Morgunblaðið - 02.07.2010, Blaðsíða 22

22 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. JÚLÍ 2010
Stautandi sig fram
úr erfiðum texta og
alltof mörgum nöfnum
manna og kvenna og þó
sérstaklega löngum
ættartölum var svipað
og að reyna að spila
tónverk án þess að lesa
nótur verksins. Þannig
virkaði Njáls saga á
okkur sem börn, ung-
linga og allt fram á full-
orðinsárin og gerir reyndar enn:
Hvað er það sem er svo seiðandi við
þennan texta? Hrollkaldan í hörð-
ustu köflunum, miskunnarlausan á
öðrum kafla og ljúfsáran og seiðandi
þegar sólin skín og maður heyrir í
flugunum sem sveima milli blómanna
undir heitum bæjarveggnum. Texti
höfundarins virkar eins og tónverk,
ljúfsár og ögrandi. Njála hefur verið
lesin frá alda öðli og er lesin enn.
Alltaf kemur ný mynd fram við
hvern lestur og við leitum svara við
atburðum sem við skiljum ekki al-
veg, sér í lagi þegar við berum þenn-
an tíðaranda sem sagan hrærist í
saman við nútímann. Við finnum
hlutdrægni höfundar með sumum
persónum hans og undirbúning fyrir
því sem á eftir að gerast. Margar
áleitnar spurningar vakna næstum í
hverjum kafla og svörin geta orðið
jafnmörg og lesendurnir sem spyrja.
Byrjum á forspá Hrúts um frænku
sína og þjófsaugun. Þetta er gefið af
einum greindasta manni sögunnar
sem auk þess er forspár. Er höfund-
urinn hér nú þegar að undirbúa
stuldinn í Kirkjubæ. Eða var sá at-
burður stuldur eða hefnd? Maður
skynjar heift og niðurlægingu Hall-
gerðar þegar hún 15 vetra er ófregin
gefin meðalmanni út á Meðalfells-
strönd undir Felli. Þorvarður var vel
styrkur maður og kurteis, nokkuð
bráður í skapi. Kaupmálinn er hand-
salaður og fannst það á
öllu, að hún þóttist var-
gefin. Hver er ástæðan
fyrir þessum gjörningi
Höskuldar gagnvart
þessum augasteini sín-
um? Þetta atvik verður
ekki fyrirgefið fyrr en
löngu síðar eða þegar
boð koma frá Grjótá
um að dóttursonur sé
fæddur og amma skuli
ráða nafni. Höskuldur
skal hann heita og í
þessu svari finnum við
fyrirgefninguna. Loksins.
Þegar Hallgerður flytur að Hlíð-
arenda er þetta ein valdamesta kona
landsins. Hefur erft tvo bændur og
gekk auður hennar vel fram. Auk
þess eru faðir hennar og föðurbróðir
með ríkari og valdamestu mönnum
landsins. Átök hennar og Bergþóru
eru hápólitísk. En Hallgerður finnur
strax fyrir óvild Bergþóru. Jafn-
framt ber hún ósjálfrátt saman sína
fyrri tíð annars vegar, þegar Þjóst-
ólfur játar ást sína er hann lofar
henni að ganga að hvaða manni öðr-
um en föður hennar og eða Hrúti föð-
urbróður hennar, og hins vegar við-
brögð Gunnars gagnvart henni
heima á Bergþórshvoli. Þar stendur
hann ekki með Hallgerði þegar henni
er sýnd megnasta ókurteisi. Í
Kirkjubæjarferðinni felst niðurlæg-
ing fyrir Gunnar. Fyrst móttökurnar
og synjun Otkels. Sem Hallgerði
finnst hin svartasta vanvirða. Í þessu
tilviki kemur veikt innlegg tengda-
sonarins í málið Gunnari til bjargar
er Þráinn Sigfússon leggur til að þeir
taki það sem tekið er og leggi verð í
þess stað. Ekki bætti um þræls-
munnurinn sem nú þarf að metta.
