Morgunblaðið - 14.01.2010, Blaðsíða 29

Umræðan 29
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. JANÚAR 2010
PENINGAHYGGJ-
AN (monetarism) hef-
ur verið stærsta vand-
ræðakenning vorra
tíma. Áhrifamestu spá-
menn þessarar kenn-
ingar voru Milton
Friedman, f. 1912, og
sakleysinginn Anna
Schwartz, en þessi tvö
gáfu út saman tvær
bækur um fræði sín, er
vöktu mikla athygli. Kenningar pen-
ingahyggjunnar hlutu merka og
mikla gagnrýni m.a. frá aðdáendum
John Maynard Keynes og einnig Ís-
landsvininum Joseph Stiglitz.
Fyrstu spámenn peningahyggj-
unnar komu fram fyrir miðja síðustu
öld, en það var ekki fyrir góð gildi
sem fræðin náðu allsherjarárangri í
byrjun áttunda áratugarins. Ástæð-
an var að Bretton Woods-kerfið
hrundi vegna vaxtarverkja í vest-
rænum hagkerfum, mikið tilkomið af
lágu orkuverði og aukinni tækni-
væðingu og fylgifisk þess, auknu at-
vinnuleysi. Endanlegt hrun varð
þegar olíuríkin komu sér saman um
að hækka olíuverð verulega 1973.
Fyrsti valdamaður peningahyggj-
unnar var Paul Volcker, seðla-
bankastjóri BNA, skipaður 1979 af
Carter.
Hann þjónaði einnig Reagan og
var meðreiðarsveinn í Reaganomics.
1987 var sanntrúaður pen-
ingahyggjumaður, Alan Greenspan,
skipaður í stöðuna og sat til 2006,
eða þangað til blaðran var komin í
þanmörk. Blöðrunni var ætlað að
halda út kjörtímabil Bush, en sprakk
aðeins fyrr.
Peningahyggjuna er ekki hægt að
skýra þar sem hún er fyrst og
fremst akademísk þráhyggja, en
ástæða þess hve hratt peningamark-
aðurinn tók við henni var að mark-
aðurinn sá stóru gulrótina, svipað og
konungar Norður-Evrópu sáu í siða-
skiptunum á 16. öld. Konungar sáu
að með því að gera katólsku kirkj-
una brottræka myndu þeir eignast
allar kirkju- og klausturjarðir. Þetta
gekk eftir og gátu kon-
ungar snaraukið við sín
gæluverkefni, svo sem
stríðsrekstur, bygg-
inga halla og vígvirkja.
Afleiðingin varð versn-
andi hagur þegna sið-
bótarkonunga, því kon-
ungar hugsuðu ekki um
framlegð í landbúnaði,
aðeins skattheimtu.
Peningahyggjunni
má líkja við sérstakt
sólkerfi. Á sporbaugn-
um er jörðin sem al-
menningur, saklaus fyrirtæki og
valdstjórnin búa á, á sama sporbaug
eru fjármálafyrirtæki, viðskipta-
bankar, fjárfestingabankar og fleira
svoleiðis.
Innst inni er sólin, sem kölluð er
seðlabanki, sem sendir frá sér aukna
orku, þegar kólnar á sporbaugnum,
en dregur að sér orku þegar hitnar
um of á baugnum. Þessu sólkerfi er
haldið í stöðugu jafnvægi með hinu
ósýnilega miðflóttaafli markaðarins,
en markaðurinn er hið ósýnilega og
óáþreifanlega goð markaðs- og pen-
ingahyggjunnar (Mammon).
Það sem svo skeði, óraði engan
hagfræðing fyrir, en hagfræðingar
eru ámóta fastheldnir á trúarsetn-
ingar sem þeir hafa lært og rabbínar
í Ísrael eru á sína trú. Því var það
ekki fyrr en við hrun að það upp-
götvaðist að sjálft goðið og mark-
aðurinn hafði tileinkað sér mannlega
eiginleika, þ.e.a.s. siðblinduna. Til að
skýra skarplega vald sitt yfir mann-
heimum valdi peningahyggjugoðið
litla Ísland sem dæmi um niðurlæg-
ingu og háðung.
Goðið byrjaði á að skipta út yf-
irmönnum í fjármálastofnunum, réð
siðblinda sjálftökumenn og eig-
inhagsmunaseggi. Þetta gengi sá um
að soga allt fémætt úr mannheimum,
einnig framleiddu nýju mennirnir
loftbólupeninga (cyber space mo-
ney). Verkfærin voru vígahnettir
sem settir voru á sporbauginn, kall-
aðir vogunarsjóðir, loftsteinar sem
voru spilltir einstaklingar er kallaðir
voru fjárfestar. Púkum var komið
fyrir og kallaðir sérfræðingar eða
greinendur, hlutverk þeirra var að
véla fé út úr almenningi inn í
áhættusjóði kerfisins. Árar sáu um
að fá almannafyrirtæki til að fara í
veðmál við sig um stöðu gengis og
afleiðna, en goðið réð markaðnum og
sá til þess að allir sem veðjuðu á
móti töpuðu illa og urðu að segja sig
til sveitar.
