SunnudagsMogginn - 14.02.2010, Qupperneq 26

26 14. febrúar 2010
H
run bankanna var kjarninn í
því efnahagshruni sem varð
á Íslandi haustið 2008. Af
þeim ástæðum hefði mátt
ætla að endurreisn bankanna og hvernig
standa ætti að henni yrði til umræðu á
vettvangi þjóðmála næstu mánuði og
misseri í kjölfar hrunsins. Svo hefur ekki
orðið. Í grein hér á þessum vettvangi
hinn 12. desember sl. vakti ég athygli á
því að ríkisstjórn Samfylkingar og Vinstri
grænna hefði nánast þegjandi og hljóða-
laust einkavætt tvo af þremur rík-
isbönkum á ný án þess að setja nýja lög-
gjöf til þess að koma í veg fyrir að
leikurinn yrði endurtekinn.
Nú hefur Gylfi Magnússon, efnahags-
og viðskiptaráðherra, lagt fram á Alþingi
nýtt lagafrumvarp um fjármálafyrirtæki.
Fyrsta umræða um það fór fram á Alþingi
hinn 29. janúar sl. Áður hafði ráðherrann
kynnt efni þess á opnum fundi sem al-
menningur átti aðgang að og er það til
fyrirmyndar.
Frumvarp þetta er gott innlegg í um-
ræður um endurreisn bankanna. Styrk-
leiki þess er sá að þar er tekið á ýmiss
konar innri vandamálum í rekstri bank-
anna sem hrun þeirra afhjúpaði. Rík við-
leitni er til þess að efla lagaheimildir
Fjármálaeftirlitsins og er það af hinu
góða. Frumvarpinu er ætlað að fylgja eftir
ýmsum ábendingum Finnans Kaarlo
Jännäri sem ríkisstjórn Geirs H. Haarde
fékk til þess að taka saman skýrslu um ís-
lenzku bankana og gera tillögur um úr-
bætur.
Veikleiki frumvarps Gylfa Magn-
ússonar er hins vegar sá að þar er ekki
tekið á grundvallaratriði þessa máls. Þar
er ekki lagt til að skilja að starfsemi við-
skiptabanka og fjárfestingarbanka. Eini
þingmaðurinn sem vakti athygli á þessu
við fyrstu umræðu var Sigríður Ingibjörg
Ingadóttir, þingmaður Samfylkingar,
sem spurði ráðherrann „hvort hann telji
ástæðu til að löggjöfin kveði skýrar á um
aðskilnað viðskipta- og fjárfesting-
arbankastarfsemi“.
Svar ráðherrans var þetta: „Að mörgu
leyti eru þær breytingar sem lagðar eru
til í frumvarpinu mjög í þessum anda þótt
ekki sé formlega gengið svo langt að
skilja þar á milli.“
Um allan hinn vestræna heim a.m.k.
hafa geisað miklar umræður frá haustinu
2008 um starfsemi banka og nauðsyn
þess að koma upp nýju regluverki í
kringum þá. Lykilatriði í þeim umræðum
hefur verið hvort setja eigi á ný löggjöf
um aðskilnað á þessum tveimur teg-
undum bankastarfsemi. Hvers vegna?
Vegna þess að mönnum er orðið ljóst að
sú starfsemi að taka við sparifé almenn-
ings og ávaxta það með sem minnstri
áhættu fer ekki saman við þá gífurlegu
áhættu sem er samfara svonefndri fjár-
festingarbankastarfsemi. Engum ætti
að vera þetta betur ljóst en okkur Ís-
lendingum vegna þess að hrun hefð-
bundinnar bankastarfsemi á Íslandi
byggðist á því að bankarnir voru fyrst og
fremst orðnir fjárfestingarbankar.
Þrátt fyrir það hafa engar umræður
orðið um þetta grundvallaratriði á Al-
þingi frá bankahruni sem er umhugs-
unarvert í ljósi þess að Alþingi ræddi
nánast ekkert stöðu íslenzku bankanna
veturinn 2006, haustið 2007 eða árið
2008.
