Morgunblaðið - 19.06.2010, Qupperneq 28

28 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. JÚNÍ 2010
Í síðustu viku voru
fiskveiðistjórnunarmál
Íslands, Grænlands og
Færeyja rædd í þaula
á þemaráðstefnu Vest-
norræna ráðsins. Ráð-
stefnan fór fram dag-
ana 7.-10. júní, hún
hófst á Sauðárkróki
og henni lauk þrem
dögum síðar í Þórs-
höfn í Færeyjum.
Markmið ráðstefnunnar – sem
haldin var að frumkvæði Íslands-
deildar Vestnorræna ráðsins – var
að kryfja og auka skilning á fisk-
veiðistjórnunarkerfum landanna
þriggja, kostum hvers kerfis og
göllum. Sérstaklega var litið til
efnahagslegra þátta og áhrifa fisk-
veiðistjórnunar á viðgang fiski-
stofnanna.
Þátttakendur víða að
Um sextíu manns sóttu ráðstefn-
una, þar á meðal sjávarútvegs-
ráðherrar vestnorrænu landanna,
þingmenn, háskólamenn og sér-
fræðingar. Meðal fyrirlesara voru
Emanuel Rosing frá Grænlandi,
norski þingmaðurinn Frank Bakke
Jensen, Helgi Áss Grétarsson
cand.jur., Helgi Hjörvar forseti
Norðurlandaráðs, Niels Vesterga-
ard prófessor frá Danmörku, Þór-
ólfur Matthíasson prófessor, for-
stjórar Hafrannsóknastofnana
Færeyja og Íslands, Eilif Gaard og
Jóhann Sigurjónsson, auk vestnor-
rænu sjávarútvegsráðherranna Ja-
cob Vestergaard, Ane Hansen og
Jóns Bjarnasonar. Ráðstefnuna
sótti einnig Armando Astudillo
fulltrúi framkvæmdastjórnar Evr-
ópusambandsins til að skýra frá
endurskoðun sameiginlegrar sjáv-
arútvegsstefnu sambandsins sem
fram fer um þessar mundir.
Samfélagssáttmáli
forsenda löghlýðni
Fjölmörg fróðleg erindi voru
flutt á ráðstefnunni, jafnt fræðileg
sem pólitísk. Meðal áhugaverðra
fyrirlesara var dr. Stig Gezelius hjá
Norsk institut for landbrugsökon-
omisk forskning. Hann fjallaði um
löghlýðni og lögbrot í sjávarútvegi
– en framhjálandanir, brottkast og
falsaðar aflatölur
þekkjast víðast hvar
þar sem sjávarútvegur
er stundaður. Í erindi
Gezeliusar kom fram
að í minni sjáv-
arþorpum í Noregi þar
sem löghlýðni er talin
dyggð, vegur afstaða
samfélagsins þyngra á
metum heldur en inn-
tak löggjafarinnar eða
regluverksins. Það er
því einhver óskrifaður
samfélagssáttmáli um
markmið og lífsafkomu sem ræður
meiru um það hvernig lögum er
fylgt eftir, heldur en inntak laga-
textans eða gæði löggjafarinnar.
Þetta er umhugsunarvert í ljósi
þess ágreinings sem víða stendur
um starfsumhverfi sjávarútvegsins
í hinum vestnorrænu löndum, ekki
síst hér á Íslandi, þar sem aldrei
hefur náðst sátt um fiskveiðistjórn-
unina. Líkt og í þeim tilvikum sem
fræðimaðurinn gerði að umtalsefni,
þarf að ríkja gagnkvæmur skiln-
ingur á samfélagslegu gildi fyr-
irkomulagsins. Annars vegar er
réttur útgerðarmannsins til þess að
lifa af veiðum og nýta sínar fjár-
festingar með hagkvæmum hætti.
Hins vegar réttur almennings,
samfélagsins í heild, til þess að
njóta arðs og tekna í samfélags-
sjóðinn af nýtingu verðmætrar
fiskveiðiauðlindar.
Ólíkar aðferðir
Fjölmörg fleiri áhugaverð erindi
komu fram á ráðstefnunni. Öll hafa
vestnorrænu löndin ólík fisk-
veiðistjórnunarkerfi. Hafrannsóknir
gegna veigamiklu hlutverki við
fiskveiðistjórnun þeirra allra. Í
Færeyjum eiga sjómenn og útgerð-
armenn sjálfir þó betri aðkomu að
sjálfri veiðiráðgjöfinni en t.d. hér á
Íslandi. Færeyjar hafa svokallað
„fiskidagakerfi“ þar sem úthlutað
er veiðidögum á afmörkuðum
svæðum. Togurum er vísað út á
djúpmiðin, strandveiðibátar veiða
nær landi. Hvatinn til brottkasts
og brasks í færeyska fiskidagakerf-
inu virðist vera minni en í kvóta-
kerfinu okkar. Hins vegar getur
reynst örðugt að hafa stjórn á
stærð fiskistofna í þessu kerfi auk
þess sem það getur stuðlað að of-
fjárfestingu.
