SunnudagsMogginn - 29.11.2009, Side 20

20 29. nóvember 2009
koma í veg fyrir að þetta gerist aftur. Og ég sé enga aðra
leið en þá að galopna þjóðfélagið. Það er engin önnur leið.
Við erum komin í ógöngur með þetta fámenna samfélag
sem byggist á frændsemi, kunningsskap, vináttu-
tengslum og öllu þessu sem við þekkjum. Við verðum að
finna leið út úr þessu og eitt af því sem mér finnst gagn-
rýnisvert í fari núverandi ríkisstjórnar er að hún hefur
enga tilraun gert til að finna leið út. Hinir pólitískt kjörnu
forustumenn þjóðarinnar hafa enga tilraun gert til þess að
vísa þjóðinni veginn fram eftir 21. öldinni út úr þessum
vandræðum sem við erum komin í. Þegar ég horfi á þetta
með þá þekkingu, sem ég bý yfir á íslensku samfélagi eftir
starf mitt á Morgunblaðinu í fjóra áratugi, er mín nið-
urstaða einfaldlega þessi. Ég set þessar hugmyndir fram
að fenginni þeirri reynslu sem ég hef af því að hafa verið
hluti af þessu valdakerfi um skeið.“
– Á einum stað í bókinni lýsir þú fundi þar sem þú situr
með Ólafi Ragnari Grímssyni forseta og segir við hann eitt-
hvað á þá leið að það sé undarlegt að þú sért farinn að tala
eins og ritstjóri Þjóðviljans og hann eins og talsmaður
stórkapítalista. Segja má að umpólun hafi átt sér staði í ís-
lenskri pólitík þar sem vinstriarmurinn var farinn að verja
gildi, sem hægri armurinn hefði verið líklegur til að styðja
og í þessu öllu saman má segja að þeir, sem minnst máttu
sín í samfélaginu, hafi orðið út undan. Hvað gerðist?
„Ég reyni að rekja í bókinni hvernig þetta byrjar og
niðurstaða mín er sú að upphafið sé í kvótakerfinu og þá
sérstaklega með hinu frjálsa framsali kvótans, sem er
samþykkt á Alþingi árið 1990. Allir líta svo á að það sé
samasemmerki á milli Sjálfstæðisflokksins og kvótakerf-
isins, en staðreyndin er sú að vinstristjórn beitti sér fyrir
því að gefa framsal kvótans frjálst. Þetta frjálsa framsal
kvótans skapar hér fyrstu milljarðamæringana og í því
felst alveg gríðarleg tilfærsla eigna í íslensku samfélagi
sem ég tel vera upphafið að þeirri þróun sem leiddi til
þessara óskaplegu atburða hér haustið 2008.
Fyrir tíu árum eða svo hefst einkavæðing bankanna
með sölu á hlut ríkisins í Fjárfestingabanka atvinnulífsins.
Þá kemur fram ákveðin stefnumörkun af hálfu þáverandi
ríkisstjórnar og þáverandi forsætisráðherra, Davíðs
Oddssonar. Í Morgunblaðinu í ágúst 1998 að mig minnir
lýsir hann þeirri skoðun að það eigi að stefna að dreifðri
eignaraðild að bankakerfinu og enginn eigi að eiga meira
en 3-5% hlut í banka. Það sé nægilega stór hlutur fyrir
svokallaða kjölfestufjárfesta. Nokkrum mánuðum seinna
er þessi stefnumörkun löglega kjörinnar ríkisstjórnar
brotin niður með afli peninganna. Það sem hefur komið
mér mest á óvart á síðastliðnum tíu árum og valdið mér
mestum vonbrigðum er að í stað þess að vinstriflokkarnir
kæmu fram og stæðu með þeim, sem töldu að það ætti að
verða um dreifða eignaraðild að ræða, komu talsmenn
þeirra þvert á móti og sögðu að það væri þýðingarlaust að
setja lög um dreifða eignaraðild að bönkunum. Þeir færðu
ákveðin rök fyrir því, meðal annars að ef það yrði gert
fengi almenningur minna fyrir sinn hlut í ríkisbönkunum
en ella.