Uppmagnaðar afturgöngur voru
fengnar til þess að tæma bú stönd-
ugra fyrirtækja sem byggð höfðu
verið upp til almannaheilla og til að
halda saman tómri skel fann goðið
upp nýja rafta „Viðskiptavild“ (þýð-
ing: færsla á vegum goðans).
Að endingu lét goðið ástleitna
álfadrottningu hreppa gæslumenn
þjóðarsjóðsins í álög, til að gefa út
ástarskuldabréf og skuldsetja þjóð-
ina umfram greiðslugetu ásamt því
að fella gjaldmiðilinn í rusl. Latex-
blaðra goðsins var þá orðin 12 sinn-
um stærri en skinnskjóða þjóð-
arinnar og tími aðgerða.
Markaðsgoðið hleypti úr sinni
blöðru og skuldaviðurkenningum
rigndi yfir mannheima, gengið
hrundi, þannig að bæði réttlátir sem
ranglátir komust á vonarvöl.
Aðrar vestrænar þjóðir urðu ekki
síður fyrir barðinu á markaðsgoðinu
og síðasta ráð til þeirra var að
prenta seðla og fylla á í þeim fjár-
málastofnunum sem goðinu voru
kærar, þannig að árið 2010 yrði
áfram bergnumið af peningahyggju.
Einu verður þó að halda til haga,
að peningahyggjugoðinu tókst ekki
að heilaþvo gamlingjana Búdda og
Konfúsíus. Því mun áhrifa þessara
tveggja gamlingja verða vart um
heimsbyggðina í framtíðinni, meira
en áður hefur verið.
Peningahyggjan
Eftir Elías
Kristjánsson » Til að skýra skarp-
lega vald sitt yfir
mannheimum, valdi
peningahyggjugoðið
litla Ísland sem dæmi
um niðurlægingu og
háðung.
Elías Kristjánsson
Höfundur er forstjóri.
ÉG SET þetta á
blað vitandi að þetta
eru ekki gildandi við-
horf á Íslandi. Ég
skýli mér á bak við að
ég er Vestur-Íslend-
ingur, sem hefur búið
hálfa ævi hér í vestri
og hálfa á Íslandi.
Undanfarin 10 ár
hef ég komið oft til
Íslands og fundið
breytingar sem valda mér áhyggj-
um. Vaxandi hatrömm viðhorf
gagnvart Norður-Ameríku og
gagnvart Ísrael.
Ég skil rótina að þessari nei-
kvæðni; stríðsrekstur beggja land-
svæða, sem telja sig þurfa að beita
vopnum til að verjast árásum.
Hér í Kanada og í Bandaríkj-
unum þurfa frambjóðendur til
landsforystu að gera skýra grein
fyrir vissum gildum, sem almenn-
ingur telur skipta máli, t.d.:
Hvernig ætla þeir að skattleggja
landsbúa? Hver er afstaða þeirra
til fóstureyðinga? Og styðja þeir
Ísrael? Stór hluti fólks í Norður-
Ameríku trúir ennþá Biblíunni,
sem segir að Abraham og hans af-
komendur (Ísrael) eigi að fæða
fram Messías á settum tíma. Fólk
hér kannast við spádóma í 1.
Mósebók 12.2. um Abraham: „Ég
mun gera þig að mikilli þjóð og
blessa þig og gera
nafn þitt mikið, og
blessun skalt þú vera.
Ég mun blessa þá,
sem þig blessa, en
bölva þeim, sem þér
formælir, og af þér
skulu allar ættkvíslir
jarðarinnar blessun
hljóta.“
Kjósendur hér vilja
varast að komast und-
ir sjálfkrafa bölvun. Á
einfeldnislegan hátt er
vitnað í að Sovétríkin
hefðu kannski blessast ef þau
hefðu ekki fangelsað gyðingana.
Og kannski hefði Hitler haldið sín-
um stórsigrum ef hann hefði ekki
útrýmt gyðingum. Fólk kannast
við að ritningin segir fyrir um end-
urreisn Ísraels, og að Jerúsalem
muni verða bitbein margra þjóða.