Það er ekki hægt að skilja þetta á annan
veg en þann að ríkisstjórnin og stjórn-
arflokkarnir hafi komizt að þeirri nið-
urstöðu í umræðum innan flokkanna að
ekki bæri að skilja á milli viðskipta-
bankastarfsemi og fjárfestingarbanka-
starfsemi. Áður en ráðherra í ríkisstjórn
leggur fram frumvarp í hennar nafni er
frumvarpið kynnt í þingflokkum stjórn-
arflokkanna. Þar hljóta að hafa farið fram
umræður um þetta grundvallaratriði
málsins. Það er sjálfsögð krafa að báðir
stjórnarflokkarnir geri grein fyrir því
með hvaða rökum þeir hafa komizt að
þessari niðurstöðu.
Efnahagsmálaráðherra hefur lagt fram
annað frumvarp á Alþingi um innistæðu-
tryggingar og tryggingarkerfi fyrir fjár-
festa. Í athugasemdum við það segir:
„Rétt er að nefna að ekki er gerð sérstök
tillaga um að lántökur tryggingasjóðs
njóti ríkisábyrgðar eða að ríkissjóði sé
skylt að veita sjóðnum lán þótt gera megi
ráð fyrir því að lántaka sjóðsins verði erf-
iðleikum bundin án bakábyrgðar rík-
issjóðs eða annarar aðkomu hans að lán-
töku.“
Hvað eru ríkisstjórnin og stjórn-
arflokkarnir að gefa í skyn? Að hefji Ar-
ionbanki og Íslandsbanki, sem báðir eru í
eigu erlendra banka og vogunarsjóða,
nýja útþenslu í krafti EES-samninganna í
öðrum löndum verði til staðar bakábyrgð
íslenzka ríkisins á slíku nýju ævintýri?!
Þetta frumvarp hlýtur líka að hafa ver-
ið kynnt í þingflokkum stjórnarflokk-
anna. Þessi stefnumörkun snýst um
grundvallaratriði. Þar hljóta að hafa farið
fram umræður um þetta mál og þing-
flokkarnir hljóta að hafa lagt blessun sína
yfir þessa stefnumörkun. Er þingmönn-
um stjórnarflokkanna ekki sjálfrátt?
Í athugasemdum við frumvarp Gylfa
Magnússonar um fjármálafyrirtækin seg-
ir: „Mikilvægt er t.d. að móðurfélag sem
á dótturfélög, annars vegar vátrygginga-
félag og hins vegar fjármálafyrirtæki,
gæti þess að sömu stjórnarmenn séu ekki
tilnefndir til stjórnarsetu í fjármálafyr-
irtækinu og vátryggingafélaginu.“
Getur það verið að ríkisstjórn Samfylk-
ingar og Vinstri grænna hafi ekki komið
til hugar að banna að sömu aðilar eigi
bæði banka og tryggingafélag? Og koma
þar með í veg fyrir að nýjar fjármála-
samsteypur rísi upp á borð við þær sem
féllu í október 2008?
Hvers konar umræður fara fram í þess-
um flokkum um meginmál? Ég skora á
fólk með heilbrigða skynsemi í báðum
stjórnarflokkunum að taka þessi málefni
og önnur til umræðu og rétta af þessa al-
varlegu veikleika sem við blasa í frum-
vörpum ríkisstjórnarinnar. Og ekki
skaðar að stjórnarandstöðuflokkarnir
hafi skoðun á málinu sem þeir hafa ekki
lýst til þessa dags.
Um bankafrumvörp og grundvallaratriði
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Í
nafni Guðs almáttugs. Við tilheyrum Guði og
munum snúa aftur til hans. Mig langar að tilkynna
öllum hugrökkum múslimum í heiminum að höf-
undur bókarinnar Söngvar Satans, sem hefur verið
skrifuð, prentuð og gefin út í óþökk við íslam, spá-
manninn, og Kóraninn, og þeir útgefendur sem var
kunnugt um innihald bókarinnar, eru dæmdir til
dauða.“
Þessi orð Ayatollahs Ruhollahs Khomeinis, erkiklerks
í Íran, í Útvarpi Teheran á þessum degi 1989 drógu held-
ur betur dilk á eftir sér. Yfirvöld í einu landi hafa ekki í
annan tíma gefið fyrirmæli um að einstaklingur í öðru
landi verði líflátinn, alltént ekki á síðari öldum, og engin
bók hefur valdið milliríkjadeilum með sama hætti –
nema vera skildi Biblían. 7. mars 1989 slitu Bretar
stjórnmálasambandi við Íran.
