Morgunblaðið - 02.07.2010, Blaðsíða 24

24 Minningar
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. JÚLÍ 2010
✝ Gísli Sigurðssonvar fæddur að Út-
hlíð í Biskupstungum,
3. desember 1930.
Hann andaðist á
Landspítalanum í
Fossvogi að morgni
sunnudagsins 27. júní
sl. Foreldrar hans
voru hjónin Jónína
Þorbjörg Gísladóttir
og Sigurður Tómas
Jónsson sem bjuggu í
Úthlíð.
Systkini Gísla eru
:1) Ingibjörg Sigurð-
ardóttir, maki Hróar Björnsson
sem er látinn. 2) Björn Sigurðsson,
maki Ágústa Margrét Ólafsdóttir
sem er látin. 3) Sigrún Sigurð-
ardóttir, maki Guðmundur Arason.
4) Kristín Sigurðardóttir, fyrri
maki Greipur Sigurðsson sem er
látinn, seinni maki Werner Rasmus-
son. 5) Jón Hilmar Sigurðsson,
hann er látinn. 6) Baldur Sigurðs-
son, maki Kristbjörg Steingríms-
dóttir.
Lesbókar Morgunblaðsins. Þar
starfaði hann í 33 ár, þar til hann
lét af störfum árið 2000.
Gísli var listmálari frá barnsaldri
og var ekki gamall þegar hann var
fenginn til að skreyta skólatöfl-
urnar bæði í barnaskólanum í
Reykholti og Héraðsskólanum á
Laugarvatni. Hann hélt fjölda sýn-
inga ýmist einn eða í félagi með
öðrum og myndskreytti oft blaða-
greinar sem hann skrifaði. Gísli gaf
út nokkrar bækur og var einnig af-
kastamikill ljósmyndari. Hann
skrifaði Árbók Ferðafélags Íslands
1998 og tók flestar myndir í hana
sjálfur. Stærsta ritverk hans var
bækurnar Seiður lands og sagna,
sem kom út í fjórum bindum en
honum entist ekki heilsa til að ljúka
fleirum. Hann gaf út bókina Ljóð-
myndalindir þar sem hann orti ljóð
við myndverk sín. Hann var ráðgef-
andi við hönnun Úthlíðarkirkju og
málaði altaristöfluna sem prýðir
kirkjuna. Hann sótti myndefni sitt
gjarnan til heimahaganna og Jarl-
hetturnar í Langjökli voru honum
kært myndefni.
Útför Gísla fer fram frá Hall-
grímskirkju í dag, 2. júlí 2010, og
hefst athöfnin kl. 15.
Árið 1955 kvæntist
Gísli eftirlifandi eig-
inkonu sinni, Jóhönnu
Bjarnadóttur, f. 2.
febrúar 1933. For-
eldrar hennar voru
Þórdís Eiríksdóttir og
Bjarni Kolbeinsson
sem bjuggu að Stóru-
Mástungu í Gnúp-
verjahreppi. Gísli og
Jóhanna eiga tvö
börn, Bjarna Má, f.
1955, sem kvæntur er
Hrafneyju Ásgeirs-
dóttur, og Hrafnhildi,
f. 1959. Barnabörnin eru tvö.
Gísli lauk landsprófi frá Héraðs-
skólanum á Laugarvatni og lauk
síðan námi frá Samvinnuskólanum í
Reykjavík vorið 1953. Eftir skóla-
göngu starfaði hann hjá Lands-
bankanum á Selfossi en hóf síðan
feril sinn sem blaðamaður er hann
tók við sem ritstjóri Samvinnunnar
1955. Árið 1959 varð hann ritstjóri
Vikunnar og starfaði þar til ársins
1967 er hann tók við sem ritstjóri
„Afi, segðu það sem þú mátt ekki
segja.“ Þetta sagði ég þegar gelgjan
gerði vart við sig. Afi kallaði mig
alltaf ljós í húsi, að fara til afa og
ömmu í Garðaflötina var yndislegt,
maður breyttist úr venjulegri
stelpuskjátu í prinsessu, kókómalt,
hrökkbrauð með osti og marmelaði
er bara gott hjá afa og ömmu, hvergi
annars staðar.
Afi var mikill listamaður, ófá
skipti tók maður upp pensil og byrj-
aði að mála eins og afi. Ein jólin lét
hann mig mála jólamynd handa sér,
hef verið svona 10-11 ára, í augum
afa var þetta flottasta, æðislegsta og
frábærasta mynd sem hefur verið
máluð … enda var þessi mynd dreg-
in upp með stolti öll jól á Garðaflöt-
inni. Afi sýndi öllum myndina sem
litu inn, mjög ánægður með mynd-
ina.
