Morgunblaðið - 14.01.2010, Síða 28

28 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. JANÚAR 2010
Netkosningakerfið
ÍslendingaVal, sem
greint var frá í fyrri
hluta þessarar greinar,
má aðlaga á þann hátt
að það geti nýst við
þjóðaratkvæða-
greiðslur og sparað
þannig tíma og til-
kostnað. Í núverandi
uppsetningu á Íslend-
ingaVali var farin sú
leið að nýta heimabanka til að leyfa
kjósendum að útbúa sér auðkenni
(lykilorð). Þetta er ekki góð lausn,
þar sem t.d. fjölskyldumeðlimur eða
óheiðarlegur starfsmaður banka
gæti tekið yfir kennitölu ein-
staklings. Nafnleyndarkerfið trygg-
ir þó að þegar kjósendur greiða at-
kvæði sjá þeir á óyggjandi hátt ef
auðkenni þeirra hafa verið nýtt af
öðrum. Fræðilega séð gætu óheið-
arlegir kerfistjórar ÍslendingaVals,
undir lok kosningar, nýtt sér kenni-
tölur þeirra sem ekki hefðu þegar
auðkennt sig í gegnum Íslend-
ingaVal og svarað vélrænt fyrir
þeirra hönd á kosningarvefnum. Í
raun er samskonar áhætta til staðar
í hefðbundnum kosningum, þ.e. þeir
sem merkja við kjörskrána gætu
greitt atkvæði fyrir alla þá sem ekki
mæta á kjörstað. Hugsanlegt svindl
er takmarkað í stærð með því að
dreifa kjósendum á marga kjörstaði
og kjördeildir og með því hafa þrjá
eftirlitsmenn í hverri undirkjör-
stjórn. Svipaða leið mætti fara í raf-
rænni útfærslu, þ.e. dreifa kjós-
endum á marga
vefþjóna sem gegna
sambærilegu hlutverki
og ÍslendingaVal. Raf-
ræna leiðin býður
reyndar upp á miklu
kostnaðarminni leið til
að tryggja þetta. Hún
er sú að láta alla kjós-
endur afhenda Íslend-
ingaVali rafræna und-
irskrift með beiðni um
þáttöku í tiltekinni
kosningu. Fjöldi slíkra
beiðna þyrfti þá að
stemma við fjölda þeirra færslna
sem er að finna í nafnlausu kjör-
skránni sem nafnleyndarkerfið
varðveitir. Þannig væri komið í veg
fyrir möguleikann á því að óheið-
arleigir kerfisstjórar ÍslendingaVals
gætu svindlað með kennitölur
þeirra sem nýta sér ekki atkvæð-
isrétt sinn. Til að koma þessu kerfi í
kring þurfa allir kjósendur að hafa
svokallað rafrænt skírteini en vikið
verður betur að þeim seinna. At-
hyglisvert er að núverandi lög um
kosningar til Alþingis gera ekki ráð
fyrir því að kjósendur undirriti kjör-
skrá við þáttöku heldur byggja ein-
göngu á heiðarleika kjörstjórna.
Slík undirritun rækist þó engan
veginn á kröfur um nafnleynd. Til-
vist rafrænna kvittana og möguleiki
kjósenda til að sannreyna atkvæði
sitt brýtur að vissu leyti í bága við
nafnleynd þar sem kjósendur gætu
verið beyttir þrýstingi og krafðir
um kvittun sína eða jafnvel beðnir
um að selja atkvæði sitt. Þetta er af
flestum talið óheppilegt og í hefð-
bundnum kosningum er reynt að
koma í veg fyrir þetta með reglum
um kjörklefa á kjörfundi, sbr. 69
grein og 87 grein laga um kosn-
ingar. Þó ber að benda á að lög um
Alþingiskosningar taka ekki á þeim
möguleika að komið sé í veg fyrir að
kjósandi komist á kjörstað til að tjá
vilja sinn. Fyrrnefnda atriðið er ein
af þeim ástæðum þess að margir
hallast gegn netkosningum á meðan
þeir hinir sömu tala sjaldnast máli
netkosninga þótt þær geti auðveld-
að mönnum að taka þátt í kjörfundi.
Hér er ekki meiningin að reyna
að tala máli þess að skipta hefð-
bundnum kosningum út fyrir net-
kosningar í einu vetfangi. Hins veg-
ar er mikilvægt að benda á að
auðvelt er að aðlaga netkosningu að
tilteknum kjörstöðum og í stað þess
að afhenda kjósendum rafræna
kvittun, afhenda heldur sérstökum
eftirlitsvef kvittunina þar sem kjós-
andinn getur barið hana augum um
leið og hann afhendir hana. Þannig
má auðveldlega hafa tvöfalt (eða
jafnvel margfalt) bókhald á atkvæð-
um til að auka tiltrú manna á raf-
rænni talningu þeirra. Þessar kvitt-
anir mætti einnig prenta á pappír í
augsýn kjósandans, til að auka
traust hans á ferlinu enn frekar.