Þegar þetta fregnast um sveitina
gefur Bergþóra manni sínum tiltal
svo að Njáll og synir hans koma með
mat á fimm hestum og hey á fimm-
tán. Var Kirkjubæjarferðin ekki nóg
skömm. Auk þess að vera bónbjargir
frá Þórólfsfelli. Er þetta stuldur í
Kirkjubæ eða er þetta hefnd og
heiftarbragð Hallgerðar? Var nauð-
synlegt að bera fram smjör og ost
eða var þetta storkun við Gunnar,
bónda hennar?
Segja má að Otkell Skarfsson er
bjó að Kirkjubæ sé ekki í náðinni hjá
höfundinum. Það kemur snemma
fram og einna helst þegar hann hefur
lýst Skammkatli sem bjó á Hofi.
Skammkell hét maður er bjó að Hofi
tvö. Hann átti vel fé, var illgjarn, lyg-
inn og ódæll. Með þessari lýsingu
kemur höfundurinn með það sem
ræður úrslitum á áliti okkar á Ot-
katli. Skamkell var vinur Otkels.
Hins vegar átti Otkell tvo bræður;
Hallkel og Hallbjörn hvíta. Aðeins
örlar á að þeir bræður séu ekki síður
metnir að verðleikum í samanburði
við Otkel, en viðurnefnið hvíti er
greinilega hrósyrði. Otkell var ekki
sagður glöggskyggn. Hann var mik-
ill vinur Runólfs í Dal. Það má kalla
hrós svo honum var ekki alls varnað.
Otkell gaf honum tíu vetra uxa al-
svartan og þáði af honum heimboð.
Hér má segja að höfundurinn sé að
leika sér með litina eins og svo oft vill
verða í Njálu. Þessi alsvarti uxi gat
hafa merkt feigð Otkels. Svona get-
um við leikið okkur með hugleiðingar
um þessa afar vinsælu sögu sem er
eins og hljómkviða í eyrum okkar
sem teljum hana aðra bestu bók eftir
biblíunni.
Frekari hugleiðingar hafa verið
lagðar fyrir gesti í Ásgarði á Hvols-
velli alla laugardaga í sumar og halda
áfram nú í júlí. Í næsta erindi nk.
laugardag verður farið yfir þátt
Bergþóru Skarphéðinsdóttur í Njáls
sögu. Erindin eru haldin í gamla
skólahúsinu í Ásgarði þar sem einnig
hangir uppi fjöldi mynda af per-
sónum Njálu túlkuðum af listakon-
unni Þórhildi Jónsdóttur og spurn-
ingin er hvort þær eru eitthvað í
líkingu við þær persónur sem þú, les-
andi góður, varst búinn að búa til í
huga þér.
Eftir Bjarna E.
Sigurðsson »Njála hefur verið les-
in frá alda öðli og er
lesin enn. Alltaf kemur
ný mynd fram við hvern
lestur og við leitum
svara við atburðum sem
við skiljum ekki al-
veg …
Bjarni E. Sigurðsson
Höfundur er framkvæmdastjóri og
Njáluunnandi.
Njála í huga leikmanna
Árið 2008 kom út
sameiginleg reglugerð
flug- og vakttíma fyrir
flugrekendur í Evrópu
og rann hún undan
rifjum Flugörygg-
isstofnunar Evrópu
(EASA). Var það já-
kvætt skref að hafa öll
flugmálayfirvöld undir
sama hatti hvað þetta
varðar, en það þýddi
líka að sumar þjóðir
þurftu nú að gangast undir reglu-
gerð sem var rýmri og ófullkomnari
heldur en fyrri reglugerðir í viðkom-
andi landi.
