SunnudagsMogginn - 14.02.2010, Síða 52

52 14. febrúar 2010
Þ
að var stappað á Bessastöðum á
miðvikudaginn, rjóminn af ís-
lenskri mennningarelítu mættur
utan nokkrir mætir Samfylking-
armenn sem lágu heima með Iceave-pest
og gáu ekki hugsað sér að mæta.
Sem þriðjungur í fyrstu dómnefnd Ís-
lensku bókmenntaverðlaunna vissi ég að
tilnefningapakkinn var góður í fagurbók-
menntunum; fjögur af fimm höfðu verið
tilnefnd til íslensku bókmenntaverð-
launanna áður, Böðvar Guðmundsson,
Gyrðir Elíasson, Steinunn Sigurðardóttir
og Vilborg Davíðsdóttir, og þrjú þeirra
þegar unnið, Böðvar, Gyrðir og Steinunn;
úrval úrvalsins hafði því verið lagt fram.
Fyrst fengum við stutta tölu, þá söng og
svo aðra stutta tölu og þá kom loks að
kynningu verðlaunanna.
Ólafur Ragnar fór rólega af stað, byrjaði
á verðlaunum vegna fræðibóka og bóka al-
menns eðlis, rölti
úr einu í annað og
byggði upp
spennu áður en
hann tilkynnti að
Helgi Björnsson
hefði hlotið Ís-
lensku bók-
mennta-
verðlaunin fyrir
bókina Jöklar á
Íslandi. Því var
vel fagnað enda
kom fátt annað til
greina, nema þá
kannski Árni
Heimir Ingólfsson fyrir ævisögu Jóns Leifs.
Eftir að Helgi hafði tekið við blómum og
styttu og skjali og klappi var komið að fag-
urbókmenntunum og þá var heldur meiri
spenna: Yrðu það Steinunn eða Böðvar eða
Gyrðir – stóru kanónurnar? Eflaust grun-
aði einhverja hvað væri í vændum því
ekkert þeirra þriggja var á staðnum („ég
vissi það að Guðmundur fengi verðlaunin
þegar ég sá að hann var með ömmu sína
með sér,“ sagði Andri Snær við mig í
hanastélinu á eftir, „sá sem er með ömmu
sína með sér vinnur alltaf“).
Forsetinn fór fínt í þetta líkt og með
Helga, leiddi okkur fram og aftur með al-
mennu spjalli og fléttaði saman við vís-
bendingum sem voru svo hæfilega loðnar
að hefðu nánast getað átt við hvern sem er.
Það kom mönnum líka á óvart þegar hann
loks sagði hver hefði fengið verðlaunin,
Guðmundur Óskarsson fyrir Bankster, og
það var þögn í salnum í smá tíma áður en
menn fóru að klappa.
Óvænt og skemmtilegt og umdeilt, allt í
senn, og ekki spillti ræða lárviðarskáldsins
nýja; í hvert sinn sem maður hélt að hann
væri kominn í ógöngur – búinn að tapa
þræðinum – tók hann óvænta beygju og
allt gekk upp.
Átti hann skilið að fá verðlaunin? Ójá.
Óvæntar
óvæntar
beygjur
Orðanna
hljóðan
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
’
Þegar
hann
loks
sagði hver
hefði fengið
verðlaunin var
þögn í salnum
í smá tíma áð-
ur en menn
fóru að klappa
Í
júlímánuði 1942 handtók franska
lögreglan hina 39 ára gömlu skáld-
konu Irene Nemirovsky samkvæmt
fyrirmælum frá þýska hernámslið-
inu en sök hennar var sú að vera gyð-
ingur. Nemirovsky kvaddi tvær ungar
dætur sínar, Denise sem var tíu ára og El-
ísabetu fimm ára, með orðunum: „Ég er
að fara í ferðalag.“ Mánuði síðar dó Nem-
irovsky í gasklefanum í Auschwitz.
Stuttu síðar var eiginmaður hennar send-
ur til Auschwitz þar sem hans biðu sömu
örlög. Lögreglan leitaði dætra hjónanna
en barnfóstran lagði á flótta með þær og
fór með þær frá einum stað til annars, þar
sem þær voru í felum til stríðsloka. Eldri
dóttirin, Denise, tók með sér á flóttanum
pappíra móður sinnar og geymdi í ferða-
tösku sem hún skildi aldrei við sig. Den-
ise leit svo á að pappírarnir væru minning
um móðirina sem hún yrði að varðveita
og rogaðist því með töskuna milli fjöl-
margra bæja og borga. Ef ekki hefði kom-
ið til þessi staðfasta þrjóska eldri dótt-
urinnar hefðu þessir pappírar glatast og
staða Nemirovsky í bókmenntasögu 20.
aldar væri allt önnur og miklum mun
lakari en hún er í dag.