Afi var hress og skemmtilegur
kall og var ekkert að tvínóna við
hlutina, ef hann fékk hugmynd var
rokið á stað og það var framkvæmt
og með engu hiki, ætli þetta mundi
ekki kallast ofvirkni í dag? Afi lifði
lífinu svo sannarlega lifandi,
skemmtilega lifandi.
Þótt við teljum okkur vita hvar við
endum öll þá bregður manni mikið
og ávallt er sárt að kveðja. En ég
veit að afi er á góðum stað þar sem
honum líður vel og einhvern daginn
mun ég hitta hann aftur.
Þín
Jóhanna litla.
Sumarið 1930 var haldin hátíð á
Þingvöllum og minnst 1000 ára af-
mælis alþingis. Ungu hjónin í Úthlíð,
Sigurður og Jónína, riðu á Þingvöll
þótt frúin væri farin að þykkna und-
ir belti. 3. desember fæddist þeim
hjónum frumburðurinn sem var
skírður nafni móðurafa síns Gísla
Guðmundssonar. Gísli var ekki gam-
all þegar í ljós kom að listamanns-
gáfan úr móðurættinni væri honum
gefin en Gísli móðurafi hans og Ein-
ar Jónsson frá Galtafelli voru
bræðrasynir. Er Gísli var 10 ára
kom að Úthlíð málari úr Reykjavík,
Magnús að nafni, til að mála íbúðar-
húsið. Hann var góður frístundamál-
ari og hafði með sér alla hluti til að
mála landslagsmyndir. Gísli heillað-
ist af þessum málara sem kenndi
honum undirstöðuatriði í teikningu
og að fara með vatnsliti. Þegar
amma hans fór til Reykjavíkur þá
um haustið fékk hann sína fyrstu
vatnsliti og pensla ásamt teikni-
blokk. Árið 1940 fór hann í Reyk-
holtsskóla þar sem Stefán Sigurðs-
son kennari tók á móti Gísla og skildi
ekkert í því hver hafði kennt honum
svo fljótt til verka. En Stefán var
fjölhæfur kennari og kallaði móður
okkar á sinn fund og sagði: „Eitt-
hvað þarftu nú að gera í þessu, Jón-
ína mín.“
Fyrsta myndin sem kom fyrir
augu Tungnamanna eftir Gísla var
mynd sem hann málaði í barnaskól-
anum, og var notuð í leiksýningu, af
nátttrölli ógurlegu sem kom á
glugga. Gísli fór að mála með vatns-
litum af áhuga eftir fermingu og
hafa sumar myndir hans frá þeim
tíma varðveist.
Gísli fór á íþróttaskólann í Hauka-
dal. Var hann frískur vel alla tíð og
hafði yndi af íþróttum. Einn af vin-
um hans úr íþróttaskólanum var
Haukdælinn Kristbergur á Laug.
Þeir sóttu hvor annan oft heim og
kepptu í kringlukasti. Þó var aðal-
umræðan hvort öxlin væri of há eða
of lág.
Eftir að hafa verið í skóla undir
umsjón þriggja merkra skólamanna:
Sigurðar í Haukadal, Bjarna á
Laugarvatni og Jónasar frá Hriflu
tók alvara lífsins við. Hann kynntist
yndislegri konu, Jóhönnu Bjarna-
dóttur frá Stóru-Mástungu og komu
þau sér upp menningarheimili í
Reykjavík og eignuðust börnin tvö.
Eftir að hann settist að í Reykja-
vík sneri hann sér að blaðamennsk-
unni sem varð hans lifibrauð æ síð-
an. Hann var ritstjóri Samvinnunnar
og Vikunnar og ritstjórnarfulltrúi
Lesbókar Morgunblaðsins, en þar
starfaði hann í rúma þrjá áratugi.
Gísli skrifaði meira en flestir aðrir
um arkitektúr, menningu og listir.
Hann málaði alla tíð mikið og er ekki
nema mánuður síðan hann lagði frá
sér pensilinn. Hann hélt rúmlega 20
opinberar einkasýningar sem voru
fjölsóttar.
Síðar fluttu þau í Garðabæinn
með fjölskylduna. Var heimili þeirra
hjóna ávallt opið fyrir fjölskyldur
þeirra sem bjuggu í Árnessýslu. Þar
gisti ég oftar en tölu verður á komið.