Samgönguráðuneyti
tekur af skarið
Reglugerð um flug- og vinnu-
tímamörk og hvíldartíma flugverja
var innleidd á Íslandi í lok árs 2008,
en í henni er m.a. tekið sérstaklega
fram að skilgreina skuli áhrif bak-
vaktar á flugvakt sem fer í hönd ef
flugmaður er kallaður út í vinnu af
bakvaktinni. Því miður lét sam-
gönguráðuneytið undan þrýstingi
frá Samtökum atvinnulífsins og fjar-
lægði þessa skilgrein-
ingu, sem hafði að til-
lögu Flugmálastjórnar
Íslands verið sett í
drögin að reglugerð-
inni til að tryggja við-
unandi flugöryggi og
koma í veg fyrir óhóf-
lega langan vakttíma í
kjölfar bakvaktar.
Flugmálastjórn hafði
áhyggjur af hugs-
anlegri misnotkun
flugrekenda á þessu
ákvæði í fyrri reglu-
gerðum og áréttaði skilning stofn-
unarinnar á því í sérstöku bréfi til
flugrekenda.
Hugsanlega var ráðuneytið með
þessu að fara meðalveg á milli þess
sem flugmenn og Flugmálastjórn
Íslands kröfðust annars vegar og
þess sem atvinnurekendur kröfðust
hins vegar. Það er hins vegar ljóst
að flugöryggissjónarmið voru ekki
látin ráða í þetta skiptið, heldur
hagsmunasjónarmið flugrekenda.
Hvað þýðir þetta?
Í stuttu máli er mögulegt að flug-
maður hefji 12 klst bakvakt kl 6 að
morgni. Klukkan 17:55 er hann kall-
aður út í flug og er nú samkvæmt
reglugerðinni heimilt að fara á 11
klst vakt og ef svo óheppilega vill til
að vaktin lengist, t.d. út af bilunum
og veðri, þá má lengja vaktina upp í
13 tíma, sem þýðir að flugmaðurinn
er búinn að vera í vinnu alla nóttina
og er að lenda um það bil klukkan 7
um morguninn, eða 25 klst eftir að
hann hóf varavakt sína. Rannsóknir
sýna að það eru 5,5 sinnum meiri lík-
ur á að flugmaður verði fyrir slysi ef
vakttími er 13 klst eða lengri (Goode
JH, 2003) og enn meiri líkur á slys-
um þegar flogið er að næturlagi
(Flight Safety Foundation, 2000).
Vissulega eiga flugmenn að hvíla
sig og vera í formi á meðan þeir bíða
eftir útkalli, en sýnt hefur verið
fram á að hvíld á slíkri vakt er tak-
mörkuð og svefn styttri og verri en
undir venjulegum kringumstæðum
(Torsvall L & Åkerstedt T, 1988).
Að auki er eðlilegt að yfir daginn
hugi menn að fjölskyldu og heimili,
því ekki geta allir legið uppi í rúmi
yfir hábjartan daginn og sofið.
Þann 28. október 2007 lenti Bo-
eing þota frá íslenska flugfélaginu
JET-X á Keflavíkurflugvelli og rann
út af flugbrautinni. Þetta alvarlega
flugatvik var rannsakað og nið-
urstöður rannsóknarinnar bentu til
þess að ofþreyta flugmanna hefði
verið ein af orsökum óhappsins.
Vísindalegar rannsóknir styðja
rök Flugmálastjórnar
EASA fékk fyrirtækið Moebus
Aviation til að gera sérstaka skýrslu
um vísindaleg og læknisfræðileg
áhrif takmarkana á flug- og vakttím-
um áhafna. Voru fengnir til verksins
10 sérfræðingar sem komu frá ýms-
um sviðum þekkingarsamfélagsins
og flugiðnaðarins. Skýrsluhöfundar
lögðu sérstaka áherslu á að há-
marksvakttíma ætti að festa og
setja 13 klst sem algjört hámark og
leyfa engar framlengingar. Ekki var
hlustað á það. Enn fremur lagði
starfshópurinn til að tekið yrði sér-
stakt tillit til varavaktar á undan
flugvakt, eins og í dæminu hér á
undan. Nágrannalönd okkar og
mörg önnur Evrópuríki hafa tekið
mark á þessu og takmarkað þann
vakttíma sem flugmenn geta unnið
eftir varavakt. Íslensk stjórnvöld
ákváðu að gera þetta öðruvísi og
sleppa þessu ákvæði, þrátt fyrir til-
mæli Flugmálastjórnar Íslands um
að taka slíkar takmarkanir upp.