Þessi þróun heldur áfram. Vinstriflokkarnir ýta frekar
undir þessa þróun í viðskiptalífinu þegar verða til þessi
stóru fyrirtæki, sem ná miklum áhrifum og völdum í
krafti peninganna. Ég er að vísa til þess í þessu samtali við
forsetann sumarið 2004 eftir mikil átök á milli hans og
Morgunblaðsins fyrr um sumarið. Mér fannst við hér á
Morgunblaðinu vera að berjast gegn þessari þróun. Við
fengum enga áheyrn og alls ekki hjá þeim stjórn-
málaflokkum, sem ég hafði haldið að mundu hafa skilning
á mikilvægi þess að halda stóru fyrirtækjunum í ein-
hverjum böndum. Þess vegna leyfði ég mér að orða þetta
svona.“
– Þú talar um afl peninganna. Ekkert bólar á regluverki
eða ramma til að koma í veg fyrir að fjármálalífið fari aftur
úr böndunum? Hversu mikilvægt er að þetta gerist áður
en nýjar blokkir myndist eða þær gömlu komi sér fyrir á
ný?
Einkavæðing bankanna hafin að nýju
„Það er alveg ótrúlegt að fylgjast með því hvað við erum í
raun og veru einangrað samfélag hér norður í Atlantshafi
vegna þess að bæði í Evrópu og Bandaríkjunum þessa síð-
ustu tólf mánuði hafa verið miklar umræður um nauðsyn
þess að setja nýja löggjöf og nýtt regluverk í kringum
starfsemi banka og fjármálafyrirtækja. Hér hafa nánast
engar umræður verið um þetta í heilt ár þó að hrun bank-
anna sé kjarninn í öllum okkar vandamálum. Þetta er
óskiljanlegt. Nú er það að gerast hér að verið er að einka-
væða tvo ríkisbanka af þremur og ég leyfi mér að segja í
þessari bók að verið sé að gera það um bakdyrnar.
Það er gert með því að afhenda þá erlendum lánar-
drottnum. Í því felst ákveðin tegund af einkavæðingu.
Þessi einkavæðing er framkvæmd af vinstristjórn, fyrstu
raunverulegu, ómenguðu vinstristjórninni á Íslandi, án
þess að sett hafi verið nokkur löggjöf í kringum þessa
banka til að koma í veg fyrir að það sem gerðist endurtaki
sig. Þetta er gersamlega óskiljanlegt. Ég get skilið að
kannski þurfi af fjárhagsástæðum að afhenda erlendum
lánardrottnum tvo af þessum þremur bönkum en ég skil
ekki hvers vegna núverandi ríkisstjórn hefur ekki gert
neinar ráðstafanir samhliða til þess að setja nýja löggjöf
um bankakerfið, þótt ekki væri nema til að tryggja að ekki
væri lengur hægt að reka viðskiptabankastarfsemi og
fjárfestingabankastarfsemi saman undir einum hatti.
Margir telja að það sé ein af ástæðunum fyrir þeim
vandamálum, sem hafa komið upp í bankaheiminum á
alþjóðavísu. Þetta er ekki einu sinni gert hér. Að vísu
flutti Gylfi Magnússon, viðskiptaráðherra og fyrrverandi
blaðamaður á Morgunblaðinu, ræðu á fundi Samfylking-
arinnar síðastliðinn laugardag þar sem hann boðaði lög-
gjöf fyrir vorið og það er út af fyrir sig ástæða til að fagna
því að þó skuli vera komin hreyfing á málið. En það er al-
gerlega ófært að einkavæða þessa banka upp á nýtt tólf
mánuðum eftir hrunið án þess að hafa sett löggjöf, sem
snertir bæði þessa spurningu með viðskiptabanka og fjár-
festingarbanka, löggjöf, sem setur miklu strangari reglur
um það hverjir megi eiga banka, og hvað eigendur banka
megi gera að öðru leyti í atvinnulífinu, hvort þeir megi
eiga hluti í öðrum fyrirtækjum – þeir eða bankarnir – eða
hvort þeir megi kannski ekki eiga hluti í öðrum fyr-
irtækjum til þess að koma í veg fyrir það að sami leikurinn
verði endurtekinn.
Ég skil ekki hvernig stendur á því að hvorki rík-
isstjórnin né Alþingi hafa hreyft þessu máli á nokkurn
hátt. Það hafa engar umræður farið fram um þennan þátt
málsins á Alþingi og auðvitað er það á ábyrgð núverandi
ríkisstjórnar að hafa frumkvæði að þeim viðræðum, en
staðreyndin er sú að stjórnarandstaðan hefur heldur ekki
tekið þetta upp.“
– Uppgjörið við fortíðina er hafið en þó skortir á að sú
umræða fari fram fyrir opnum tjöldum eins og þú bendir
á í sambandi við lokaðar yfirheyrslur hjá rannsókn-
arnefnd Alþingis. Erum við að missa af tækifæri með því
að gera hlutina með þessum hætti?