Alltaf var eitthvað að gerast. Hann
málaði stöðugt og ræddi við mig um
landsmálin enda fylgdist blaðamað-
urinn vel með þeim.
Gísli var sem fyrr segir liðtækur
íþróttamaður, byrjaði snemma að
æfa golf og var í því sem öðru mikill
eljumaður. Náði hann góðum ár-
angri í íþróttinni og var í landsliði
öldunga um nokkurra ára skeið.
Þegar hann hætti að vinna á Les-
bókinni fór hann að skrifa bóka-
flokkinn Seiður lands og sagna. Í
bókunum segir hann í máli og mynd-
um frá lífi og starfi fólksins í landinu
fyrr og nú allt frá Lóni í Öræfum og
vestur á Snæfellsnes. Síðasta bók
hans var bókin Ljóðmyndalindir en
þar ljóðskreytir hann málverkin sín
og er sú bók hans mesta meistara-
verk.
Samband okkar Gísla var alla tíð
náið og fylgdist hann vel með því
sem ég var að bjástra við. Hann
hjálpaði mér við að hanna og byggja
golfvöllinn í Úthlíð. Þegar hann kom
á sumrin í heimsókn tók hann alltaf
hring á vellinum og sagði til um hvað
skyldi laga og hverju ætti að breyta.
Eftir þá umræðu var oft tekist á um
Sturlungu, ekki síst meðan Jón
bróðir okkar var meðal okkar, en
báðir voru þeir með frábært minni
og mér ofjarlar. Stundum náði ég þó
að koma þeim á óvart með því að
lesa mér dálítið til ef ég vissi að til
stæði að við myndum hittast.
Gísli hafði alla tíð mikinn áhuga á
arkitektúr og er kom að því að ég
hygðist reisa kirkjuna í Úthlíð til
minningar um nýlátna eiginkonu
mína sagðist Gísli ætla að teikna
kirkjuna fyrir mig sem hann og
gerði. Hann tók síðan virkan þátt í
byggingunni og kom oft austur með
Jóni bróður okkar sem gerði heim-
ildarmynd um byggingu kirkjunnar.
Á þessari vegferð treystust enn
bræðraböndin og þótt við hefðum
unnið margt ólíkt um dagana, þá
fóru skoðanir okkar oft saman, ekki
síst er farið var að innrétta kirkjuna.
Okkar síðasta verkefni var að hanna
og byggja upp duftkirkjugarðinn við
Úthlíðarkirkju. Reiturinn var vígður
er við jarðsettum kerið hans Jóns
bróður okkar.
Fyrir þremur vikum kom Gísli
austur til að hitta vini sem vildu
heiðra hann. Þá skoðaði hann graf-
reitinn fullbúinn. „Hvar ætlar þú að
láta mig vera, nú ræður þú öllu
Björn?“ Ég sýndi honum reitinn.
„Þú verður við hliðina á honum Jóni
bróður okkar, ég verð hinum megin
við hann, það verður um nóg að
spjalla.“
Nú þegar bróðir minn hefur lokið
sinni vegferð hér á jörð er mér efst í
huga þakklæti fyrir alla hjálpsemina
og vináttuna. Jóhönnu konu hans
Bjarna Má, Hrafneyju, Hrafnhildi,
Jóhönnu yngri og Sverri Má votta
ég samúð mína. Fáir hafa getað fet-
að í fótspor þín, kæri bróðir.
Björn Sigurðsson, Úthlíð.
Gísli mágur minn lauk jarðvist
sinni að morgni sunnudagsins 27.
júní. Við hjónin sátum að hádegis-
verði ásamt Birni bróður hans í
Réttinni í Úthlíð þegar sími Krist-
ínar, konu minnar og systur Gísla,
hringdi. Í símanum var Jóhanna,
eiginkona Gísla að tilkynna andlát
hans þá um morguninn. Ekki verður
með sanni sagt að það hafi komið
mjög á óvart, því erfiður parkinsons-
sjúkdómur hafði hrjáð hann í mörg
ár og hrakaði heilsu hans mjög hratt
á síðastliðnum 2-3 árum.
Gísla kynntist ég fyrst persónu-
lega þegar kynni tókust með mér og
systur hans Kristínu, en auðvitað
hafði maður vitað af honum, þjóð-
þekktum manninum, bæði sem lista-
manni og ritstjóra Lesbókar Morg-
unblaðsins.