Kvittanirnar væru þá varðveittar af
kjörstjórn eins og atkvæðaseðlar í
kjörkassa. Við talningar þyrfti ein-
ungis að taka nokkur hundruð
stikkprufur til að fá nánast full-
komið tölfræðilegt mat á áreið-
anleika rafræna kerfisins. Raun-
særra er að hugsa sér að nota megi
kerfi eins og ÍslendingaVal til að út-
færa nokkurs konar „þjóðarpúls“,
þ.e. kerfi sem leyfir þjóðinni að
greiða atkvæði um jafnvel hvert ein-
asta lagafrumvarp sem Alþingi af-
greiðir. Á vefnum gæti verið að
finna samantekt þingflokkanna eða
þingmanna á afstöðu og rökfærslum
þeirra um öll mál sem hver og einn
gæti kynnt sér að vild. Í kjölfar
samþykktar Alþingis væri svo hægt
að kjósa með eða á móti því að við-
komandi lög öðluðust gildi, t.d. inn-
an við viku eftir að þau væru sam-
þykkt af Alþingi. Ef tiltekinn fjöldi
kjörbærra manna greiddi atkvæði
gegn viðkomandi lögum mætti
hugsa sér að Alþingi yrði að taka
þau til endurskoðunnar eða að vísa
þeim til hefðbundinnar þjóð-
aratkvæðagreiðslu. Mikill fjöldi
kosninga væri vís til að búa til kosn-
ingaleiða hjá almenningi – ekki vilja
allir vera Alþingismenn! Sökum
þess væri að öllum líkindum heppi-
legra að þessi þjóðarpúls væri lif-
andi, þ.e. að almenningur gæti séð
hvert hver kosning stefndi til þess
að missa ekki af tækifærinu til að
tjá sig um málið. Jafnvel mætti
hugsa sér að hver og einn gæti
breytt atkvæði sínu fram á síðustu
stundu. Kostnaður við uppsetningu
á svona vefkosningakerfi þarf ekki
að vera mikill og hann er nær óháð-
ur fjölda kosninga. Færa má fyrir
því ákveðin rök að ofangreint kerfi
gæti boðið upp á heilmikinn sparnað
þar sem að fækka mætti þingmönn-
um sökum meira aðhalds og þáttöku
þjóðarinnar allrar. Kostnaður við
hefðbundnar alþingis- og þjóð-
arkosningar getur hlaupið á hundr-
uðum milljóna króna og tekur sömu-
leiðis mikinn tíma. Af þeim
ástæðum einum og sér þykir æski-
legt að halda fjölda almennra kosn-
inga í skefjum. Eins og fyrr var
greint frá mætti auka öryggi raf-
rænna kosninga á ÍslendingaVali
með notkun rafrænna skírteina
þannig að kjósendur geti undirritað
beiðnir um þátttöku í kosningum.
Undanfarin ár hafa Samtök banka
og verðbréfafyrirtækja og Fjár-
málaráðuneytið unnið að mótun al-
menns dreifilyklaskipulags fyrir Ís-
land og komið á laggirnar
svonefndri vottunarrót fyrir Ísland,
Íslandsrót. Þegar er farið að gefa út
rafræn skilríki á snjallkortum (eða
debetkortum) og heimabankar farn-
ir að nýta þær til að auka öryggi við
auðkenningu notenda sinna. Til
stendur að nýta sömu kort fyrir lög-
gildar undirritanir í viðskiptalegum
tilgangi á netinu. Almenn notkun
þessara korta á eftir að skapa mikla
hægræðingu og fullyrða má að þeg-
ar þau eru komin í almenna notkun
að þá finnist fólki jafn sjálfsagt að
hafa þau við hendi eins og veski eða
farsíman sinn. Afhending þessara
skilríkja kallar á formlegt ferli og
fer nú að mestu í fram í útibúum
viðskiptabankanna. Færa má fyrir
því rök að rétt væri að afhenda ein-
staklingum, þeim sem ekki hafa þau
nú þegar, svona snjallkort næst
þegar þeir mæta á kjörstað. Þá væri
til staðar mikilvæg forsenda þess að
hægt sé að framkvæma almennar
þingkosningar og formlegar þjóð-
aratkvæðagreiðslur með rafrænum
hætti – á hraðan og ódýran hátt. Öll
tæknin er þegar til staðar og ef
raunverulegur vilji er fyrir hendi þá
þarf það ekki að taka langan tíma að
útbúa rafrænt kosningakerfi og að-
laga kosningalögin að því.