Lokaorð
Bráðlega mun Flugmálastjórn
krefja flugrekendur um kerfi til að
fylgjast með áhættu í tengslum við
ofþreytu flugáhafna (Fatique Risk
Management System). Göfugum til-
gangi slíkra kerfa og gagnsemi
verður fljótlega kastað á glæ ef
stjórnvöld ákveða að fara þá leið að
hlusta ekki á sérfræðiálit sinna eigin
stofnana. Flugmenn eru svo sann-
arlega stórir hagsmunaaðilar í þessu
máli en ólíkt Samtökum Atvinnulífs-
ins þá leggja þeir lífið að veði og er
því umhugað um að þessi mál séu í
lagi.
Flugöryggi
Eftir Kára Kárason » Öryggisnefnd FÍA
telur að Samgöngu-
ráðuneytið hefði mátt
vera faglegra í umfjöll-
un sinni og afgreiðslu á
reglugerð um vinnu-
tímamörk flugverja.
Kári Kárason
Höfundur er formaður Öryggis-
nefndar Félags íslenskra atvinnuflug-
manna.
Nýkjörinn varafor-
maður Sjálfstæð-
isflokksins, Ólöf Nor-
dal, lýsti í örfáum
orðum helstu lynd-
iseinkunn okkar sjálf-
stæðismanna. Hún
vitnaði í afa sinn Sigurð
um gamlar heimildir
frakkneskar sem sögðu
frá víkingum er legið
höfðu þar við land.
Sendiboði kom til
þeirra og spurði eftir höfðingjanum.
Þeir svöruðu því til að þeir væru allir
jafnir. Ólöf benti réttilega á, að þetta
er sjálfstæðisstefnan í hnotskurn, við
erum öll jöfn. Við þurfum ekki að
jafna fólk með þvingunaraðgerðum,
því við fæðumst öll jöfn frá náttúr-
unnar hendi.
Þessi orð okkar góða leiðtoga sönn-
uðust á landsfundinum. Forystan
vildi gera málamiðlun og fela þing-
flokknum að skera úr um ESB-
umsóknina. Þá reis einn fundar-
manna upp og mótmælti harðlega
þessari hugmynd. Það varð svo úr, að
fundurinn samþykkti einróma að um-
sóknin yrði dregin snarlega til baka
og að okkar hagsmunum væri best
borgið utan ESB. Við eigum mik-
ilmenni í okkar röðum, bæði meðal al-
mennra félaga og innan raða foryst-
unnar. Í þessu tilfelli kom óbreyttur
liðsmaður upp og fékk sitt fram. Í
öðru tilfelli fannst kjörnum fulltrúa
okkar, Sigurði Kára Kristjánssyni,
ekki nógu fast að orði kveðið í Ice-
save-málinu. Hann kom í pontu og
lagði til að við höfnuðum algerlega
ólögvörðum kröfum Breta og Hol-
lendinga. Það var samþykkt einróma.
Ekki þarf að deila um lýðræðisást
sjálfstæðismanna í verki, við erum
bara ekkert stöðugt að gorta okkur af
henni. En Vinstri grænir, þau telja
sig mikla lýðræðissinna og hrópa hátt
á torgum, að þeirra stíll sé að takast á
um málefnin. Vissulega geta þau
hrópað hátt ýmis orð, en orðin hafa
oft litla merkingu. Það er nefnilega
ekki nóg bara að öskra. Á þeirra
fundi var ESB-aðild vissulega mót-
mælt, flestir innan þeirra raða eru
andvígir aðild. En foringjahollusta
þeirra er mikil. Þau létu undan for-
ystunni og ákváðu að setja málið í
nefnd. Það þykir ekki hetjuleg bar-
átta fyrir hugsjónum.