Það var gott að heimsækja þau
hjónin Gísla og Jóhönnu. Þegar
maður kom var manni ávallt fagnað
sem gesti, sem lengi hafði verið beð-
ið eftir og sárt hafði verið saknað.
Gísli var mjög ljúfur maður og
glaðvær. Aldrei heyrði ég hann
mæla styggðaryrði um eða við nokk-
urn mann, en enginn skyldi halda að
Gísli hefði verið maður án skoðana,
þvert á móti. Hann hafði sterkar
skoðanir, m.a. á húsagerðarlist og
ritaði oft greinar um það og ýmislegt
annað, sem honum lá á hjarta hverju
sinni.
Flestum nægir eitt hlutverk í líf-
inu, en svo var ekki með mág minn,
hinn fjölhæfa snilling. Á yngri árum
stundaði hann hlaup og frjálsíþrótt-
ir, en síðustu 40 árin átti golfið hug
hans allan og náði hann þar frábær-
um árangri, eins og þekkt er. Hann
var í fullu starfi hjá Morgunblaðinu í
rúm þrjátíu ár, en þar að auki var
hann afkastamikill listmálari, ljós-
myndari, rithöfundur og golfari.
Teikniáráttan var Gísla í blóð borin.
Ungur að árum notaði hann hvert
tækifæri sem gafst til myndsköpun-
ar og eigum við hjónin t.d. frábæra
mynd af Úthlíð og nágrenni, sem
hann teiknaði upp úr fermingu. Svo
sterk var þessi árátta, að þótt hann
væri orðinn fársjúkur og gæti tæp-
ast á fótum staðið, málaði hann
mynd af hrossastóði með gosinu í
Eyjafjallajökli í bakgrunni og sein-
ustu pensilstrokurnar voru teknar
daginn áður en hann var lagður fár-
Gísli Sigurðsson
Gísli Sigurðsson var einn þeirra
manna, sem mótuðu Lesbók
Morgunblaðsins hvað mest. Árni
Óla, sem hóf störf á Morg-
unblaðinu við stofnun þess 1913
skrifaði enn í Lesbókina eftir að
Gísli hafði tekið við daglegri um-
sjón hennar undir lok sjöunda
áratugarins. Þeir tveir spönnuðu
nánast allan útgáfutíma Lesbókar
sem sjálfstæðrar einingar í útgáfu
Morgunblaðsins. Geri aðrir betur!
Á ritstjórn dagblaðs eru stöðug
átök dag hvern ýmist inn á við
eða út á við. Eitt af því, sem ég
hygg að hafi fylgt Morgunblaðinu
alla tíð eru deilur milli ritstjórnar
og framkvæmdastjórnar um lok
blaðsins á kvöldin og prent-
unartíma, sem gat ráðið miklu um
útgáfukostnað. Þessi átök náðu
aldrei til Lesbókar þann tíma,
sem ég þekkti til vegna þess, að
Gísli Sigurðsson var svo skipu-
lagður í vinnubrögðum, að slík
vandamál voru nánast óþekkt á
hans vettvangi.
Fyrstu árin, sem Gísli starfaði
við Lesbókina einkenndust, að því
er mér fannst, af stöðugum ásök-
unum um að þetta og hitt væri
ekki í blaðinu sjálfu þann daginn
vegna gleymsku eða skipulags-
leysis. Slík vandamál voru óþekkt
á Lesbókinni. Það var alltaf allt á
hreinu hjá Gísla. Í þau fáu skipti,
sem alvarleg mistök urðu í útgáfu
Lesbókar tók Gísli þau óskaplega
nærri sér, sem sýndi hversu sam-
vizkusamur hann var.
Matthías Johannessen fékk
Gísla til starfa á Lesbókinni eftir
nokkrar sviptingar síðustu árin,
sem Sigurður A. Magnússon var
umsjónarmaður hennar, en Sig-
urður og Haraldur J. Hamar
fylgdu eftir þeim breytingum,
sem urðu, þegar Árni Óla lét
formlega af störfum. Þá var Les-
bókin stækkuð og aukin áherzla
lögð á umfjöllun um menningu. Í
áratugi varð Lesbókin einn helzti
vettvangur til birtingar á ljóðum
og smásögum gamalla sem nýrra
kynslóða skálda og rithöfunda.
Þeim breytingum var ekki vel
tekið af öllum áskrifendum Morg-
unblaðsins. Uppsagnir urðu
margar eins og stundum gerist,
þegar blaði er breytt.