(Sakaría 12.1+3: „Spádómur. Orð
Drottins um Ísrael. – Á þeim degi
mun ég gjöra Jerúsalem að afl-
raunasteini fyrir allar þjóðir. Hver
sá, sem hefur hann upp, mun
hrufla sig til blóðs.“)
Í einfeldni minni vil ég ekki að
Ísland taki þá áhættu að vera bölv-
unarmegin í tilverunni. Það er
söguleg staðreynd að Thor Thors,
sendifulltrúi Íslands hjá Samein-
uðu þjóðunum, var fenginn til að
tala fyrir stofnun nýs Ísraelsríkis
daginn sem það var samþykkt með
meirihluta 1948. Ísland var nýtt
smáríki, sem var treyst til að skilja
afstöðu þjóðarbrota eins og gyð-
inga. Framsetning Thors á stofnun
Ísraelsríkis þótti ráða úrslitum
þann dag. Í hálfa öld þar á eftir
umbreyttist Ísland úr bláfátækum
útkjálka í blessaða allsnægtaþjóð.
Ísland öðlaðist titilinn „Valda-
mesta smáþjóð heims“. Kannski
gerðist þetta bara af tilviljun í
beinu framhaldi af því að blessa
stofnun Ísraels. Þessi mikli upp-
gangur varð jú líka undir sterkum
verndarvæng Norður-Ameríku,
sem gaf Marshall-aðstoð og gal-
opin viðskipti og hervernd fyrir Ís-
land.
Íslendingar líta núna Ísrael og
Norður-Ameríku hornauga, en
leita til Evrópu eftir hjálp þegar
erfiðleikar skella á. Ég, sem Vest-
ur- Íslendingur, vil sjá miklu
sterkari bönd milli Norður-Amer-
íku og Íslands. Ég vil heyra um-
ræðu um inngöngu í NAFTA sem
frjálsari möguleika en innlimun í
Evrópusambandið. Ég minni á að
langflestir afkomendur Íslands eru
ekki í Bretlandi og Hollandi heldur
hér í vestri. Ísland fann Vestur-
heim og sendir börn sín þangað og
ætti að hafa opin tengsl hingað í
líkingu við Norðurlandatengslin.
Vestur-Íslendingar horfa með
áhyggjum á móðurjörðina á þess-
ari ögurstundu, en finna til van-
máttar við að hafa nokkur áhrif
eftir langvarandi tengslaleysi.
„Westurheimskar“
hugleiðingar
Eftir Jón Gunnar
Jónsson
ȃg, sem Vestur-
Íslendingur, vil sjá
miklu sterkari bönd
milli Norður-Ameríku
og Íslands.
Jón G Jónsson
Höfundur er tannsmiður
í Vancouver, Kanada.
Í MORGUN-
BLAÐINU 8. janúar
sl. skrifa þremenn-
ingarnir í Samtökum
um betri byggð enn
eina greinina varð-
andi flugvöllinn í
Vatnsmýrinni og
svara m.a. sjö sjúkra-
flutningamönnum að
þeir „taki þrönga sér-
hagsmuni sína fram
yfir víðtæka og þungvæga sam-
félagshagsmuni með því að hanga
á Vatnsmýrarvellinum eins og
hundar á roði.“ Það er þá svona
sem þeir meta mannslífin sem
þessir menn vinna við að bjarga.
Reykjavík er höfuðborg landsins,
ekki bara Reykvíkinga, og hefur
sínum skyldum að gegna sam-
kvæmt því.
Og víst er þó þeir þremenningar
tali um að þeir séu að svara „bá-
biljum“, þ.e. skoðanakönnunum, þá
er mesta bábiljan sú, sem þeir tala
um aftur og aftur, að eina mark-
tæka niðurstaðan varðandi framtíð
Reykjavíkurflugvallar sé kosningin
sem haldin var í Reykjavík 2001
og segja þeir jafnframt að þar hafi
niðurstaðan verið að flugvöllurinn
færi úr Vatnsmýrinni eigi síðar en
2016 og þá niðurstöðu verði borg-
aryfirvöld að virða.
Greinilegt er að þremenning-
arnir hafa ekki farið vel yfir nið-
urstöðu kosningarinnar, sem ég
skal nú rifja upp fyrir þá þre-
menninga: Atkvæðagreiðslan átti
að vera bindandi, ef a.m.k. 75% at-
kvæðisbærra manna tæki þátt í
henni, og jafnframt bindandi, ef
a.m.k. 50% atkvæðisbærra manna
greiddi atkvæði á sama veg, jafn-
vel þótt þátttaka í at-
kvæðagreiðslunni yrði
undir 75% mörkunum.