Rafrænar kosningar
- raunhæfur kostur
Eftir Hákon
Guðbjartsson » Öll tæknin er þegar
til staðar og ef raun-
verulegur vilji er fyrir
hendi þá þarf það ekki
að taka langan tíma að
útbúa rafrænt kosn-
ingakerfi og aðlaga
kosningalögin að því.
Hákon Guðbjartsson
Höfundur er frkvstj. upplýsinga-
tæknisviðs Íslenskrar erfðagrein-
ingar ehf.
ICESAVE-málið er
í uppnámi einn gang-
inn enn og sér hvergi
til lands. Þetta mál á
upptök sín í frjáls-
hyggjuskeiðinu sem
leiddi hrunið yfir ís-
lenskt bankakerfi. Geir
H. Haarde og Ingi-
björg Sólrún Gísladótt-
ir, oddvitar í rík-
isstjórn
Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar á
árinu 2007-2008, innsigluðu hrunið
og mótuðu þá stefnu um samninga
við Breta og Hollendinga sem síðan
hefur verið fylgt í meginatriðum.
Þingflokkar þeirra lögðu blessun
sína yfir þá stefnu á Alþingi 5. des-
ember 2008. Framsóknarmenn sátu
þá hjá en Vinstri grænir stóðu einir
gegn því að fallast á tillöguna.
Ástæða er til að rifja upp þessa
ályktun Alþingis sem var svohljóð-
andi: „Alþingi ályktar að fela rík-
isstjórninni að leiða til lykta samn-
inga við viðeigandi stjórnvöld vegna
innstæðna í útibúum íslenskra við-
skiptabanka á Evrópska efnahags-
svæðinu á grundvelli þeirra sameig-
inlegu viðmiða sem aðilar hafa
komið sér saman um.“
Í þeim sameiginlegum viðmiðum
sem þarna er vísað til og birt voru
með tillögunni stendur þetta: „Að-
ilar [íslensk, bresk og hollensk
stjórnvöld] komu sér saman um að
tilskipunin um innstæðutryggingar
hafi verið felld inn í löggjöfina um
Evrópska efnahagssvæðið í sam-
ræmi við samninginn um Evrópska
efnahagssvæðið og gildi því á Íslandi
með sama hætti og hún gildir í aðild-
arríkjum Evrópusambandsins.“
Um pólitíska niðurstöðu sagði
m.a. í greinargerð ríkisstjórnar
Geirs H. Haarde með
tillögunni: „Gert er ráð
fyrir því að þau ríki
sem hlut eiga að máli
muni aðstoða sjóðinn
við að standa undir
þessu verkefni og það
verði í formi lánveit-
inga viðkomandi ríkja
til sjóðsins með ábyrgð
íslenska ríkisins.“
Mistök ríkisstjórnar
Jóhönnu og Stein-
gríms
Eftir fall ríkisstjórnar Geirs og
Ingibjargar fyrir ári og myndun
minnihlutastjórnar var samn-
inganefnd við Breta og Hollendinga
endurnýjuð með breytingum. Það
voru augljós mistök af hálfu þeirra
sem þá tóku við stjórnartaumum að
bjóða ekki Sjálfstæðis- og Fram-
sóknarflokki formlega aðild að þeirri
samninganefnd. Hefðu þeir hafnað
því boði var staða þeirra til andófs
að gerðum samningum önnur og
lakari. Önnur augljós mistök sem
gerð voru í júníbyrjun 2009 fólust í
því að skrifa undir Icesave-samning
án þess að tryggur þingmeirihluti
væri fyrir honum. Þessir fing-
urbrjótar hafa síðan fylgt málinu og
gefið óprúttinni stjórnarandstöðu
færi á að glamra og teygja málið og
toga til þessa dags. Eftir að forseti
Íslands hafnaði því að staðfesta ára-
mótalöggjöfina hlýtur ríkistjórnin
að átta sig á að hún hefur ekki vald á
framvindu málsins, hvorki nú eða
fari svo að lögunum verði hafnað í
þjóðaratkvæðagreiðslu. Þáttur for-
setans er mál út af fyrir sig en ekki
til umræðu í þessum pistli.
Stjórnarandstaðan
verði krafin svara
Við þessar aðstæður er rétt að
beina þeim spurningum til stjórn-
arandstöðunnar hvaða málsmeðferð
og efnislegar kröfur hún leggi til hér
og nú í aðdraganda þjóðaratkvæða-
greiðslu og eftir atvikum að felldum
lögunum sem vísað hefur verið í
þjóðaratkvæði. Krefja verður Sjálf-
stæðisflokk og Framsóknarflokk
sagna um það hvað þessir flokkar
geti hugsað sér sem samkomulags-
grundvöll. Liggi svör um þetta ekki
fyrir frá stjórnarandstöðunni er ver-
ið að leiða þjóðina blindandi til kosn-
inga og draga þetta afdrifaríka mál
á langinn og út í fullkomna óvissu.