Grænlendingar eru með blandað
kvótakerfi í mismunandi útfærslum
eftir tegundum. Stjórnun rækju-
veiða þeirra líkist mest íslenska
kvótakerfinu. Þeir glíma hins vegar
við ónákvæmar aflatölur og alls-
kyns skrifræðisvanda, auk vand-
kvæða sem komið hafa upp vegna
fiskveiðisamninga þeirra við ESB.
Í Grænlandi hefur orði mikil sam-
þjöppun í sjávarútvegi með færri
og stærri fyrirtækjum, einkum í
rækjuiðnaði. Af því hafa hlotist
vandkvæði ekki ósvipuð þeim sem
við Íslendingar þekkjum úti um
land, m.a. nýliðunarvandi og
byggðaröskun.
Skýr markmið
og samstarf landa
Í máli allra sem töluðu á ráð-
stefnunni kom fram að eign-
arhaldið á fiskveiðiauðlindinni,
verndun hennar og samfélagslegt
gagn, sjálfbærni atvinnugrein-
arinnar, viðhald byggða og efling
atvinnu eru meginmarkmið með
allri fiskveiðistjórnun. Þá voru
framsögumenn – jafnt fræðimenn
sem pólitíkusar – sammála um að
vestnorrænu löndin geti haft af því
beinan hag að efla samráð sitt og
samstarf í sjávarútvegsmálum. Til
dæmis ættu löndin að stefna að
sameiginlegri stjórnun veiða úr
sameiginlegum fiskistofnum land-
anna. Jafnframt ættu þau að efla
samstarf sitt gagnvart umheim-
inum.
Evrópusambandið er nú að skoða
sína fiskveiðistjórnunarstefnu. Þar
geta vestnorrænu löndin miðlað af
reynslu sinni af sjálfbærum fisk-
veiðum og marktækum samanburði
á ólíkum aðferðum fiskveiðistjórn-
unar.
Þrjár fiskveiðiþjóðir – þrjú
fiskveiðistjórnunarkerfi
Eftir Ólínu Þor-
varðardóttur » Vestnorrænu löndin
ættu að efla sam-
starf í sjávarútvegs-
málum og stefna að
sameiginlegri stjórnun
veiða úr sameiginlegum
fiskistofnum.
Ólína Þorvarðardóttir
Höfundur er alþingismaður, formað-
ur Íslandsdeildar og varaformaður
Vestnorræna ráðsins.
Verðtrygginguna
verður að stoppa.
Stjórnvöld ana, með
bundið fyrir augun, að
feigðarósi. Stórkostleg-
asti þjófnaður í formi
eignaupptöku á hús-
eignum almennings
stendur yfir. Pólitík-
usar vita ekki sitt rjúk-
andi ráð, aðgerðaleysi
stjórnvalda í þessum
hildarleik er algert á meðan Ísland
brennur. Hundruð milljarða liggja
undir í formi 93 þúsund íbúðasjóðsl-
ána sem jafnt og þétt éta sig inn í
merg og bein þjóðarinnar. Ef þetta
rán verður ekki stoppað fellur
Íbúðalánasjóður og þar á eftir rík-
issjóður sem situr þá uppi með stór-
an hluta af íbúðarhúsnæði þjóð-
arinnar. Út úr þessum hildarleik
mun fjármálakerfi þjóðarinnar
hrynja innan frá og algjör rúst
blasa við. Þúsundir fasteigna verða
settar undir hamarinn í haust og
fjölskyldur hrökklast út á götu í
stórum stíl.
Það er engin von að ríkissjóður
ráði við þetta verkefni og mun al-
gjört þrot koma til ef þessi ógnvald-
ur fær að leika lausum hala lengur.
Örvæntingarfullir
skuldarar íbúðalána
horfa á eignastöðu
sína étna upp af þess-
um ormi sem engu
eirir. Á meðan þessu
fer fram undir nefi
forsætisráðherra
dansar önnur
strengjabrúða stjórn-
valda, félagsmálaráð-
herra, hrunadans og
reynir að gera lítið úr
vandanum. En sjóinu
er ekki lokið fyrr en
feita konan hefur sungið sitt lag.