Niðurstaðan varð sú
að aðeins 37,2% at-
kvæðisbærra Reykvík-
inga, eða samsvarandi
tæpum helmingi þess
sem tilskilið hafði ver-
ið af borgarráði fyrir
bindandi atkvæða-
greiðslu tóku þátt. Um
1% var auð og ógild
atkvæði. Samtals
14.529, eða 17,9% atkvæðisbærra
Reykvíkinga, kusu að flugvöllurinn
yrði áfram í Vatnsmýrinni, og
samtals 14.913 eða 18,4% kusu að
flugvöllurinn færi. Bæði er, að
ekki mættu 75% atkvæðisbærra
manna á kjörstað og þessi kosning
því fallin, heldur einnig hitt að
ekki völdu heldur meira en 50%
þeirra sem greiddu atkvæði að
flugvöllurinn færi úr Vatnsmýr-
inni, munurinn var ekki nema 384
atkvæði.
Undanfarnar skoðanakannanir
hafa sýnt að algjör meirihluti
Reykvíkinga og einnig landsmanna
vilja hafa flugvöllinn í Vatnsmýr-
inni og held ég að það sé kominn
tími til að kjörnir fulltrúar, bæði í
borgarstjórn Reykjavíkur og á Al-
þingi fari að hlusta á meirihluta
landsmanna, en ekki þröngan hóp
einstaklinga með háfleygar og rán-
dýrar hugmyndir um byggð í
Vatnsmýrinni.
Framtíð Reykjavík-
urflugvallar
Eftir Val
Stefánsson
Valur Stefánsson
»Kosningin um fram-
tíð flugvallarins árið
2001 var ekki bindandi.
Höfundur er formaður Félags
íslenskra einkaflugmanna.
AFNEMUM
gjaldeyrishöftin
og komum í veg
fyrir mismunun
Íslendinga eftir
búsetu og efna-
hag.
Við verðum
að gera þá
kröfu að lög
landsins sýni
þegnum þess
virðingu. Einstaklingar og fjöl-
skyldur eiga að geta ráðið framtíð
sinni sjálf og eiga ekki að þurfa
að vera fórnarlömb geðþóttaákv-
arðana embættis- og stjórnmála-
manna.
Í núverandi reglum um gjald-
eyrishöft er meðal annars:
1) Íslendingum sem búa erlendis
en starfa á Íslandi bannað að
kaupa gjaldeyri til að standa
undir framfærslu. Hægt er að
sækja um undanþágu eftir
mjög ógagnsæjum leiðum og
það er alls ekki víst að hún fá-
ist.
2) Einstaklingum og fyrirtækjum
mismunað eftir stærð og efna-
hag.
3) Bannað að spara gjaldeyri.
Þetta er andstætt hugmyndum
um gjaldeyrishöftin þar sem
skortur á gjaldeyri er forsenda
haftanna. Bannið frestar mögu-
legu afnámi laganna.
4) Bara leyfilegt að eyða gjald-
eyri. Þetta er stórhættulegt þar
sem erlendar skuldir halda
áfram að safnast saman.
5) Tvöfalt gengi. Eitt gengi á Ís-
landi og annað gengi erlendis.
Þennan gengismun geta óheið-
arlegir einstaklingar og fyr-
irtæki hagnýtt sér og hagnast
um milljónir. Enn eitt dæmi
þar sem lög skapa óheiðar-
legum einstaklingum gríð-
arlegan hagnaðarmöguleika.
6) Auk þess draga gjaldeyris-
höftin úr trausti á krónunni og
ýta undir fjármagnsflótta og
lækkun krónunnar, andstætt
við tilgang laganna.
Peningar eru meðal annars not-
aðir til að reikna út arðsemi fjár-
festinga. Höftin gera það að verk-
um að gengi krónunnar er rangt
skráð og sendir hún því röng
skilaboð í hagkerfið. Röng skila-
boð stuðla að sóun og lífs-
kjaraskerðingu á meðan rétt
skilaboð stuðla að betri nýtingu
framleiðsluþátta og auknum lífs-
gæðum.
Nú eru höftin búin að vera á í
15 mánuði og ekkert bendir til
þess að þeim verði aflétt bráð-
lega. Hver mánuður sem líður
skerðir lífskjör og gerir atvinnu-
uppbyggingu erfiðari.
Þessi fáu dæmi sýna að lögin
eru skaðleg, ýta undir mismunun
og hvetja til afbrota. Þau verður
að afnema sem fyrst!
Snúum vörn í sókn!
LÚÐVÍK JÚLÍUSSON
sjómaður.
Afnemum gjaldeyris-
höftin – Frelsum
þjóðina úr ánauð
Frá Lúðvík Júlíussyni
Lúðvík
Júlíusson
BRÉF TIL BLAÐSINS