Múslimar höfðu þegar mótmælt Söngvum Satans, sem
bresk-indverski rithöfundurinn Salman Rushdie hafði
sent frá sér árið áður, þar sem þeim þótti Múhameð spá-
manni sýnd óvirðing í bókinni, en nú kastaði fyrst tólf-
unum. Fyrirmælin eða fatwa, eins og múslimar kalla úr-
skurð af þessu tagi, voru tekin alvarlega víða um heim
og nokkrum dögum eftir að Khomeini kvaddi sér hljóðs
hétu yfirvöld í Íran þeim sem réði Rushdie af dögum
gulli og grænum skógum. Rithöfundurinn sá sæng sína
upp reidda og fór huldu höfði í níu ár á eftir. Hann naut
lögregluverndar allan tímann. Fyrstu mánuðina flutti
hann búferlum á þriggja daga fresti í öryggisskyni.
Rushdie lýsti því yfir að honum þætti miður að hafa
móðgað múslima en viðleitni hans, sem sumir túlkuðu
sem afsökunarbeiðni, var virt að vettugi í Íran.
Það var ekki bara Rushdie sem varð fyrir barðinu á
reiði múslima. Hitoshi Igarashi, sem þýddi bókina yfir á
japönsku, var stunginn til bana sumarið 1991, og tveir
aðrir þýðendur, sá ítalski og sá norski, lifðu naumlega af
banatilræði. Þá fór tilræði við tyrkneska þýðandann úr
böndunum sumarið 1993 með þeim afleiðingum að 37
manns týndu lífi í svonefndu Sivas-fjöldamorði. Þýð-
andann sakaði ekki.
Eitt tilræði við Rushdie sjálfan fór út um þúfur þegar
tilræðismaðurinn, Mustafa Mahmoud Mazeh, sprakk í
loft upp ásamt tveimur hæðum á hóteli í Lundúnum.
Víða um hinn múslimska heim var efnt til fjöldafunda
þar sem Söngvar Satans voru brenndir á báli. Einnig var
kveikt í fjölmörgum bókabúðum.
Afstaða stjórnvalda í Íran hefur mildast með árunum
enda þótt dauðadómurinn hafi ekki verið afturkallaður.
Árið 1998 lýsti þáverandi leiðtogi landsins, Mohammad
Khatami, því yfir að írönsk stjórnvöld myndu hvorki
letja né hvetja menn til að ráða Rushdie af dögum.
Strangtrúaðir í landinu – og víðar – eru aftur á móti á
því að dauðadómurinn sé í fullu gildi enda sé enginn
þess umkominn að afturkalla hann nema sá sem kvað
upp dóminn í upphafi. Sá hængur er raunar á að Ayatol-
lah Khomeini andaðist í hárri elli sumarið 1989.
Hin síðari ár hefur Rushdie lifað tiltölulega eðlilegu lífi
en hefur upplýst að á þessum degi, 14. febrúar, ár hvert
fái hann jafnan „einskonar Valentínusarkveðju“ frá Íran,
þar sem menn segjast ekki hafa gleymt honum og að
honum verði á endanum ráðinn bani. „Þetta er komið á
það stig að ég lít frekar á þetta sem orðagjálfur en alvöru
hótanir,“ er haft eftir Rushdie.
Sala á Söngvum Satans fór rólega af stað en eftir
dauðadóminn yfir Rushdie seldist bókin eins og heitar
lummur. Náði metsölu á undraskömmum tíma. Í Banda-
ríkjunum seldist hún fimmfalt meira en næsta bók árið
1989, Star eftir Danielle Steel. Leitun er að frægari bók í
heiminum og sess hennar er tryggður um ókomna tíð í
heimi bókmenntanna. Söngvar Satans eru ævarandi
tákn um ritskoðun og málfrelsi, menningarlegan mis-
skilning og ólík gildi.
orri@mbl.is
Rushdie
dæmdur
til dauða
Salman Rushdie með bókina frægu, Söngva Satans.
’
Rithöfundurinn sá sæng sína
upp reidda og fór huldu höfði
í níu ár á eftir. Hann naut
lögregluverndar allan tímann.
Fyrstu mánuðina flutti hann bú-
ferlum á þriggja daga fresti.
Ayatollah Khomeini
Á þessum degi
14. febrúar 1989
Hitoshi Igarashi