SunnudagsMogginn - 14.02.2010, Side 21

14. febrúar 2010 21
RÉTTUR sjúklings yfir 18 ára aldri og vilji aðstandenda stangast oft á og
hindrar sjúkrahússtarfsfólk í að veita aðstandendum þá aðstoð sem þeir
óska. Þetta segir Guðrún Eggertsdóttir sjúkrahúsprestur á Sjúkrahúsinu á
Akureyri. „Þetta skapar vissa klemmu. Sjúklingurinn ræður hvaða upplýs-
ingar eru veittar um hann og oft vill hann halda öllu leyndu, á meðan að-
standendur eru jafnvel allir af vilja gerðir til að hjálpa en fá ekki þær upp-
lýsingar sem þeir þyrftu með.“ Hendur starfsfólks séu bundnar og lítið
hægt að gera sé ekki farið fram á sviptingu sjálfræðis. „Einstaklingar eru
ekki lagðir inn gegn vilja sínum nema með því að svipta viðkomandi sjálf-
ræði, jafnvel þegar innlögn væri besta lausnin. Sviptingu sjálfræðis er
hins vegar ekki beitt nema í algjörum undantekningartilvikum.“
Um 10% þeirra sjúklinga sem lagðir eru inn á gjörgæslu eftir sjálfsvígstilraun eru látin innan
þriggja ára og flestir falla fyrir eigin hendi að því er fram kemur í rannsókn sem birt var í nýjasta hefti
Læknablaðsins um sjálfsvígstilraunir meðhöndlaðar á gjörgæsludeildum Landspítala árin 2000-
2004. Að sögn Guðrúnar hafa þessar tölur tekið litlum breytingum frá því hún fjallaði um efnið
1997. „Í raun hefur lítið breyst,“ segir hún, spurningin sé hvað hægt er að gera. Veikir ein-
staklingar veigri sér oft við að nýta sér þjónustu. Þar gætu aðstandendur hjálpað, en þeir viti ekki
alltaf af meðferðinni, sem þeim gæti jafnvel í sumum tilfellum boðist að taka þátt í. Í öðrum til-
fellum er vandinn margþættari.
Reiði út í skilningsleysi kerfisins
Guðrún hefur unnið mikið með aðstandendum einstaklinga sem framið hafa sjálfsvíg og segir reiði
vegna skilningsleysis kerfisins algenga. „Fólk er búið að reyna allt hvað það getur, en kerfið út-
skrifar sársjúka einstaklinga og vinnur ekki með þeim. Þetta er mörgum erfitt að takast á við eftir
að sjálfsvíg hefur átt sér stað, en aðstandendur þurfa að sættast við að geta ekki tekið fram fyrir
hendurnar á ástvini eða breytt ákvörðun sem jafnvel leiðir til dauða.“
Sjálf myndi hún vilja sjá viðhorfsbreytingu eiga sér stað innan heilbrigðis- og menntakerfisins og
raunar þjóðfélagsins alls. „Við þurfum að kenna ungu fólki að það er eðlilegt að stundum líður
manni illa, að það sé hægt að vinna úr þessum tilfinningum og fá stuðning í slíkum aðstæðum.
Fólk lokast nefnilega oft inni í vanlíðan sinni og hugsuninni um að losna við sársaukann. Ungt fólk
þyrfti að vita af tengiliðum sem það getur leitað til og að það sé eðlilegt að leita stundum hjálpar,
það tel ég mun gagnlegra en að grípa í taumana eftir að sjálfsvígstilraun hefur verið gerð.“
Lokast inni í eigin vanlíðan
Guðrún
Eggertsdóttir
Það er sárt til þess að hugsa að margir þeir sem
ætla að taka eigin líf, en mistekst eða hætta
við, eru því fegnastir eftir á að hafa snúist hug-
ur. „Sjálfsvígsþankagangur er oftast tímabund-
ið ástand, segja margir sem hafa sloppið. Við-
komandi vill innst inni ekki deyja, heldur binda
enda á þjáningar sínar hér og nú,“ segir viðmæl-
andi sem ekki vill láta nafns síns getið. Sonur
hennar framdi sjálfsvíg fyrir nokkrum árum, eftir
að hafa reynt slíkt einu sinni áður.
Hún gagnrýnir afskiptaleysi og kulda kerfis-
ins. Þörf sé á ferli sem fari sjálfkrafa í gang og
aðstoði við að vinna úr þessum lífshættulegu
aðstæðum.