Með sama áframhaldandi ráni í
formi verðtryggðra íbúðalána og
stóraukinnar skattheimtu sem engu
skilar mun söngur feitu konunnar
verða sorgarsöngur yfir gröfum ís-
lensku þjóðarinnar.
Þær fréttir berast nú frá stjórn-
völdum að heildarútgjöld íbúðalána
sé 1 billjón og 300 milljarðar. Stór
hluti þess er á leiðinni frá núverandi
eigendum sínum og inn í ríkissjóð ef
allt fer á versta veg. Verðtryggingin
mun sjá um það. Þessum skulda-
pakka mun ríkissjóður aldrei geta
staðið undir. Afborganir af þeim er-
lendu lánum sem Íbúðalánasjóður
er fjármagnaður með munu falla á
ríkissjóð og hrun blasa við. Eign-
astaða þorra fólks mun falla niður
fyrir núll með hrikalegum afleið-
ingum. Þessa þróun verður að
stoppa og færa höfuðstól íbúðalána
niður eins og hann var fyrir 2007.
Lúðvík Gizurarson leggur til í
grein sinni í Morgunblaðinu að ríkið
stofni hlutafélag sem heldur utan
um það íbúðarhúsnæði sem fólk hef-
ur misst vegna gengislána og verð-
tryggingarbáls. En hængur er á til-
lögu Lúðvíks; hver á að huga að
almennu viðhaldi íbúðarhúsnæðis
sem fellur undir þessi ákvæði? Hús-
næðið mun drabbast niður í stórum
stíl, verðfall verður staðreynd og
Íbúðalánasjóður og ríkissjóður
munu tapa stórum fúlgum á þessu
bralli. Í kjölfarið mun fylgja póli-
tískt brask með þessar eignir.
Afnema verður verðtrygginguna
strax, lækka höfuðstól húsnæðislána
í það horf sem var fyrir 2007, ann-
ars er stórslys í uppsiglingu með
ófyrirséðum afleiðingum fyrir rík-
issjóð.
Ógnvaldur framtíðar
Eftir Sigurjón
Gunnarsson »Um verðtrygginguna
– hvernig hún ógnar
íbúðaeigendum og étur
upp eign þeirra
Sigurjón Gunnarsson
Höfundur er matreiðslumeistari.
Þegar þingflokkar Samfylkingar
og Vinstri grænna mynduðu
meirihluta eftir síðustu þingkosn-
ingar var kjör-
orð þeirra: „Vel-
ferðarrík-
isstjórn.“ Ég get
ekki séð að síðan
vinstriflokkarnir
komust til valda
hafi þeir gert
neitt til að
stuðla að velferð
okkar lands-
manna. Fyrst á
dagskrá þeirra var að sækja um
aðild að ESB og svo auðvitað að
hækka skatta upp úr öllu valdi. Í
aðdraganda sveitarstjórnarkosn-
inganna sem fóru fram í lok maí
heyrði ég ansi athyglisverð um-
mæli sem ég verð að viðurkenna
að ég man ekki nákvæmlega hver
sagði, en ég tel að það hafi verið
oddviti framsóknarmanna í
Reykjanesbæ. Hann sagði að:
„… við getum ekki skattlagt okkur
út úr kreppunni …“, sem er rétt.
Við þurfum að efla atvinnulífið og
sjá þannig um hlutina að framtíð
landsins, námsmenn á öllum aldri,
geti stundað nám og ekki haft
áhyggjur af því að geta ekki séð
fyrir fjölskyldu sinni.
Lánasjóður íslenskra náms-
manna hefur nú lagt fram tillögur
um breytingar á úthlutunarreglum
sínum og hefur meirihluti rík-
isstjórnarinnar samþykkt þær.
Hvar er velferð okkar náms-
manna? Eigum við ekki rétt á því
að geta stundað okkar nám án
þess að þurfa að hafa áhyggjur af
því að geta ekki séð fyrir okkur
og börnunum okkar? Hvers vegna
er ekki hægt að bjóða náms-
mönnum upp á fría dagvistun fyr-
ir börnin okkar á meðan við erum
í námi eins og gert er í Dan-
mörku? Í landi þar sem læsi ein-
staklinga er með því hæsta sem
mælist í heiminum og menntun
eitt af því sem við leggjum hvað
mesta áherslu á, hvernig stendur
þá á því að komið sé svona illa
fram við námsmenn á Íslandi?
Ég skora á Katrínu Jak-
obsdóttur, menntamálaráðherra,
að endurskoða tillögur Lánasjóðs-
ins með hag námsmanna að leið-
arljósi.