„Ég er ekki í nokkrum vafa um að við höfum misst af
tækifæri á síðustu tólf mánuðum. Það var rangt að rann-
sóknarnefndin hafi starfað fyrir luktum dyrum. Hún átti
að starfa fyrir opnum tjöldum vegna þess að það hefði
hreinsað út svo mikið af þeirri tortryggni og grunsemdum
sem hafa búið um sig í öllu samfélaginu. Slík opin rann-
sókn hefði komið í veg fyrir að fjölmiðlar gætu rótast um í
skjóli þessarar leyndar, stundum með réttar fréttir, oft
með rangar fréttir. Ég held að við höfum misst af mjög
mikilvægu tækifæri til þess að opna samfélagið allt.“
Megum ekki láta þessa atburði gleymast
Styrmir segir einnig að hrunið eigi sömuleiðis að vera
hluti af kennsluefni í skólum um langa framtíð. „Við
megum ekki láta það gerast að þessir atburðir gleymist og
þeir endurtaki sig eftir tuttugu ár vegna þess að það er
komin ný kynslóð, sem man ekki hvað gerðist.“
– Þú nefnir bókina Umsátrið. Af hverju velur þú þenn-
an titil?
„Vegna þess að þegar ég hafði fengið nægilega góða yf-
irsýn yfir þessa þróun mála á árinu 2008 upplifði ég það
þannig að þessi þjóð hefði verið umsetin án þess að vita af
því nema tiltölulega fámennur hópur og það sem fyrir
okkur kom hafi raunverulega verið eins konar umsáturs-
ástand. Seðlabankar Bandaríkjanna, Bretlands, Hollands,
Evrópu, Lúxemborgar og Norðurlandanna hafi tekið
höndum saman um að loka okkur inni og á sama tíma hafi
breska fjármálaeftirlitið hafið tangarsókn á Landsbank-
ann til að stoppa hann af í sambandi við innlánasöfnun á
Bretlandi. Með þessum hætti vorum við rekin í fangið á
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Þegar þangað er komið sitja
þessar sömu þjóðir – ekki bara Bretar og Hollendingar
með stuðningi Frakka heldur líka með stuðningi Norð-
urlandaþjóðanna eins og kemur þarna fram þar sem þær
eiga sænskan fulltrúa í stjórn Alþjóðagjaldeyrissjóðsins,
sem stendur með þeim í þessu – og segja við okkur: Þið
fáið ekki aðstoð nema þið skrifið undir Icesave. Þetta
upplifi ég þannig að setið hafi verið um okkur og við verið
kúguð til þess að skrifa undir og þess vegna fékk bókin
þetta nafn.“
– Hvernig á þjóð í Norður-Atlantshafi að bregðast við í
þessum aðstæðum?
„Ég held að hún eigi að horfast í augu við veruleikann
og gera sér grein fyrir að hún skiptir engu máli í samfélagi
þjóðanna. Við erum ekki nema 300 þúsund manns hér
uppi á Íslandi og við eigum bara að reyna að byggja hér
upp farsælt og gott samfélag, en reyna ekki að vera eitt-
hvað annað en við erum. Hætta þessum leikaraskap, að
halda að við höfum einhverju hlutverki að gegna á al-
þjóðavettvangi, hætta þessum hégómaskap í sambandi
við samskipti við aðrar þjóðir, að vera með þjóðhöfð-
ingja, sem ferðast um allan heim af því að hann telur sig
hafa einhverju hlutverki að gegna þar. Við eigum bara að
sníða okkur stakk eftir vexti, lifa hér því góða lífi, sem
hægt er að lifa í þessu fallega landi, nýta auðlindir okkar
og byggja á þeim, en hætta að gera okkur einhverjar hug-
myndir um að við séum eitthvað annað en við erum. Við
erum fámenn þjóð, sem lifir á fiski hér í Norður-
Atlantshafi. Það er gott hlutskipti og við eigum að vera
sátt við það.“
Morgunblaðið/RAX
Það var rangt að rannsókn-
arnefndin starfaði fyrir luktum
dyrum. Hún átti að starfa fyrir
opnum tjöldum vegna þess að
það hefði hreinsað út svo mikið af
þeirri tortryggni og grunsemdum sem
hafa búið um sig í öllu samfélaginu.
Ríkisstj́órnin
fékk ólíkar upp-
lýsingar úr ólík-
um áttum.