Þegar tekin er eindregin ákvörðun
má segja að henni geti fylgt áhætta.
Þess vegna þarf kjark til að taka af-
stöðu og kjarkmenn eru betur til for-
ystu fallnir en dauðþreyttir og illa
sofnir forystumenn með jákór á bak
við sig. Við sjálfstæð-
ismenn segjum okkar
skoðanir umbúðalaust,
ekkert ESB og við borg-
um ekki kröfur, sem
engin lagastoð er á bak
við. Sjálfstæðismenn
berjast fyrir sínum hug-
sjónum. Ágætt er að
bera saman ríkisstjórn
sjálfstæðismanna og
samfylkingar við „hina
tæru vinstristjórn“.
Ekkert ESB var á dag-
skrá hinnar fyrri. En
hinir málglöðu vinstri grænu menn
voru tilbúnir til að selja sínar hug-
sjónir fyrir ráðherrastóla. Þessu skal
ekki gleyma.
Sjálfstæðisflokkurinn var stofn-
aður til að berjast fyrir og varðveita
sjálfstæði Íslands. Rúmum áttatíu ár-
um seinna er stefnan ennþá sú sama,
engu er breytt. Á sama tíma hafa
vinstriflokkarnir breytt um nöfn og
kennitölur, ásamt því að breyta um
stefnur og áheyrslur. Sjálfstæð-
isstefnan er hjarta þjóðarinnar, en
stundum gleyma menn stefnunni og
það gerðist á árunum fyrir hrun. En
nú hafa sjálfstæðismenn leiðrétt
stefnuna og halda ótrauðir áfram með
áttatíu ára gamla stefnu, sígilda og al-
gerlega óbreytta.
Sem sjálfstæð þjóð getum við unn-
ið okkur betur út úr okkar verkefnum
heldur en í samstarfi við ESB.
Gleymum því ekki, að mörg ríki vilja
snúa til baka og fá aftur sína gömlu
mynt. Einnig skal minnt á, að það er
auðveldara að breyta litlu samfélagi
en stóru. Og sjálfstæðinu, sem var
dýru verði keypt, er sárt að glata.
Minna skal á orð Ólafs Thors er hann
flutti á ársafmæli lýðveldisins 17. júní
árið 1945, en þá sagði hann m.a. að
engum dytti í hug nú á tímum að fela
erlendri vinaþjóð okkar yfirráð yfir
utanríkismálum vorum. Ólafur var
framsýnn og maður allra tíma. Okkur
er hollt að minnast hans góðu orða.
Við sjálfstæðismenn erum ekki
jafnaðarmenn, því það þarf ekkert að
jafna fólk. „Vér erum allir jafnir“, og
það á við um bæði kyn.
„Vér erum allir jafnir“
Eftir Jón Ragnar
Ríkarðsson
Jón Ragnar
Ríkarðsson
» Fundurinn sam-
þykkti einróma að
ESB-umsóknin yrði
dregin snarlega til baka
og við höfnuðum alger-
lega ólögvörðum kröfum
Breta og Hollendinga
Höfundur er sjómaður.
Þeir sem þurfa að senda
Morgunblaðinu greinar eru vin-
samlega beðnir að nota inn-
sendikerfi blaðsins. Formið er
undir liðnum „Senda inn efni“ of-
arlega á forsíðu mbl.is. Einnig er
hægt að slá inn slóðina
www.mbl.is/sendagrein. Ekki er
lengur tekið við greinum sem
sendar eru í tölvupósti. Í fyrsta
skipti sem formið er notað þarf
notandinn að nýskrá sig inn í kerf-
ið, en næst þegar kerfið er notað er
nóg að slá inn netfang og lykilorð
og er þá notandasvæðið virkt.
Ekki er hægt að senda inn lengri
grein en sem nemur þeirri há-
markslengd sem gefin er upp fyrir
hvern efnisþátt en boðið er upp á
birtingu lengri greina á vefnum.
Nánari upplýsingar gefur
starfsfólk greinadeildar.
Móttaka aðsendra greina