VALGERÐUR KRISTÍN
EINARSDÓTTIR,
námsmaður.
Hvar er velferðin sem
ríkisstjórnin lofaði?
Frá Valgerði Kristínu Einarsdóttur
Valgerður Kristín
Einarsdóttir
BRÉF TIL BLAÐSINS
Hvernig stjórn-
skipun er á Íslandi?
Hvert er hlutverk
forseta Íslands? Er
ekki hægt að segja
að í sögulegu sam-
hengi sé forsetinn
framlenging á dönsk-
um konungi eða
danskri drottningu?
Þegar Íslendingar
hlutu sjálfstæði var
konungi skipt út fyr-
ir forseta. Samkvæmt íslensku
stjórnarskránni er forsetinn
valdalaus/valdalítill og hefur í
raun lítið hlutverk í stjórnun
landsins enda ábyrgðarlaus gagn-
vart stjórnarathöfnun samkvæmt
stjórnarskrá. Þetta er í samræmi
við þá þróun sem varð í Evrópu
nokkru áður en stjórnarskráin
var samþykkt, þ.e. að akmarka
bæri vald konunga og gera það
lítið sem ekkert.
Á átjándu öld fundu menn það
út að rétt væri að skipta rík-
isvaldinu í þrennt þar sem hver
þáttur átti að takmarka og
tempra hina. Þetta átti að minnka
líkur á ofríki og geðþóttastjórn.
Hugmyndin á bak við þessa kenn-
ingu er að um mismunandi aðila
sé að ræða í hverjum þætti rík-
isvaldsins.
Á Íslandi höfum við löggjaf-
arvald sem þjóðin kýs. Þá höfum
við framkvæmdavald sem löggjaf-
arvaldið kýs og dómsvald sem
kosið er af framkvæmdavaldinu.
Loks höfum við svo forseta sem
þjóðin kýs en hans hlutverk er lít-
ið sem ekkert í stjórn landsins.
Þrátt fyrir að menn hafi fundið
það út á átjándu öld að rétt væri
að skipta ríkisvaldinu í þrennt og
takmarka hvern þátt þess gegn
öðrum þá er það enn svo hér á
landi að af þessum þremur þátt-
um kýs þjóðin einungis löggjaf-
ann. Sama fólkið stýrir svo
framkvæmdavaldinu og löggjaf-
arvaldinu. Ekki er langt síðan
eðlilegt þótti að framkvæmda-
valdið sæi jafnframt um dómstörf.
Nýlega birtist viðtal við forseta
Íslands í erlendum
miðlum þar sem hann
spáði fyrir um eldgos
og afleiðingar þess.
Þessi spá forsetans
olli töluverðu upp-
námi enda birtust
fréttir um að fullyrð-
ingar hans hefðu leitt
til þess að ferðamenn
sem ætluðu að koma
til Íslands afboðuðu
komu sína með til-
heyrandi margföld-
unaráhrifum fyrir ís-
lenskan efnahag. Í framhaldi af
þessu og vegna annarra athafna
forsetans hófst umræða um að
setja embættinu siðareglur.
Væri eðlilegra að breyta stjórn-
skipuninni? Setja upp kerfi með
raunverulegri þrískiptingu? Þjóð-
in kysi sér forseta sem færi með
framkvæmdavaldið. Mjög ólíklegt
er að forseti sem bæri slíka
ábyrgð færi að spá um nátt-
úruhamfarir á Íslandi. Þjóðin kysi
þá einnig löggjafann en spurning
er hvernig valið yrði í dómskerfið.
Þessi öfl tækjust svo á og tempr-
uðu hvert annað.
Hvers vegna hefur stjórnskip-
uninni ekki verið breytt í þessa
átt? Er ekki svarið við því ein-
falt? Það er löggjafinn sem breyt-
ir stjórnarskránni og að sjálf-
sögðu vill hann ekki takmarka
vald sitt. Að fara bæði með lög-
gjafarvald og framkvæmdavald er
til þægindaauka. Getur verið að
fórnarkostnaður þessa kerfis sé
ábyrgðarlaus forseti með lítið
hlutverk svipað og konungar og
drottningar í nágrannaríkjum Ís-
lands sem eru fyrst og fremst
þjóðhöfðingjar til sýnis. Er þetta
gott kerfi?
Ábyrgðarlaus for-
seti – gott kerfi?
Eftir Berg
Hauksson
Bergur
Hauksson
» Væri eðlilegra að
breyta stjórnskip-
uninni? Setja upp kerfi
með raunverulegri þrí-
skiptingu?
Höfundur er framkvæmdastjóri.