Gleymska og endurreisn
Nemirovsky var rússnesk en flutti ung að
árum með foreldrum sínum til Frakk-
lands. Hún var átján ára gömul þegar hún
byrjaði að skrifa og varð þekkt skáldkona
í Frakklandi á sinni tíð. Tvö skáldverk
hennar, David Golder og Le Bal urðu að
kvikmyndum. Eftir dauða hennar
gleymdust verk hennar að mestu.
Denise, dóttir hennar, geymdi pappíra
móður sinnar í sextíu ár án þess að lesa
nokkurn tímann nákvæmlega það sem
þar stóð. Hún stóð í þeirri trú að þetta
væru dagbókarfærslur og vildi ekki leggja
á sig þá þjáningu að lesa hugsanir látinnar
móður sinnar. Það var ekki fyrr en hún og
systir hennar ákváðu að koma papp-
írunum fyrir á frönsku skjalasafni sem
Denise komst að því að það sem hún hafði
talið vera dagbókarfærslur var skáldverk.
Verkið Suite Francaise kom út í Frakk-
landi árið 2004 og vakti gríðarlega at-
hygli. Háværar raddir kröfðust þess að
hin látna Nemirovsky hlyti virtustu bók-
menntaverðlaun Frakka, Prix Goncourt.
Suite Francaise varð metsölubók sem
hefur verið þýdd á 38 tungumál og selst í
tæpum þremur milljónum eintaka.
Gagnrýnendur voru flestir sammála um
að fundur handritsins og útgáfa þess væri
einn af bókmenntaviðburðum 20. aldar.
Nú er nafn Nemirovsky iðulega nefnt í
handbókum, fræðibókum og uppflettirit-
um um merkustu rithöfunda 20. aldar.
Stöðugar endurútgáfur
Bækur Nemirovsky eru nú gefnar út víða
um heim við einlæga aðdáun bók-
menntamanna. Nýlega kom út í enskri
þýðingu skáldsagan The Dogs and the
Wolves, sem gerist í Úkraínu og París, og
hlaut jafn hlýjar móttökur og önnur verk
hennar. Og þá var enn einu sinni rifjuð
upp hin fræga saga um ferðatöskuna sem
hin trygga dóttir geymdi í minningu lát-
innar móður sinnar.
Skáldsagan Suite Francaise er það verk
Nemirovsky sem fyrst og fremst heldur
nafni hennar á lofti, og hefur verið kallað
meistaraverk. Önnur skáldverk hennar
bera vissulega vitni um hina miklu hæfi-
leika hennar, stílfærni, ríkan mannskiln-
ing og sálfræðilegt innsæi. En Suite Fran-
caise er þroskaðasta og merkilegasta
verk hennar, en þar setur hún samtíma-
viðburði í skáldskaparform stuttu eftir að
þeir gerðust. Nemirovsky hafði ætlað að
skrifa bók í fimm bindum en lauk ein-
ungis við tvö bindi áður en hún var hand-
tekin. Í fyrsta bindinu rekur hún sögu
nokkurra fjölskyldna sem flýja París eftir
að nasistar hernema borgina. Hún lýsir
hinum ólíku stéttum í frönsku samfélagi
og hvernig hver stétt um sig reynir á fá-
ránlegan hátt að halda í eigin siði í sam-
félagi sem er í upplausn. Í seinna bindinu
lýsir hún lífinu í litlu þorpi þar sem hluti
bæjarbúa hefur samvinnu við þýska her-
námsliðið og hættulegar ástir kvikna.
Nemirovsky hugðist skrifa framhaldið
eftir því hvernig stríðið myndi þróast.
Í janúarmánuði 2006 sagði Denise,
dóttir hennar, í viðtali við BBC um hina
miklu og skyndilegu heimsfrægð móður
sinnar eftir dauðann: „Það er einstök til-
finning að hafa kallað móður mína til lífs-
ins. Nú er ljóst að nasistum tókst ekki að
myrða hana. Það sem hefur gerst er ekki
hefnd, heldur sigur.“
Franski rithöfundurinn Irene Nemirovsky er orðin stórt nafn í bókmenntasögunni, áratugum eftir að hún lést.
Ljósmynd/Roger Viollet
Ævintýraleg endurreisn
Skáldverk Irene Nem-
irovsky eru nú endur-
útgefin víða um heim.
Skáldkonan lést í gas-
klefanum í Auschwitz
árið 1942 en sextíu ár-
um síðar öðlaðist hún
heimsfrægð.
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@mbl.is
Bækur