SunnudagsMogginn - 04.09.2011, Qupperneq 21

4. september 2011 21
H
ugræn atferlismeðferð (HAM) sækir að-
ferðafræði sína til atferlisfræði og atferl-
isgreiningar en meðferðin hefur þróast frá
því að vera einungis ætluð þunglyndum til
þess að vera í mörgum tilfellum kjörmeðferð fyrir
mörg geðræn vandamál eins og kvíða og félagsfælni.
En hugræn atferlismeðferð er ekki ein meðferð heldur
rúmast innan hennar mörg afbrigði eins og David C.
Clark bendir á. „Ólíkar geðraskanir þarfnast ólíkrar
meðferðar og að því hafa rannsóknir mínar beinst. Sá
sem þjáist af þunglyndi þarfnast annarrar nálgunar en
sá sem er sjúklega kvíðinn eða félagsfælinn en með-
ferðirnar rúmast samt innan hugrænnar atferlismeð-
ferðar.“
Bakgrunnur dr. Clarks er nokkuð sérstakur en hann
hóf grunnnám í lyfjafræði við Oxford University.
„Mér fannst efnafræði alltaf skemmtileg og þá taldi ég
einnig að lyfjameðferðir gætu virkilega hjálpað fólki.“
En þegar á námið leið fór Clark hins vegar að fá efa-
semdir og áhugi hans á sálfræði jókst. „Mér fannst
sálfræðin vera nákvæmari og geta fremur hjálpað
fólki sem átti í tilfinningalegum vanda.“ Clark lærði
um hugræna atferlismeðferð í sálfræðinni og fór að
nota hana, þróa og rannsaka fleiri nálganir innan
hennar fyrir hartnær þrjátíu árum og þykir með fær-
ustu sérfræðingum á þessu sviði í heiminum í dag.
Valmöguleiki í heilsugæslunni
„Ef ég aðeins tek Bretland sem dæmi þá eru þung-
lyndi og krónískur kvíði algengustu ástæður vanlíð-
unar fólks þar. Það er að mörgu leyti falið vandamál,
því skömmin sem fylgir þessum röskunum er mikil.
Þetta er vandi sem snertir svo margar fjölskyldur. Það
er því sérlega ánægjulegt að bæði vinstri ríkisstjórn
Blairs og hægristjórn Camerons hafa tekið þátt í
átaksverkefninu IAPT (Improving Access to Psycho-
logical Therapy), sem snýst um að auka aðgengi al-
mennings að sálfræðiþjónustu, sérstaklega að hug-
rænni atferlismeðferð.“
Clark, sem er einn af frumkvöðlum IAPT, segir að
ein af hindrununum sem hamli aðgengi almennings
að hugrænni atferlismeðferð sé skortur á þjálfuðum
sérfræðingum í greininni. „Í Bretlandi þurfum við að
mennta nokkur þúsund nýja sérfræðinga til þess að
anna eftirspurninni, sérstaklega í kjölfar átaksins. En
fólk sem leitar til heimilislækna sem og heim-
ilislæknar mun nú hafa valmöguleika. Það getur í
samráði við sinn lækni valið að fara í hugræna atferl-
ismeðferð eða að taka lyf, nokkuð sem ekki var hægt
áður. Átakið byggist á svokallaðri skref-fyrir-skref-
meðferð þar sem ákveðin skimun fer fram í heilsu-
gæslunni. Allir þeir sem taldir eru hafa þörf fyrir
hugræna atferlismeðferð fá bækling og ráðgjöf í síma
einu sinni í viku.“
Mikilvægt að bæta aðgengið
Margir myndu ef til vill telja að það væri ekki mjög
árangursrík meðferð en rannsóknir hafa sýnt að með
þessari aðferð ná um 40% af sjúklingum sem leita til
heilsugæslunnar bata að sögn Clarks. „Þeim sem
þurfa frekari aðstoð er boðið að koma í hefðbundnari
meðferð og hitta meðferðaraðila sinn einu sinni í
viku. Í hvert sinn er viðkomandi kemur til meðferð-
araðila eru einkenni geðröskunar hans metin, rétt
eins og fólk fer í blóðprufu hjá lækni, og því höfum
við alltaf nýjustu upplýsingar um sjúklingana, jafnvel