Sonur viðmælenda míns var í kringum tvítugt
er hann reyndi fyrst að svipta sig lífi. Hann var
alla tíð brosmildur og kátur krakki en féll svo um
þetta leyti ofan í þunglyndi sem olli fjölskyldunni
miklum áhyggjum, þó ekki hafi hvarflað að nein-
um að hann reyndi að fyrirfara sér. „Við vorum
búin að vaka yfir honum í marga sólarhringa og
vorum örmagna.“ Reynt var að ná sambandi við
heimilislækninn, sem ekki hafði samband fyrr
en eftir sjálfsvígstilraunina. „Hann var næstum
mannslífi of seinn,“ segir hún.
Vissi ekki hvert ég átti að snúa mér
„Þegar við hjónin áttuðum okkur á því að sonur
okkar hafði reynt að svipta sig lífi en hætt við,
frusum við bara og vissum ekkert hvert við átt-
um að hringja eftir hjálp. Fyrst höfðum við sam-
band við geðdeild, en sú var lokuð fyrir neyðar-
hjálp nema á dagvinnutíma, og okkar var vísað
á neyðarmóttöku þar sem okkur var sagt að
koma bara með drenginn niður eftir. Ég var ekki
spurð hvort hann væri illa á sig kominn eða
hvort við treystum okkur til að koma með hann.
Það var eins og enginn áttaði sig á hversu lam-
andi þessar aðstæður geta verið.“
Sami kuldi einkenndi flest hennar kynni af
geðheilbrigðiskerfinu. „Ég var með honum allan
tímann niður frá, en þar var bara asi og erill og
enginn gaf sér tíma til að setjast niður og út-
skýra málin.“ Í kjölfarið var drengurinn lagður
inn á læsta geðdeild. „Þar lá hann í hálfgerðu
reiðileysi í nokkra daga, til að jafna sig eins og
það heitir. Á fjölskyldufundi sagði geðlæknirinn
við hann: „Jæja, nú skulum við bara gleyma
þessu. Það er ekki gott fyrir ferilskrá þína að
fólk frétti af þessu. Nú reynum við að horfa fram
á við og vera jákvæðir.“ Foreldrarnir eru enn á
báðum áttum um það hvort geðlæknirinn hafi
Það eiga ekki
allir að þurfa að
finna upp hjólið
þarna verið að tala niður til drengsins eða hvort
þessari læknisaðferð sé raunverulega beitt og
benda á að tilgangslítið sé að segja manneskju
að vera jákvæð, sem sé of veik til að sjá tilgang-
inn með meðferðinni.
Í kjölfar legunnar á geðdeild fengu þau þann
úrskurð að drengurinn væri með geðhvörf. Eng-
ar upplýsingar fylgdu hins vegar um sjúkdóm-
inn. Drengnum var vísað á geðlækni og málið
var þar með úr þeirra höndum, en líkt og þau
komust að nokkrum árum síðar hundsaði hann
alla þá meðferð sem honum bauðst.
Áhyggjurnar sem hvíldu á fjölskyldunni í kjöl-
far sjálfsvígstilraunarinnar voru engu að síður
miklar og þau voru lengi með soninn í gjör-
gæslu. „Þetta er ekkert sem maður gleymir.
Þetta hékk yfir okkur eins og sverð í tvinna-
spotta allan tímann.“ Ábyrgðin sem á aðstand-
endum hvílir er enda gífurleg. Sú leið sem Svíar
hafa farið og Sigurbjörn Kárason læknir á gjör-
gæsludeild kynnti í fréttum RÚV, veki því von um
að læknar sjái um eftirfylgni sjúklinga eftir
sjálfsvígstilraunir.
Aðstandendur hafa mikla þörf fyrir aðstoð,
t.a.m. upplýsingagjöf og ráðgjöf og það sama
gildir um þá sem missa ástvin í kjölfar sjálfs-
vígs. „Þetta er stór hópur og það er í hæsta
máta undarlegt að hver og einn þurfi að finna
upp hjólið ofan í þá miklu sorg sem hann er að
takast á við.“ Samtök syrgjenda á borð við Nýja
dögun hjálpa vissulega, en þar starfa sitt á
hvað sérfræðingar og leikmenn og slík samtök
skortir regnhlíf fagaðila yfir sitt góða starf. „Það
þarf að vera til öryggisnet hvort sem er á vegum
Landlæknisembættisins eða Kirkjunnar, sem
grípur þig og beinir í réttan farveg, því sorgin er
svo djúp að sú tilfinning að manni þyki sem
maður sé að missa vitið telst ekki óeðlileg.“
Sjálfsvíg og tilraunir til sjálfsskaða
10% lögðust inn oftar en einu sinni
61% höfðu gert alvarlega sjálfsvígstilraun
10% sjúklinga létust á 3-7 ára eftirfylgnitímabili
einstaklingar voru að meðaltali lagðir inn
á gjörgæsludeildir Landspítalans vegna
alvarlegra sjálfsvígstilrauna á tímabilinu. Svarar
það til 4% heildarinnlagna á gjörgæsludeildir
50
hafa að meðaltali fallið fyrir eigin hendi
á ári sl. 10 ár35
einstaklingar sem gerðu
tilraun til sjálfsvígs eða
sjálfsskaða komu á
bráðadeild Landspítalans ár hvert á tímabilinu
2000-2004.
