SunnudagsMogginn - 06.12.2009, Page 30

30 6. desember 2009
Á
róðursmeistarar hafa ár og síð haft það
sem meginstef listar sinnar að endur-
tekningar einfaldra fullyrðinga verði
fljótt ígildi staðreynda. Þegar endur-
tekningarnar hafa staðið nægjanlega lengi sé óhætt
að fara að tala um hinar alkunnu staðreyndir. Hlust-
andinn og lesandinn þekkja stefið, hafa heyrt það oft
og „kaupa“ að það sé alkunnugt. Þeim sést yfir að
um alkunna fullyrðingu sé að ræða en ekki endilega
staðreynd og stundum hafi fullyrðingarnar ekkert
með staðreyndirnar að gera. Það er alkunn stað-
reynd að þeir sem voru í forsvari fyrir íslensku við-
skiptabankana og stærstu sparisjóðina voru ekki jafn
snjallir rekstrarmenn og þeir sjálfir og kynning-
arfulltrúar þeirra og reyndar ársreikningar og árs-
fjórðungsuppgjör gáfu reglubundið til kynna. Um
þetta var ekki mikið fullyrt, þvert á móti, en er þó
orðin ómótmælanleg staðreynd.
En staðreyndasmíðin, sem byggist á síend-
urteknum fullyrðingum, gengur út á það að svona
hafi óhjákvæmilega farið af því að þáverandi
stjórnvöld hafi afhent, sumir segja gefið, vild-
arvinum stjórnvaldanna þessa banka og ekkert
skeytt um hvort þeir kynnu nokkuð til banka-
reksturs eða ekki. Slíkar fullyrðingar eru svo út-
breiddar og margendurteknar að sennilega þyrfti
kraftaverk til að þær ummynduðust ekki í stað-
reyndir. Mikilvægur hluti af hinum ummynduðu
staðreyndum er sá að hin svo kallaða einkavæðing
hafi í raun verið einkavinavæðing og lítt dulbúin
aðferð til að koma íslenskum bönkum í hendurnar
á þeim sem óheppilegastir og óhæfastir voru til að
reka þá. Því hafi fall bankanna haustið 2008 í raun
verið spurning um tíma, spurningin um hvenær en
ekki hvort til hrunsins kæmi. Það er að minnsta
kosti skondið að þeir sem voru í hvað mestu sam-
floti með forráðamönnum föllnu bankanna og fyr-
irtækjanna í kringum þá hafa verið framarlega í
fullyrðingakórnum og þar með staðreyndasköp-
uninni.
Hverjar eru staðreyndir málsins?
En hvað segja hinar raunverulegu staðreyndir?
Standast fullyrðingarnar eða stangast þær á við
staðreyndirnar? Hvaða banki féll fyrstur? Það var
bankinn Glitnir. Höfðu eigendur þess banka keypt
hann af ríkisvaldinu fyrir meðalgöngu einkavæð-
ingarnefndar? Hvaða lögmálum laut Spron í þess-
um efnum? Og þegar menn hafa meðtekið að ill-
fært sé að fella þessi tilvik að fullyrðingaflaumnum
er þá ekki rétt að líta aðeins til þess hvernig staðið
var að einkavæðingarferlinu sem nú er talið sjálf
rót áfallsins. Það vill nefnilega svo til að rækilegar
úttektir hafa verið gerðar á þeim ferli öllum. Þær
eru mjög ljósar og skýrar. En engu að síður hefur
verið mælt með því á þessum vettvangi að slík út-
tekt verði endurtekin af núverandi stjórnvöldum,
ásamt núverandi ríkisendurskoðun og fjármálaeft-
irliti nú þegar þeir sem komu að einkavæðingunni
geta ekki verið sakaðir um að trufla slíkar úttektir
eða hafa áhrif á niðurstöður þeirra. Margar atlögur
voru gerðar að því að einkavæða bankana. Það
merkilega er að það gekk illa að fá fjárfesta til að
kaupa þá. Fullyrt var af erlendum ráðgjöfum og
hugsanlegum kaupendum að íslensk stjórnvöld
væru allt of hástemmd um verð á þessari vöru
sinni! Þó var það svo að eftir nokkrar atrennur var
svo komið að tugþúsundir Íslendinga höfðu eignast
beinan hlut í þeim tveimur bönkum sem voru
einkavæddir. Þeir sem áttu þessi bréf í nokkur ár
en ekki allt til loka högnuðust verulega, bæði með
háum arðgreiðslum og sölu bréfanna, sem höfðu
margfaldast í verði. Þeir sem keyptu að lokum
stærstu hluti eru hins vegar gjaldþrota sumir og
margir illa fjárhagslega skaðaðir. Það hafa ekki
verið færð nein rök fram fyrir því að aðferðin sem
beitt var við einkavæðingu bankana hafi leitt til
falls þeirra. Hitt blasir þó við að þeir sem að lokum
keyptu ráðandi hluti í opnu útboði reyndust því
miður bæði óvarkárir og úr hófi áhættusæknir. En
þeir áttu svo sannarlega samleið í þeim efnum með
stórum hluta hins alþjóðlega bankakerfis um þær
mundir. Ógrynni lánsfjár á lágum vöxtum um
langa hríð var jarðvegur þeirrar hegðunar. Ítrek-
aðar skulu hér ábendingar um að núverandi
stjórnvöld láti gera ýtarlega og faglega úttekt á
einkavæðingu hluta bankakerfisins og fái til þess
færustu erlendu sérfræðinga sem völ er á. Þær
„staðreyndir“ sem út úr slíku koma verða trúverð-
ugri og umfram allt gagnlegri en áróðurshjalið hef-
ur reynst.
Hverjir eru að eignast bankana?
Hér að framan hefur verið fjallað um umdeildan þátt
fortíðar sem þarf að gera betur upp en gert hefur
verið. En svo mikilvæg sem fortíðin er skiptir fram-
tíðin meiru og fyrir framtíðina er það núið sem
skiptir öllu. Því nú er verið að einkavæða tvo þriðju
hluta hins hálfuppreista íslenska bankakerfis. Og
það veit enginn hvað í þeirri einkavæðingu felst.
Hún fer ekki fram fyrir opnum tjöldum eins og sú
fyrri sem mest hefur verið gagnrýnd. Ekki hefur þó
skort á fullyrðingarnar frekar en fyrri daginn. En
sem betur fer hafa þær innantómu fullyrðingar ekki
enn náð því stigi að flokkast sem alkunnar stað-
reyndir.
Forráðamenn ríkisvaldsins og pótintátar úr
virðulegum samtökum hafa fagnað því sem er að
gerast í væntanlegu eignarhaldi á bönkunum. Þó
viðurkenna þeir í næstu andrá að hvorki þeir né
aðrir viti í raun hverjir það séu sem nái tangarhaldi á
þessum bönkum. Samt er sagt að helsta fagnaðar-
efnið sé það að nú komi öflugir erlendir fjárfestar í
fyrsta sinn inn í hið innlenda bankakerfi. Er það
svo? Hvað vitum við um það á þessu stigi? Það ganga
vissulega fjölbreyttar sögur um það hverjir séu um
það bil að eignast drýgstan hlutann af íslenska
bankakerfinu.Óvarlegt er að treysta þeim sögugangi
öllum og þýðingarmikið er að á daginn komi að
ókræsilegustu sögurnar séu úr lausu lofti gripnar.
Hverjir eru að eignast bankana?
Reykjavíkurbréf 04.12.09