SunnudagsMogginn - 06.12.2009, Qupperneq 50

50 6. desember 2009
Þ
að er mikið gler í þessu húsi, sumum þótti það
of mikið. Nær öll hliðin sem snýr í sólar- og út-
sýnisátt er úr gleri,“ segir Manfreð Vilhjálmsson
arkitekt. Hann tekur á móti blaðamanni á
heimili sínu, Smiðshúsi á Álftanesi, en það teiknaði Man-
freð og byggði fyrir sig og konu sína, Erlu Sigurjóns-
dóttur, og börnin sem urðu fimm. Þetta er þekkt hús,
stílhreint og fallegt, teiknað og byggt á árunum 1959 til
1962, í samvinnu við Guðmund Kr. Kristinsson, sem
byggði sér áþekkt hús við hliðina. Helsta nýjungin á þeim
tíma fólst í uppbyggingu húsanna en steypa var notuð í
undirstöður, norðurhlutinn hlaðin úr gjall- og vik-
ursteini, allt annað var úr léttum efnum.
Útsýnið er glæsilegt af Álftanesinu þennan snjóbjarta
dag í vikunni, sólstafir stingast niður í Keili. „Það er lítið
um glugga á norðurhliðinni. Húsið er eins og hross í haga
sem snýr afturendanum upp í vindinn,“ segir Manfreð og
brosir.
Hann útskýrir einfalt grunnplan hússins. Opið eldhús
er fyrir miðju og til annarrar handar stofa og borðstofa og
leikstofa fyrir börnin hinum megin. Að austanverðu eru
barnaherbergin en að vestan hjóna- og bókaherbergi; við
norðurvegginn eru snyrtingar og geymslur.
„Ég var rétt rúmlega þrítugur þegar ég teiknaði þetta
hús,“ segir Manfreð. Faðir minn, Vilhjálmur Jónsson, var
smiður og hann byggði húsið með mér, og hafði gaman af
þótt hann hafi ekki fengist við neitt þessu líkt áður. Hann
var verklaginn og útsjónarsamur, og var ekkert að draga
úr þessari „vitleysu“ í stráknum.“
– Dreymdi þig strax um að teikna þitt eigið hús?
„Auðvitað dreymdi mig um það. Sumpart fyrir að þetta
er tilraunahús. Okkur Guðmundi fannst að ef við ætl-
uðum að gera tilraunir við húsahönnun ættum við að gera
tilraun á okkur sjálfum,“ segir hann og kímir.
„Nú búum við hjónin hér ein. Það fer vel um okkur,
þetta er ekki of stórt; og hér viljum við vera meðan stætt
er.“
Þetta voru vörður í sögu bensínstöðva hér
Manfreð hefur á löngum starfsaldri teiknað margar merk-
ar byggingar sem setja svip á umhverfi okkar. Hans
stærsta og kunnasta verk er sjálfsagt Þjóðarbókhlaðan en
meðal opinberra bygginga hans má nefna Árbæjarkirkju,
Tjaldmiðstöðina í Laugardal, Kirkjugarðshúsið í Hafn-
arfirði, Kröflustöð, Skálholtsskóla og Stórutjarnaskóla. Þá
hefur hann teiknað rómuð einbýlishús; auk Smiðshúss
má nefna hús Kristjáns Davíðssonar listmálara við Barða-
vog og húsið að Mávanesi 4 í Garðabæ.
Þau verk Manfreðs sem fyrst vöktu athygli voru bens-
ín- og nestissölur Nestis í Fossvogi og við Elliðavog, frá
árunum 1957 - 58, og síðar Veganesti á Akureyri. Þetta
voru tímamótaverk í íslenskum arkitektúr vegna óhefð-
bundins efnisvals og hins létta yfirbragðs.
Manfreð segir að vissulega hafi þetta þótt nýmóðins
byggingar og um þær var nokkuð fjallað í evrópskum fag-
ritum. Nú hafa allar þessar bensínstöðvar verið rifnar. „Ég
verð að viðurkenna að mér þykir nokkuð dapurlegt að
það sé búið að rífa þetta. Ég veit ekki hvað á að líkja því
við...“ Hann hristir höfuðið. „Kannski þarf að segja fólki
að byggingar geti verið merkilegar.“
– Þessar byggingar stóðu of stutt.
„Ég er sammála því. Það hefði verið fengur í því að láta
þær standa áfram, ekki bara vegna þess að ég teiknaði
þær. Þetta voru vörður í sögu bensínstöðva hér.“
Tenging húss við umhverfið er mikilvæg
„Ég hef viðhaft þau sjónarmið að setja mig eins vel inn í
hvert verkefni og ég hef getað,“ segir Manfreð. „Hvort
sem á að teikna íbúðarhús, skóla eða brú. Maður verður
að kynna sér vel um hvað er beðið. Það gerir starfið
skemmtilegt og lifandi.
Ég hef ekki teiknað mjög mörg einbýlishús en í þeim
tilvikum verð ég eiginlega heimilisvinur. Ég vil kynnast
fólkinu vel til að skynja viðhorf þess til hlutanna, á hverju
það hefur áhuga. Það hjálpar mikið. Síðan reyni ég að fella
teikningarnar að hugmyndum þess. Ég kynni mér þarfir
fólksins, fjölda herbergja og slíkt, en síðan er það mitt að
skrifa reseptið! Ég hef alltaf fundið fyrir miklu trausti
fólksins sem ég teikna fyrir og það hefur skipt mig máli.
Síðan ráða aðstæður á hverjum stað miklu um útkomuna.
Sum einbýlishúsanna sem ég hef teiknað eru nokkuð lík,
en önnur alls ekki.
Tenging hvers húss við umhverfi sitt er mjög mikilvæg.
Ég hef aldrei spurt fólk hvort það vilji byggja í ein-
hverjum ákveðnum stíl. Í skóla var ég ekki alinn upp í
neinni stíldýrkun. Nöfn á stílum koma oft til eftirá, og þá
frá listfræðingum og fagmönnum á því sviði.“
Manfreð segist aldrei hafa gert mun á verkefnum út frá
umfangi.
„Mér finnast lítil verkefni ekkert síður skemmtileg en
stór – og kannski eru þau litlu skemmtilegri því þau taka
fyrr af! Þjóðarbókhlaðan tók til að mynda svo langan tíma
í byggingu að það tók á. Maður reynir bara að halda sjó.
Ég hef verið heppinn hvað það varðar að ég missi aldrei
áhugann á verkefnum, þótt þau dragist.
Í þessu fagi er þolinmæði dyggð.“
Byggingarlistin hefur verið nokkuð útundan
Manfreð telur nokkuð skorta á fræðslu um byggingarlist
hér landi, meðal annars í fjölmiðlum.
Arkitektúr
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Ég hef
verið
heppinn
Manfreð Vilhjálmsson er einn
kunnasti arkitekt þjóðarinnar
og á dögunum kom út falleg
bók þar sem fjallað er um feril
hans. Í samtali segir hann að
mikilvægt sé að benda fólki á
það sem vel er gert, annars
læri það ekki að meta gæði.
Mávanes 4, Garðabæ, 1964 / 1985. Þetta er eitt kunnasta verk Manfreðs. Lítil skil eru milli íbúðar og garðs.
Árbæjarkirkja, 1974-1985. Manfreð hannaði innréttingar í kirkjuskipinu.
Veganesti á Akureyri, 1961. Bensín- og nestissala sem er nú horfin. Léttbyggð þjónustuskýli undir þakskyggni.
Kirkjugarðshús, Hafnarfirði, 1976-1985. Kyrrlát bygging við kirkjugarð.
Lesbók