500
Morgunblaðið/Golli
við alvarlega geðsjúkdóma og fíkn að stríða. Slík-
ar tölur nái væntanlega aðeins yfir þá sem fái
innlögn á gjörgæslu eða geðdeild. „Það ömurleg-
asta sem hægt er að gera er að koma þeim mis-
vísandi skilaboðum til þjóðfélagsins að þeir sem
falla fyrir eigin hendi séu geðsjúkir fíklar sem eigi
sér ekki viðreisnar von. Í því felst engin forvörn
eða upplýsandi fræðsla og ýtir undir fordóma.
Hópurinn sem lendir á gjörgæslu heima er of
stór.“ Þeir sem hún þekki til hafi verið hæfi-
leikaríkir einstaklingar með mikið að gefa og
skilji eftir sig stórt skarð sem aldrei verður fyllt.
Hefðu seint losnað við hræðsluna
Upplýsingagjöf heilbrigðiskerfisins er líka gagnrýniverð að mati Ingi-
bjargar. Þörf sé á ráðgjöf fyrir aðstandendur strax og þeir koma í hús– þó
ekki sé nema til að ræða við þá um við hverju megi búast á komandi
dögum, vikum og mánuðum. Þekkt sé t.d. að einstaklingar sem reynt
hafa sjálfsvíg og eru að ná sér á strik aftur eru í mikilli hættu á þeim tíma
er talið er að allt sé að verða gott á ný. Sjálfri var henni eingöngu sagt að
reyna að láta Lárusi líða vel og setja sig í samband við þann sérfræðing
sem hann var hjá, sem ekki reyndist hægt að ná í á þessum tíma.
Málið lagðist þungt á alla fjölskylduna sem var með soninn í gjörgæslu
allan sólarhringinn. Sömu sögu segja flestir aðstandendur einstaklinga
sem reyna sjálfsvíg. „Hann mátti varla andvarpa, við vorum alltaf hrædd
og þorðum varla að sofna.“ Orð Sigurðar Páls í sama viðtali um að þörf sé
á frekari aðstoð frá fjölskyldum einstaklinganna eiga því sjaldnast við.
„Stærstur hópur aðstandenda er með þessa einstaklinga í gjörgæslu
heima hjá sér dögum, vikum og jafnvel mánuðum saman, því annað
stendur ekki til boða.“ Sjálf efast Ingibjörg um að þau hefðu nokkurn
tímann losnað við hræðsluna sem sjálfsvígstilraunin vakti, en tveimur
mánuðum síðar tók Lárus líf sitt.
Sorgin sem þá tók við var lamandi og stuðningur vina og fjölskyldu
skipti miklu, sem og sú mikla aðstoð sem séra Sigrún Óskarsdóttir
prestur í Árbæjarkirkju hefur veitt þeim. Slíkur stuðningur er þó ekki
sjálfgefinn. „Ég var með brjóstsviða og frosin af kulda í sjö mánuði vegna
áfallsins. Ég skalf kappklædd og hafði ekki hugmynd um hvers vegna.“
Eðlilegt sé að fólki í þessum aðstæðum finnist það vera að missa vitið.
Sá stóri hópur fólks sem staðið hefur í sömu sporum og Ingibjörg og
hún komst í samband við reyndist henni mikil hjálp. En hún vinnur nú
að því að rita sögur aðstandenda nokkurra einstaklinga sem fallið hafa
fyrir eigin hendi og ber bókin heitið Eins er ástin sem ég til þín ber
óendanleg. „Hún er hugsuð í minningu þessara einstaklinga, sem og til
að upplýsa og fræða fólk um hvað maður gengur í gegnum, þær erfiðu
tilfinningar sem takast þarf á við og hvað við getum gert til að reyna að
styrkja okkur á þessum hrikalegu tímum. Því enginn sem ekki hefur
upplifað þennan missi getur ímyndað sér hvað hann er sár.“
Ingibjörg
Baldursdóttir