Það er innihaldslaust með öllu að
klifa á því nú, eins og stjórnarand-
staðan gerir, að hún vilji nýja
samninganefnd. Fá þarf fram hið
fyrsta hvað það er efnislega sem
stjórnarandstaðan gerir kröfu um
að látið verði reyna á gagnvart er-
lendum viðsemjendum og rík-
isstjórnin þarf jafnframt að gera
upp við sig, hvað hún vilji fallast á
um breyttan málatilbúnað. – Ég hef
litla trú á að Bretar og Hollendingar
séu nú reiðubúnir til tilslakana, en
það sakar ekki að láta á það reyna.
Að öðrum kosti er dómstólaleiðin
handan við hornið, en um niðurstöðu
úr málaferlum, hvort sem um er að
ræða jafnræðisreglu eða gildi ESB-
tilskipana, getur enginn fullyrt fyr-
irfram.
Stjórnarandstaðan
leggi spil sín á borðið
Eftir Hjörleif
Guttormsson » Liggi svör um þetta
ekki fyrir er verið að
leiða þjóðina blindandi
til kosninga og draga
þetta afdrifaríka mál á
langinn og út í full-
komna óvissu.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur
ÞEIR sem ekki eru
kristinnar trúar eiga
auðvitað að fá að rækta
sína eigin trú eða trú-
leysi. Og ala börn sín
upp í samræmi við það.
Það styð ég heilshugar.
Ég er hinsvegar orð-
inn dálítið þreyttur á
látlausum árásum
samtakanna Siðmennt-
ar á kristna kirkju fyr-
ir að boða kristna trú í
skólum. Siðmennt segir það vera
mannréttindabrot. Það er náttúrlega
út í hött.
Yfirgnæfandi meirihluti þjóð-
arinnar er kristinnar trúar. Það er
því bæði sjálfsagt og eðlilegt að krist-
in fræði séu kennd og/eða boðuð í
skólum.
Það er auðvitað jafn sjálfsagt og
eðlilegt að börn sem aðhyllast aðra
trú eða enga þurfi ekki að sitja undir
þessum messum. Það er auðvelt að
komast hjá því með því einfaldlega að
skilgreina skýrt hvað fellur undir
kristin fræði. Þeir foreldrar sem ekki
vilja slíkt þiggja geta þá undanþegið
börn sín. Valgreinar eru orðnar al-
gengar í skólum.
Sjálfsagt er að börn viðkomandi
foreldra fái þá eitthvað annað við að
vera. Til dæmis kennslu í öðrum
trúarbrögðum eða lífsskoðunum.
Varaformaður Siðmenntar sagði í
grein í Mogganum á dögunum að
hann „hafi heyrt“ að algengasta
kvörtun foreldra í skólum sé vegna
trúmála. Er það virkilega svo?
Hvað með þann margfalda meiri-
hluta kristinna foreldra sem er sáttur
og sæll með kristniboð í skólum? Hér
þýðir ekkert að koma með tölur úr
könnunum á viðhorfi manna til að-
skilnaðar ríkis og kirkju. Ég er til
dæmis hlynntur formlegum aðskiln-
aði ríkis og kirkju. Ég
vil hinsvegar að kirkjan
starfi áfram í skólunum
enda ekkert sem segir
að það sé ekki hægt.
Við eigum auðvitað að
taka tillit til minni-
hlutahópa og sýna þeim
alla virðingu. Það er
hinsvegar engin ástæða
til að láta þá ráða.
Það virðist vera eitt-
hvert tískufyrirbrigði að
háværir minni-
hlutahópar berji meirihlutann til
hlýðni í krafti slagorða eins og mann-
réttinda og jafnræðis. Það á að bera
vott um eitthvert umburðarlyndi að
lúffa.
Lúffa jafnvel þegar ekki hefur ver-
ið óskað eftir því. Kjánalegt dæmi um
það er þegar skólastjóri í Reykjavík
ákvað að taka svínakjöt af matseðl-
inum af því er hann taldi vera tillits-
semi við börn múslima.
Ágætur kennimaður múslima
sagði að það væri alger óþarfi. Ef
múslimabörnum væri gefinn annar
valkostur, svosem lambakjöt eða
fiskur gerðu þau engar athugasemdir
við mataræði sinna kristnu vina.
Trúlaust fólk á rétt á því að börn-
um þess séu ekki kennd kristin fræði.
Það á engan rétt á að taka þá kennslu
frá öðrum.
Leyfið Kristi að
koma í skólana
Eftir Óla Tynes
Óli Tynes
»Hvað með þann
margfalda meiri-
hluta kristinna foreldra
sem er sáttur og sæll
með kristniboð í skól-
um?
Höfundur er fréttamaður,
kristinn faðir, afi og langafi.