Kynni þeirra Gísla og Matthías-
ar hófust með samtali sem Gísli
átti við Matthías í Vikuna um
ljóðlist. Jafnan síðan var Lesbók-
in unnin í samráði þeirra tveggja,
svo og Huldu Valtýsdóttur, sem
starfaði einnig við útgáfu hennar
um árabil. En auðvitað komu
fleiri að störfum við Lesbókina.
Við Eykon komum þar lítið nærri.
Þannig var þetta þar til þeir létu
báðir af störfum Gísli og Matthías
í lok 20. aldarinnar. Ég þekki
hins vegar ekki sögu Sigurðar
Bjarnasonar frá Vigur að þessu
leyti.
Það voru alltaf skiptar skoðanir
um Lesbókina, bæði meðal les-
enda og innan blaðsins. Sumum
þótti efni, sem féll undir hugtakið
þjóðlegur fróðleikur, ekki nægi-
lega mikið, aðrir töldu, að menn-
ingarefni væri of ráðandi. Enn
aðrir voru ekki sáttir við stefnu
Lesbókarinnar eða Morgunblaðs-
ins yfirleitt í umfjöllun um menn-
ingarlífið. Þrýstingur á kynning-
arefni um menningarlífið var
mikill frá þeim, sem störfuðu að
menningarmálum, sem var skilj-
anlegt. Innan ritstjórnarinnar
þótti mörgum of mikið pláss fara
undir kynningu á menningu og of
lítið um efnislegar umræður um
menningu.
Gísli Sigurðsson kom víða við.
Sjálfur var hann listmálari og eft-
ir því sem árin liðu sóttu þær ást-
ríður áreiðanlega meira á hann.
Hann hafði mikinn áhuga á skipu-
lagsmálum og sá til þess að húsa-
gerðarlist var gert töluvert hátt
undir höfði á síðum Lesbók-
arinnar. En einmitt vegna þess,
að hann var sjálfur virkur listmál-
ari lá hann undir gagnrýni frá
öðrum listmálurum eða þeim, sem
störfuðu með einhverjum hætti að
myndlist. Það voru um skeið – og
eru kannski enn – miklir flokka-
drættir innan myndlistargeirans.
Sumir töldu, að Gísli gerði al-
þýðulist of hátt undir höfði á síð-
um Lesbókarinnar. Á móti komu
skrif Braga Ásgeirssonar, listmál-
ara, bæði í Lesbók og ekki síður í
blaðið sjálft, sem höfðuðu til
þeirra, sem töldu að hin æðri list
ætti að sitja í fyrirrúmi. En svo
voru þeir, sem gagnrýndu bæði
Gísla og Braga fyrir að draga um
of taum málaralistar og gefa ekki
nægilegan gaum að þeirri nýju
myndlist, sem var að ryðja sér til
rúms.
Það hjálpaði Gísla að takast á
við þessa ólíku strauma, marg-
víslegar kröfur, sem til hans voru
gerðar úr ólíkum áttum og þá
togstreitu, sem þarna var á ferð,
að hann átti ákaflega auðvelt með
að eiga samskipti við fólk, þótt
annarrar skoðunar væri en hann
sjálfur. Það var mjög auðvelt að
starfa með honum, þótt hann
stæði fast á sínu.
Í áratugi voru átök um útgáfu
Lesbókar á milli ritstjóra og
framkvæmdastjóra. Það var ekki
auðvelt að selja auglýsingar í
Lesbók. Þeir sem starfa að menn-
ingarmálum hafa ekki peninga til
að kaupa auglýsingar. Þess vegna
þótti þeim, sem héldu um buddu
Árvakurs, kostnaður við útgáfu
Lesbókar mikill. Það hjálpaði rit-
stjórum Morgunblaðsins mjög í
þessum deilum, að það var hvergi
veikan blett að finna á sjálfri
framleiðslu blaðsins. Gísli Sig-
urðsson sá til þess.
Gísli Sigurðsson var lykilmaður
í þeim sterka kjarna, sem hélt rit-
stjórn Morgunblaðsins uppi í ára-
tugi. Fyrir hönd okkar Matthías-
ar beggja og samstarfsmanna
okkar frá fyrri tíð þakka ég hon-
um samstarfið og flyt fjölskyldu
hans samúðarkveðjur okkar.
Styrmir Gunnarsson.
Kveðja frá samstarfsfólki