þótt þeir hætti meðferð, hvort sem það er vegna þess
að þeim líður betur eða verr. Eftirfylgnin er því meiri
en áður.“
Í kjölfar átaksins munu 900.000 fleiri fá meðferð en
ella og af þeim munu 450.000 ná fullum bata við
geðröskun sinni. „Kostnaður heilbrigðiskerfisins mun
ef til vill ekki lækka en kostnaður samfélagsins í heild
mun gera það,“ segir Clark og heldur áfram. „Fyrir
utan að auka lífsgæði fólks gerum við ráð fyrir að um
25.000 manns muni hætta á bótum, 3.600 nýir HAM-
sérfræðingar bætast við þá sem fyrir eru, HAM muni
verða raunhæfur valkostur fyrir heimilislækna þegar
þeir velja meðferð fyrir sjúklinga sína og að bið eftir
sálfræðimeðferð minnki úr 18 mánuðum niður í
nokkrar vikur þegar átakinu eru lokið. Allt skiptir
þetta miklu máli fyrir samfélagið.“
Clark leggur ríka áherslu á fyrirbyggjandi mátt
hugrænnar atferlismeðferðar. „Lyf hafa sjaldnast fyr-
irbyggjandi áhrif. Sé sjúklingur á lyfjum og hætti
hann á þeim taka einkenni sig yfirleitt upp aftur.
Rannsóknir hafa sýnt að hægt er að beita hugrænni
atferlismeðferð á fyrirbyggjandi hátt og draga úr
langtímaafleiðingum geðröskunarinnar. Þess vegna er
svo mikilvægt að bæta aðgengið að meðferðinni.“
Hann tekur bæði dæmi af fólki sem er haldið fé-
lagsfælni og eins kvíðaröskun. „Fólk sem er haldið
félagsfælni er iðulega uppteknara af eigin framkomu
en annarra, þ.e. það óttast hvernig það ber sig í aug-
um annarra en er ekki svo mikið að velta fyrir sér
hvernig aðrir líta út í þeirra eigin augum. Því geta
einfaldir hlutir eins og að svara í síma ef annað fólk er
nálægt eða halda stutta tölu í margmenni verið því
ofviða. Tilgangur hugrænnar meðferðar er að fá þá
sem haldnir eru félagsfælni til þess að skilja ferlið á
bak við hegðun sína og leiðrétta, þannig að þeir geti
haft eðlileg samskipti við aðra í fjölmenni. Rann-
sóknir hafa sýnt að HAM getur hjálpað fólki með
þetta vandamál og að árangurinn varir lengi. Fimm
árum eftir að meðferð er lokið hafa flestir haldið ár-
angrinum eða orðið betri en þeir voru í lok meðferð-
arinnar. Þú nærð ekki slíkum árangri með lyfjum.
Clark segir að sömuleiðis megi ná mjög góðum
árangri með þá sem haldnir eru kvíða. „Þeir upplifa
oft sterk líkamleg einkenni tengd kvíðaköstum, eins
og brjóstverk, oföndun, hraðan hjartslátt og svima.
Fólk heldur gjarnan að það sé að fá hjartaáfall og
kallar á sjúkrabíl. Með hugrænni atferlismeðferð er
hægt að leiðrétta það bjagaða hugsanaferli sem fer af
stað í slíkum kvíða og ná tökum á því með góðum ár-
angri. Það hefur orðið mikil þróun í hugrænni atferl-
ismeðferð á undanförnum áratugum og hún hefur
sannað sig sem sjálfstætt meðferðarform. Hér á landi
er unnið mikið og gott starf á þessu sviði og það er
mjög viðeigandi að þessi ráðstefna skuli hafa verið
haldin hér nú. Í framtíðinni eigum við að horfa meira
til forvarna og hugræn atferlismeðferð er hluti af
því.“
Falið
vanda-
mál
Um helgina lýkur hér á landi stórri evr-
ópskri ráðstefnu um hugræna atferl-
ismeðferð. Á meðal fyrirlesara var breski
frumkvöðullinn og prófessorinn David C.
Clark en hann hefur síðastliðinn þrjátíu ár
stundað rannsóknir og þróað aðferðir í
hugrænni atferlismeðferð.
Texti: Unnur Hrefna Jóhannsdóttir
Ljósmynd: Kristinn Ingvarsson kring@mbl.is