkileg en saga gestanna í
Konukoti. Eins og fram kom hér
að framan ólst hún upp við
alkóhólisma og giftist tvisvar
alkóhólista. Hún segist hafa
verið föst í heimi alkóhólismans
og það var ekki fyrr en hún náði
að brjóta sig út úr honum sem líf
hennar fór að breytast.
„Mér fannst vandamál mín
vera óyfirstíganleg og ég hafði
átt mjög erfitt með svefn en svo
gerðist það bara einn daginn að
allt breyttist. Ég var við það að
gefast upp og var örugglega á
barmi taugaáfalls. Ég var í bak-
aríinu í Hveragerði, en ég var að
vinna þar um tíma, og eins og
hendi væri veifað þá leystist ég,
eins og það er kallað. Bara einn
tveir og þrír urðu öll mín
vandamál að engu og mig lang-
aði bara til að syngja. Þegar ég
kom svo heim hringdi ég í vin-
konu mína og sagði henni að ég
héldi að ég væri að verða vit-
laus. Kallinn var farinn með
annarri konu, ekki til króna á
heimilinu, búið að lemja mig í
klessu og líf mitt í rúst en mig
langaði bara til að syngja. Frá
þeim degi hef ég sofið eins og
ungbarn og ég fékk þennan
við aðra en þá sem eiga trú. Þeg-
ar hún byrjaði í Konukoti var
hún beðin um að ræða ekki trú-
mál við gestina og hún hefur alla
tíð virt það. Hún segir þó marg-
ar konur í Konukoti eiga lifandi
trú og ef þær sækist eftir því að
fyrra bragði að ræða trúmál við
hana geri hún það, alveg eins og
hún ræði önnur málefni við þær
sem ekki eigi trúna. „Ég treð
aldrei trú minni upp á neinn og
hef ekki enn rotað neinn með
Biblíunni,“ segir hún og hlær.
Þegar Jóhanna er innt eftir því
hvort hún hafi fundið fyrir ein-
hverjum breytingum á starfsemi
Konukots síðastliðið ár segir
hún þær ekki eins miklar og bú-
ast mætti við. Hún segir aftur á
móti að það hafi aukist að konur
af erlendu bergi brotnar nýti sér
þjónustu Konukots og einhver
dæmi hafa verið um það að kon-
ur hafa komið hér til lands og
fengið vinnu ásamt húsnæði.
Vinnuveitandi segir þeim svo
upp, fyrirvaralaust, og þær
missa þá um leið bæði húsnæði
og starf sitt og lenda á götunni.
Þó að ákveðinnar stéttaskipt-
ingar gæti meðal kvennanna í
Konukoti segir Jóhanna þær
duglegar að styðja hver aðra í
erfiðleikum sínum. Fyrir kon-
unum er það mikil nautn að fá
að fara í sturtu og þvo fötin og
Jóhanna segir þær stundum
gleyma sér og tala um Konukot
sem heimili sitt en hún þarf þá
Starfsmaðurinn
Jóhanna
Þorgrímsdóttir
Jóhanna hefur sett sér það markmið í lífinu að láta gott af sér leiða og
stefnir á sjálboðaliðastarf í Kenía næsta sumar.
Morgunblaðið/Heiddi
Alkóhólismi er ekki aumingjaskapur og uppgerð